“Nobel Thiên văn học” về tay nữ giáo sư gốc Việt

Cuối tháng năm vừa qua, tại Hồng Kông, Quỹ Shaw đã xướng danh người đạt Giải Shaw Thiên văn học 2012 là Giáo sư Lưu Lệ Hằng về những đóng góp của cô trong việc định danh “các vật thể ngoài Hải Vương tinh” (Trans-Neptunian Objects), viết tắt là TNOs.

Lưu Lệ Hằng sinh năm 1963 ở miền nam Việt Nam, lớn lên tại Sài Gòn. Cha bà là một thông dịch viên làm việc cho quân đội Hoa Kỳ. Ông đã dạy bà học tiếng Pháp khi còn nhỏ và nó trở thành nền tảng cho quá trình học tiếng Anh của bà sau này.

Trong sự kiện 30 tháng 4 năm 1975, Lưu cùng gia đình di tản ra khỏi Việt Nam và tị nạn vào Hoa Kỳ.

Cô học trò gốc Việt sau đó giành được học bổng ngành vật lý tại Đại học Stanford. Sau khi tốt nghiệp vào năm 1984, cô tân cử nhân đã dành mùa hè thảnh thơi của mình để bắt đầu học lên cao học tại Đại học California – Berkeley, cùng lúc đó cô làm việc cho Phòng thí nghiệm sức đẩy phản lực (Jet Propulsion Laboratory) ở Pasadena. Thích thú trước những bức tường treo đầy hình ảnh các hành tinh do tàu nghiên cứu không gian Voyager gửi về, Lưu Lệ Hằng quyết định theo đuổi ngành thiên thể học. Sau khi hoàn thành cao học tại Berkeley, cô lấy bằng tiến sĩ ở MIT. Trong thời gian ở MIT, cô cùng với nghiên cứu sinh David Jewitt làm đề tài Khảo sát các vật thể di chuyển chậm (Slow-Moving Objects) ngoài hệ Mặt trời.

Dr. Jane Luu

Sau đó Lưu Lệ Hằng tham gia giảng dạy tại Đại học Harvard rồi chuyển sang Đại học Leiden ở Hà Lan. Khi quay về Mỹ, cô tạm xả hơi chuyên ngành thiên văn quan sát của mình và công tác tại Phòng thí nghiệm Lincoln của MIT cho đến nay. Cô hiện đang nghiên cứu các giải pháp công nghệ cho vấn đề an ninh quốc gia của Hoa Kỳ. Vào năm 1991, Hiệp hội Thiên văn Hoa Kỳ đã trao giải Annie J. Cannon Award Thiên văn học cho cô. Để ghi nhận công lao của cô trong việc khám phá ra hơn 30 tiểu hành tinh, người ta lấy tên cô đặt cho tiểu hành tinh 5430 Luu. Năm nay – 2012 quả là năm của người phụ nữ gốc Việt khi cái tên Lưu Lệ Hằng được xướng danh ở cả hai giải thưởng thiên văn học danh giá nhất thế giới :

Nữ chủ nhân của “Giải Nobel Thiên văn học” thế giới

Trước đó, vào tháng 3 vừa qua, tại thủ đô Oslo của Na Uy, Quỹ Kavli cũng đã công bố Giải Kavli năm 2012 cho bảy nhà khoa học tiên phong thuộc ba lĩnh vực nghiên cứu hiện đại: vật lý thiên văn học (astrophysics), khoa học nano (nanoscience) và thần kinh học (neuroscience). Giáo sư Lưu Lệ Hằng, nhà thiên văn học Mỹ gốc Việt đã là một trong những chủ nhân của giải Kavli thiên văn học năm nay. Giải Kavli được khởi xướng từ năm 2008 bởi nhà khoa học người Na Uy Fred Kavli và Quỹ Kavli của ông. Một hội đồng chuyên gia quốc tế đến từ nhiều viện nghiên cứu khác nhau trên thế giới sẽ lựa chọn và hỗ trợ cho các công trình nghiên cứu đoạt giải. Mỗi lĩnh vực nghiên cứu sẽ có 1 triệu đô la Mỹ tiền thưởng, chia đều cho các đồng chủ nhân giải thưởng.

Cuối tháng năm vừa qua, tại Hồng Kông, Quỹ Shaw đã xướng danh người đạt Giải Shaw Thiên văn học 2012 là Giáo sư Lưu Lệ Hằng về những đóng góp của cô trong việc định danh “các vật thể ngoài Hải Vương tinh” (Trans-Neptunian Objects), viết tắt là TNOs.   . Giải Shaw danh giá được ví như là “Giải Nobel của châu Á”, được bắt đầu trao tặng từ năm 2004. Giải trao cho các thành tựu nghiên cứu khoa học mới nhất trong các lĩnh vực: thiên văn học, khoa học sự sống và y học, toán học. Điểm đặc biệt là giải chỉ được trao cho các nhà khoa học còn sống (cho đến lúc ra quyết định) giống như Giải Nobel. Giải Shaw mỗi năm gồm 3 triệu đô la Mỹ, chia đều cho ba lĩnh vực khoa học được xét thưởng. Ngài Run Run Shaw, ông trùm truyền thông Hồng Kông năm nay 105 tuổi là người bảo trợ cho giải thưởng này.

Năm 1996, nhà báo khoa học Marcia Bartusiak đã viết về hành trình tuyệt vời của GS Lưu Lệ Hằng khi cô còn giảng dạy tại Đại học Harvard. Vì sao lại là “hành trình tuyệt vời”? Sau khi tốt nghiệp tiến sĩ, cô là Học giả sau tiến sĩ Hubble (Hubble Postdoctoral Fellowship) – phần thưởng danh giá nhất cho các nhà nghiên cứu trẻ trình độ sau tiến sĩ.

Khám phá của giáo sư Jane Lưu về sự hiện hữu của dãy Kuiper mà trước đó bị hoài nghi là rất quan trọng, mang tính chất cách mạng, bởi nó làm thay đổi nhận thức thế nào là hành tinh, về sự hình thành Thái Dương hệ, về thế giới vật chất xung quanh và ngoại vi Thái Dương hệ. Khám phá của cô gái người Việt được đánh giá là đi vào lịch sử của những phát hiện lớn của nhân loại.

Jane Luu honored with the Shaw Prize in Astronomy and
the Kavli Prize in Astrophysics

Five years of research led to discoveries that changed astronomers’ perceptions about the outer regions of the solar system

Dr. Jane Luu, a technical staff member in the Active Optical Systems Group at MIT Lincoln Laboratory, is a co-recipient of the 2012 Shaw Prize in Astronomy and the 2012 Kavli Prize in Astrophysics. Along with Prof. David Jewitt, who is currently at the University of California–Los Angeles, she was recognized by the Shaw Foundation for the discovery and characterization of objects in the Kuiper Belt, a region beyond Neptune's orbit. The Kavli Prize recognized not only Luu and Jewitt but also Michael E. Brown of the California Institute of Technology for Kuiper Belt discoveries. Prof. Brown built on Luu and Jewitt's work to extend understanding of the outer solar system.

In 1992, when they made their detection of the first trans-Neptunian object, Jewitt was at the Institute of Astronomy at the University of Hawaii and Luu was doing postdoctoral research at the Harvard Smithsonian Center for Astrophysics in Cambridge, Massachusetts. Jewitt had been Luu's doctoral thesis advisor at MIT. They had begun searching for an object in the far reaches of the solar system in 1987. "The thinking was that there was nothing out there," says Luu, "but Dave said we should check this out. The CCDs [charge-coupled devices] in the telescopes at that time were about 512 pixels by 512, yielding a very small field of view so it would take a long time to cover a significant area of the sky. I asked Dave, 'Isn't this kind of crazy?' and he answered, 'If we don't do this, who will?'"

Prior to their discovery of the Kuiper Belt objects, little was known about the solar system region beyond Neptune. Today, the world knows that thousands of icy bodies with diameters large than 50 km populate that region. In addition, researchers have used Jewitt and Luu's characterizations of those objects to improve understanding of the early stages of planet formation.

Luu said their motivation for the search was curiosity. "It was an interesting question. We never expected anything. I think these prizes surprised me more than anyone. We knew what we did was important, but we did not expect it to be recognized like this. Back then, we did not even publicize our discovery." Now 20 years later, the awards for that discovery are generating publicity that is reaching beyond the astronomical community that has long known how important the discovery of Kuiper Belt objects has been. The Shaw Prize citation summarized this discovery as "an archaeological treasure dating back to the formation of the solar system" and notes that the objects "provide our best record of the early stages of planet formation."

The Shaw Prize is an international award that honors individuals who have made outstanding contributions to their fields. The prize consists of three annual awards—one each in astronomy, life science and medicine, and mathematical sciences. The Shaw prize, established in 2002 by Chinese film industry magnate and philanthropist Run Run Shaw, is administered by the Shaw Prize Foundation in Hong Kong. The foundation supports education, scientific research, medical and human welfare services, and culture.

The biennial Kavli Prize recognizes scientists for seminal advances in three research areas: astrophysics, nanoscience, and neuroscience. It is a partnership between the Norwegian Academy of Science and Letters, the Kavli Foundation in the United States, and the Norwegian Ministry of Education and Research. The prize in astrophysics is awarded for work that advances the understanding of the origin, evolution, and properties of the universe. Nominees come from around the world and are recommended by international academies and scientific organizations, such as the U.S. National Academy of Sciences, the British Royal Society, or the Chinese Academy of Sciences.

Luu's Biography:

Early life

Luu was born in 1963 in South Vietnam to a father who worked as a translator for the U.S. Army[3]. Her father taught her French as a child, beginning her lifelong love of languages [4].

Luu immigrated to the United States as a refugee in 1975, when the South Vietnamese government fell. She and her family settled in Kentucky, where she had relatives.[4] A visit to the Jet Propulsion Laboratory inspired her to study astronomy.[5] She attended Stanford University, receiving her bachelor's degree in 1984.[6]

Work as a graduate student and co-discovery of the Kuiper Belt

As a graduate student at the University of California at Berkeley[7] and the Massachusetts Institute of Technology, she worked with David C. Jewitt to discover the Kuiper Belt.[5] In 1992, after five years of observation, they found the first known Kuiper Belt object, using the University of Hawaii's 2.2 meter telescope on Mauna Kea.[8][3] This object is (15760) 1992 QB1, which she and Jewitt nicknamed "Smiley".[6] The American Astronomical Society awarded Luu the Annie J. Cannon Award in Astronomy in 1991. In 1992, Luu received a Hubble Fellowship from the University of California, Berkeley. The asteroid 5430 Luu is named in her honor.[9][10]. She received her PhD in 1992 at MIT.

Professional life

After receiving her doctorate, Luu worked as a professor at Harvard University, since 1994.[6] Luu also served as a professor at Leiden University in the Netherlands.[5]Following her time in Europe, Luu returned to the United States and works on instrumentation as a Senior Scientist at Lincoln Laboratory at MIT.

In December 2004, Luu and Jewitt reported the discovery of crystalline water ice on Quaoar, which was at the time the largest known Kuiper Belt object. They also found indications of ammonia hydrate. Their report theorized that the ice likely formed underground, becoming exposed after a collision with another Kuiper Belt object sometime in the last few million years.[11]

In 2012, she won (along with David C. Jewitt of the University of California at Los Angeles) the Shaw Prize "for their discovery and characterization of trans-Neptunian bodies, an archeological treasure dating back to the formation of the solar system and the long-sought source of short period comets" [12] and the Kavli Prize (shared with Jewitt and Michael Brown) “for discovering and characterizing the Kuiper Belt and its largest members, work that led to a major advance in the understanding of the history of our planetary system.”[13].

Asteroids co-discovered by Luu

Personal life

Luu enjoys traveling, and has worked for Save the Children in Nepal. She enjoys a variety of outdoor activities and plays the cello. She met her husband, Ronnie Hoogerwerf, who is also an astronomer, while in Leiden.[5]