Địa điểm hạt nhân Fordow của Iran

Năm đường hầm đào sâu vào một nhóm núi, một cấu trúc hỗ trợ lớn và một chu vi an ninh rộng: Đó là tất cả những gì bạn có thể thấy về Nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow bí ẩn của Iran từ hình ảnh vệ tinh gần đây.

Khu phức hợp bí mật, được bảo vệ nghiêm ngặt được xây dựng gần thành phố linh thiêng Qom đã làm dấy lên suy đoán về bản chất và quy mô thực sự của nó kể từ khi lần đầu tiên được công khai vào năm 2009.

Một phần những gì chúng ta biết về nó đến từ một kho tài liệu của Iran bị tình báo Israel đánh cắp nhiều năm trước.

Các sảnh chính của nó ước tính nằm sâu từ 80 đến 90 mét (khoảng 262 đến 295 feet) dưới lòng đất - an toàn trước bất kỳ quả bom trên không nào mà Israel biết là sở hữu, khiến việc phá hủy cơ sở này từ trên không trở thành một nhiệm vụ gần như bất khả thi.

Trong khi giới lãnh đạo Iran đang chao đảo vì một loạt các cuộc tấn công tàn khốc của Israel, một số nhà phân tích cho rằng chính tại Fordow, Iran có thể nhanh chóng chuyển đổi kho dự trữ uranium đã làm giàu thành bom hạt nhân.

Israel đã nhắm mục tiêu vào cơ sở này trong những ngày gần đây nhưng theo Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), cho đến nay họ vẫn chưa muốn - hoặc không thể - phá hủy cơ sở này.

Tehran từ lâu vẫn khẳng định mục tiêu của chương trình hạt nhân của họ là vì mục đích hòa bình, nhưng Fordow lại là trung tâm của mối lo ngại về tham vọng của Iran.

Nhập email của bạn để đăng ký nhận bản tin phân tích toàn cầu của CNN Fareed Zakaria.

"Quy mô và cấu hình của cơ sở này không phù hợp với một chương trình hòa bình", khi đó là Tổng thống Hoa Kỳ Barack Obama đã nói vào năm 2009 khi ông cùng với Tổng thống Pháp Nicolas Sarkozy và Thủ tướng Anh Gordon Brown tiết lộ sự tồn tại của Fordow với thế giới.

Chỉ vài ngày trước thông báo, người Iran, dường như biết rằng các cơ quan phương Tây đã biết về cơ sở này, đã nói với IAEA về mong muốn xây dựng một cơ sở làm giàu nhiên liệu mới. Vào thời điểm đó, việc xây dựng tại Fordow đã được tiến hành trong nhiều năm.

Tehran đã phản đối các cáo buộc, nhưng sự lên án ngay cả từ đồng minh Nga và mối quan ngại từ Trung cộng khiến họ không còn nhiều chỗ để xoay xở.

Việc xây dựng bắt đầu vào đầu những năm 2000

Hoa Kỳ và các đồng minh không cung cấp nhiều thông tin chi tiết về thời điểm bắt đầu xây dựng Fordow, nhưng hình ảnh vệ tinh lịch sử có sẵn công khai cho thấy công trình tại địa điểm này có từ năm 2004, với các bức ảnh chụp hai cấu trúc hình vuông màu trắng nơi lối vào đường hầm hiện nay. IAEA cho biết họ có thêm hình ảnh cho thấy quá trình xây dựng có từ năm 2002.

"Fordow thực chất là một dự án bắt đầu trong cái mà chúng tôi gọi là chương trình vũ khí hạt nhân sụp đổ vào đầu những năm 2000", David Albright, giám đốc Viện Khoa học và An ninh Quốc tế (ISIS) có trụ sở tại Washington, DC, một tổ chức phi đảng phái chuyên ngăn chặn sự lan truyền vũ khí hạt nhân, cho biết. "Ý tưởng là họ (người Iran) sẽ sản xuất urani cấp vũ khí tại nhà máy đó và họ sẽ lấy uranium làm giàu thấp từ chương trình hạt nhân dân sự ở Iran".

Năm 2009, một cấu trúc hỗ trợ bên ngoài lớn đã được xây dựng hoàn chỉnh và quá trình khai quật đang được tiến hành để các chuyên gia tin rằng đó là một trục thông gió, rất quan trọng để cho phép không khí lưu thông vào cơ sở. Trục đó sau đó đã được che giấu và ngụy trang, hình ảnh gần đây hơn cũng cho thấy.

Tehran giải thích với IAEA trong một lá thư có ngày tháng là tháng 10 năm 2009 rằng quyết định xây dựng cơ sở dưới lòng đất là kết quả của "mối đe dọa tấn công quân sự nhằm vào Iran", đồng thời nói thêm rằng Fordow sẽ đóng vai trò là phương án dự phòng cho nhà máy Natanz gần đó, nơi mà họ tuyên bố là "một trong những mục tiêu bị đe dọa tấn công quân sự".

Iran nói với IAEA rằng cơ sở này có thể chứa tới 3.000 máy ly tâm.

Thỏa thuận hạt nhân và cáo buộc của Israel

Những mối nguy hiểm do Fordow gây ra phần lớn đã được chế ngự nhờ Kế hoạch Hành động Toàn diện Chung (JCPOA) được gọi là "thỏa thuận hạt nhân Iran", yêu cầu Iran phải loại bỏ hai phần ba số máy ly tâm bên trong cơ sở này, cùng với tất cả vật liệu hạt nhân, sau khi cơ sở này bị cấm thực hiện bất kỳ công việc nào như vậy.

Quá trình đó đã dần bị đảo ngược khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump rút khỏi thỏa thuận vào năm 2018.

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã công bố thêm thông tin chi tiết về cơ sở này vào năm 2018, sau khi các cơ quan tình báo của nước này thu giữ hơn 55.000 tài liệu từ những gì Israel cho là "kho lưu trữ nguyên tử" của Iran.

Trong số các tài liệu có bản thiết kế chi tiết của Fordow và thông tin về các mục tiêu của cơ sở này: Sản xuất urani cấp vũ khí, như một phần của chương trình vũ khí hạt nhân của Iran, để chế tạo ít nhất một hoặc hai vũ khí hạt nhân mỗi năm.

"Chúng tôi chưa bao giờ thấy bất kỳ sự mâu thuẫn nào", Albright, người đã xem xét kỹ lưỡng các tài liệu, cho biết về động thái thúc đẩy phát triển vũ khí hạt nhân của Iran. “Nó dài hàng trăm nghìn trang. Ý tôi là bạn không thể bịa ra nhiều thứ như vậy. Tôi không nghĩ có ai phản đối nó, và đó có lẽ là lý do tại sao có một nghị quyết của Hội đồng Thống đốc (IAEA) chống lại Iran.”

Vào thời điểm đó, Thứ trưởng Ngoại giao Iran lúc bấy giờ là Abbas Araghchi đã gọi những tiết lộ và bình luận của Netanyahu là “trẻ con” và “nực cười”. Sau đó, Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo cho biết Hoa Kỳ đã biết về tài liệu này “một thời gian” và tin rằng các tài liệu là xác thực.

Được bảo vệ khỏi cả những quả bom lớn nhất

Các báo cáo gần đây của IAEA cho thấy Iran đã tăng sản lượng urani làm giàu lên mức 60% tại cơ sở Fordow, nơi mà theo các chuyên gia và IAEA, hiện có 2.700 máy ly tâm.

“Việc sản xuất và tích trữ urani làm giàu cao tăng đáng kể của Iran, quốc gia duy nhất không có vũ khí hạt nhân sản xuất vật liệu hạt nhân như vậy, là mối quan ngại nghiêm trọng”, IAEA cho biết trong một báo cáo vào ngày 31 tháng 5.

“Một trong những điều làm gia tăng căng thẳng là họ không có lý do gì để làm như vậy, ngoài việc có thể tiến hành bước tiếp theo và biến nó thành urani cấp vũ khí”, Albright cho biết.

“Điều này được hiểu là họ đang chuẩn bị để có thể làm điều đó nếu họ quyết định. Và nếu bạn đạt 60%, bạn có thể biến nó thành uranium cấp vũ khí rất nhanh chóng”, ông nói thêm.

Theo nhóm nghiên cứu ISIS, “Iran có thể chuyển đổi kho uranium làm giàu 60 phần trăm hiện tại của mình thành 233 kg uranium cấp vũ khí trong ba tuần tại Nhà máy làm giàu nhiên liệu Fordow”, đủ cho chín vũ khí hạt nhân.

Đó là lý do tại sao Fordow là trọng tâm chính trong các nỗ lực của Israel nhằm làm suy yếu và phá hủy chương trình hạt nhân của Iran. Nhưng liệu điều đó có khả thi không?

Hoa Kỳ là quốc gia duy nhất sở hữu loại bom cần thiết để tấn công địa điểm hạt nhân Fordow của Iran, đại sứ Israel tại Hoa Kỳ, Yechiel Leiter, cho biết trong một cuộc phỏng vấn với Merit TV vào thứ Hai.

“Để Fordow bị phá hủy bằng một quả bom từ trên trời, quốc gia duy nhất trên thế giới có quả bom đó là Hoa Kỳ. Và đó là quyết định mà Hoa Kỳ phải đưa ra, bất kể họ có thực sự chọn theo đuổi con đường đó hay không”, Leiter nói. Nhưng ông nói thêm rằng đó không phải là lựa chọn duy nhất: "Có những cách khác để đối phó với Fordow".

Theo báo cáo tháng 3 của Viện nghiên cứu Royal United Services Institute (RUSI) có trụ sở tại Anh, việc phá hủy Fordow từ trên không sẽ gần như là điều không thể đối với Israel và sẽ cần hỏa lực và sự hỗ trợ đáng kể từ Hoa Kỳ.

Theo báo cáo của RUSI, thậm chí bom xuyên giáp GBU-57 của Hoa Kỳ cũng không thể tiếp cận được, loại bom này chỉ có thể bay sâu khoảng 60 mét. Và GBU-57 chỉ có thể được thả bằng máy bay ném bom tàng hình B-2 của Không quân Hoa Kỳ, thứ mà Israel không có - ngay cả khi Hoa Kỳ cung cấp bom cho họ.

"Ngay cả GBU-57/B cũng có khả năng phải chịu nhiều tác động tại cùng một điểm ngắm để có cơ hội xuyên thủng cơ sở này", báo cáo cho biết.

Các nhà phân tích khác đồng ý rằng nếu Hoa Kỳ cố gắng tấn công Fordow, có lẽ không thể thực hiện được chỉ bằng một quả bom.

"Tôi sẽ tin tưởng vào các cuộc tấn công liên tiếp vào Fordow", nhà phân tích quân sự của CNN Cedric Leighton, cựu đại tá Không quân Hoa Kỳ, cho biết.

Albright cho biết có thể có những cách khác để vô hiệu hóa Fordow.

"Israel có thể phá hủy các lối vào đường hầm khá xa phía sau và chắc chắn phá hủy cả hệ thống thông gió", ông nói. "Nếu bạn phá hủy (các đường hầm) và nguồn cung cấp điện, sẽ mất nhiều tháng trước khi chúng thực sự có thể hoạt động".

Mặc dù có vai trò quan trọng trong chương trình hạt nhân của Iran, Albright tin rằng Fordow chỉ là một phần của câu đố.

“Nếu bạn phá hủy nó, thì đó không phải là kết thúc, vì sau đó bạn sẽ chuyển sang mối đe dọa tiếp theo, đó là, Iran đã sản xuất bao nhiêu máy ly tâm mà họ không triển khai tại Fordow và Natanz? Và chúng ở đâu?” ông nói.

“Tôi nghĩ mọi người nhấn mạnh quá mức về nhu cầu phá hủy nó bằng cách hạ thấp trần nhà, điều mà phải thừa nhận là có lẽ chỉ có Hoa Kỳ mới có thể làm được.”

Vasco Cotovio & Brad Lendon