Bầu cử và Triệt thoái

Núi Rushmore thể hiện bốn gương mặt Tổng thống Hoa Kỳ George Washington, Thomas Jefferson, Theodore Roosevelt và Abraham Lincoln

Các bậc "quốc phụ" của Hoa Kỳ là những người tai ngược.

Từ thời lập quốc, họ đã thiết lập một chế độ có nội dung giới hạn vai trò của Tổng thống để bảo vệ quyền tự do của công dân và các tiểu bang. Hệ thống chính trị độc đáo mà phức tạp ấy khiến Hành pháp không toàn quyền quyết định về nội chính vì rào cản của Quốc hội, Tối cao Pháp viện và cả sự cưỡng chống của các tiểu bang.

Sau này, qua thế kỷ 20, nếu như có một chính sách kinh tế xã hội để thi thố, Tổng thống còn phải nương theo quyết định của hai định chế độc lập là Ngân hàng Trung ương và thị trường. Rồi sự vận hành của một thế giới có phản ứng lập tức, 24 giờ một ngày, với phương tiện thông tin hiện đại là những ràng buộc khác.

Do hiến pháp, bị bó về nội trị, Tổng thống Mỹ chỉ hy vọng tìm ra nhiều quyền hạn hơn về ngoại giao. Mà đây cũng là ảo tưởng. Ngoại trừ thời chiến, cử tri chọn người giải quyết loại vấn đề thiết thực trước mắt, hơn là về đối ngoại.

Nhờ địa dư hình thể thuận lợi không cường quốc nào có trong lịch sử - một "hải đảo" phì nhiêu giữa hai đại dương bát ngát và hai láng giềng yếu kém – và nhờ truyền thống tự do cởi mở đã có từ thời lập quốc, Hoa Kỳ sớm thành siêu cường toàn cầu. Nhưng là siêu cường dân chủ, nơi mà quyền dân vẫn là mệnh lệnh. Đấy là một nghịch lý mà chưa chắc là các ứng cử viên đã hiểu ra khi ôm tham vọng làm thay đổi bộ mặt của thế giới và nước Mỹ.

Vì ảo vọng "lãnh đạo thế giới" – như cả thế giới lẫn dân Mỹ thường nói – các ứng cử viên còn ít nhìn ra vài sự thật bẽ bàng trước khi ngồi vào Tòa Bạch Ốc:

Thứ nhất, bạn hay thù, chẳng xứ nào ưa Hoa Kỳ là siêu cường độc bá. Đồng minh thì có thể cần Mỹ vì an ninh hay kinh tế mà vẫn muốn - và cố - bảo vệ quyền lợi riêng. Đối thủ thì chỉ mong - và đã làm – Hoa Kỳ bị loãng sức tản lực. Họ sẵn sàng thổi lên nhiều đám cháy để Mỹ làm "cứu hỏa toàn cầu" và lãnh tội "sen đầm quốc tế".

Thứ hai, cũng xuất phát từ sự thật phũ phàng đó, bất cứ ai ngồi vào vị trí Tổng thống đều sẽ đối diện với nhiều đòi hỏi của thực tế, chẳng thấy ghi trong hiến pháp, cũng chưa hề có trong một đảng cương nào. Đó là bảo vệ sự vẹn toàn lãnh thổ, kiểm soát quyền tự do giao lưu trên địa cầu và làm sao để không thế lực bạn thù nào có thể hạn chế hay thách thức quyền lợi của nước Mỹ.

Mà phải thực hiện loại thủ đoạn nhuốm mùi đế quốc ấy với ngôn ngữ và đạo lý dân chủ.

Thứ ba, Tổng thống còn gặp chuyện bất ngờ là phản ứng của các nước, hoặc hậu quả bất lường từ quyết định của các chính quyền tiền nhiệm. Khi ấy, mọi chủ trương hay khẩu hiệu khi tranh cử đều thành vô nghĩa: Tổng thống Mỹ phải xoay cách khác, thành hay bại thì vài chục năm sau lịch sử mới có thể phán xét.

Và Hoa Kỳ mang tiếng bất nhất!

Kể ra không hết những chuỗi bất ngờ ấy, sau đây chỉ là vài thí dụ.

Nghịch lý

Hoa Kỳ đã đi vay quá mức trong mấy chục năm liền và đến ngày trả nợ

Jimmy Carter yểm trợ phong trào Thánh Chiến tại A Phú Hãn để giảm thiểu thế lực của Liên bang Xô viết nên Ronald Reagan dễ mở cuộc đua khiến Liên Xô hụt hơi mà tiêu vong vì nhược điểm nội tại của chế độ. Khi Chiến Tranh Lạnh kết thúc, Bill Clinton hưởng cổ tức hoà bình, giảm chi về quốc phòng và đòi làm cách mạng. Nhờ vậy mà lần đầu tiên từ 40 năm, đảng Cộng Hoà chiếm đa số lại lưỡng viện Quốc hội, Clinton bèn thoả hiệp và tái đắc cử năm 1996, lần đầu tiên cho một tổng thống Dân Chủ kể từ Thế chiến II.

Nhưng phong trào Thánh Chiến lại thừa thắng chuyển qua chủ đích hình thành một Đế quốc Hồi giáo toàn cầu. Lực lượng khủng bố al-Qaeda đã tung hoành dưới thời Clinton để đòi lãnh đạo khối Hồi giáo chống Tây phương. Họ biểu dương khả năng qua vụ khủng bố 9-11 khiến George W. Bush vừa nhậm chức bèn buông hết ưu tiên về nội chính cùng chủ trương khiêm cung và bất can thiệp được đề ra trong cuộc tranh cử năm 2000.

Hậu quả bất lường là Hoa Kỳ lâm chiến toàn cầu, gây khó chịu cho nhiều đồng minh Âu Châu, làm các đối thủ hài lòng. Và di sản Iraq và A Phú Hãn trở thành gánh nặng cho các chính quyền về sau.... Cũng vì vậy mà Mỹ đã để trống Đông Á đang được Hải quân Trung Quốc bơi vào khai thác khiến các ứng viên ngày nay cãi cọ về số chiến hạm cần thiết cho an ninh Hoa Kỳ.

Trong khi ấy, Hoa Kỳ đã đi vay quá mức trong mấy chục năm liền và đến ngày trả nợ.

"Cậu Bé Quàng Khăn Đỏ" Barack Obama đắc cử từ vụ khủng hoảng tài chính 2008 giữa cơn suy trầm lại đòi tăng chi để cải tạo xã hội theo hướng cực tả thay vì giải quyết việc kinh tế. Các đồng minh lẫn đối thủ đều nức lòng cổ võ chiều hướng ấy: Hoa Kỳ chất thêm núi nợ, làm chủ chi về quân sự ở mọi nơi, lãnh búa rìu của toàn cầu về mọi tội, trước sự phân cực của cử tri ở nhà.

Đấy là bối cảnh khác thường và đầy nghịch lý của chuyện bầu cử rồi lãnh đạo tại Hoa Kỳ....

Triết lý chính trị

Barack Obama hay Mitt Romney sẽ chiến thắng?

Nếu kể từ vòng sơ bộ bên đảng Cộng Hòa đối lập, Hoa Kỳ mất gần hai năm - và chi ra hơn hai tỷ đôla - cho cuộc tranh cử.

Cử tri chờ đợi hai liên danh đưa ra triết lý chính trị và chính sách ứng phó với các vấn đề ngổn ngang trước mặt. Thật ra mọi lý luận hay kế sách đều có thể vô hiệu sau này dù vẫn cần thiết cho việc tuyên truyền để xin phiếu. Thực tế phũ phàng vẫn là thế giới không muốn một Hoa Kỳ quá mạnh, đối lập chỉ muốn Tổng thống thất cử và Obama tìm mọi cách bám ghế.

Chuyện tranh cử là cuộc đua việt dã băng đồng, những gì tiêu cực nhất được gán cho đối thủ và giành phần tích cực nhất cho mình. Thủ đoạn xuyên tạc được áp dụng thoải mái và các ứng cử viên tay non da mỏng đều hụt hơi giữa đường.

Ta có thể phê phán sự nông cạn và nhiều trò thô bỉ trong cuộc bầu cử năm nay.

Mà vẫn sai: nạn trét bùn vào mặt đối phương là quy luật - từ thời lập quốc.

Ban tranh cử của Thomas Jefferson gọi Tổng thống John Adams là (xin lỗi) "có cá tánh của một thằng lại cái xấu xí, thiếu sự dũng mãnh quả quyết của đàn ông lẫn nét tử tế dịu dàng của đàn bà". Và Jefferson được trả lễ là "kẻ bần tiện, hạ cấp, con hoang của một mụ da đỏ với một gã lai đen tại Virginia". Cả hai đều là quốc phụ và ngoài đời là bạn thân! Thí dụ như vậy thì vô kể.

Kết quả tuyệt diệu của trò thô tục ấy là giải trừ được nạn sùng bái lãnh tụ. Một ưu điểm khác của lối tranh cử quái ác này là có hy vọng phơi bày căn tánh thật của ứng cử viên, tiêu chuẩn quan trọng còn hơn các chương trình hành động bề nào cũng có thể bị thực tế vứt vào sọt rác.

Ai đắc cử?

Sau ngàn cuộc thăm dò gần như mỗi ngày và bốn lần tranh luận giữa hai liên danh, câu hỏi hấp dẫn nhất là "Ai sẽ đắc cử lần này?"

Mọi người đều biết sự phân đôi của xã hội Mỹ. Quãng 46-47% cử tri đã quyết định bỏ phiếu cho gà nhà, bất kể mọi tiêu chuẩn hay dở. Còn lại là thành phần trung dung độc lập. Họ giữ vị trí bản lề và tính toán theo quyền lợi cụ thể trước mắt, trong tiểu bang của mình.

Hai giáo sư chính trị học Ken Bickers và Michael Berry tại Boulder và Denver của Colorado đã dùng nhiều dữ kiện kinh tế của từng tiểu bang để dự đoán kết quả bầu cử từ 1980 đến nay, với độ chuẩn xác rất cao. Mùng bốn Tháng 10 vừa qua, họ dự báo Romney thắng lớn với 330 số phiếu cử tri đoàn trước 208 phiếu cho Obama. Dự đoán này đáng chú ý vì được khảo sát trước cuộc tranh luận hôm mùng ba tại Denver, khi cá tánh của hai ứng viên được bộc lộ rõ ràng nhất.

Người viết thì mạo muội dự đoán là dù bất cứ ai nhậm chức vào ngày 20 Tháng Giêng năm tới, Hoa Kỳ vẫn phải ưu tiên lo chuyện nợ nần và quốc kế dân sinh bên trong, ít ra mất năm bảy năm, trước khi tìm lại vai trò quốc tế của mình.

Trong khi đồng minh chẳng tin và kẻ thù không sợ.

Một khoảng trống đầy bất trắc trên thế giới.

Nguyễn Xuân Nghĩa