Giành nguồn đất hiếm ở Myanmar từ tay Trung cộng

Chính quyền Trump đã tiếp nhận những đề xuất cạnh tranh có thể làm thay đổi đáng kể chính sách lâu dài của Hoa Kỳ đối với Myanmar, với mục tiêu chuyển hướng nguồn tài nguyên đất hiếm khổng lồ của nước này khỏi tầm ảnh hưởng của Trung cộng - đối thủ chiến lược của Washington - theo lời bốn nguồn tin am hiểu trực tiếp các cuộc thảo luận nói với hãng tin Reuters.

Chưa có quyết định nào được đưa ra và các chuyên gia cho rằng có những trở ngại lớn về mặt hậu cần, nhưng nếu các ý tưởng này được thực hiện, Washington có thể sẽ phải đàm phán với các lực lượng quân nổi dậy sắc tộc đang kiểm soát phần lớn trữ lượng đất hiếm nặng dồi dào của Myanmar.

Trong số các đề xuất có một đề xuất ủng hộ đàm phán với chính quyền quân sự Myanmar để đạt được thỏa thuận hòa bình với lực lượng nổi dậy Quân đội Độc lập Kachin (KIA) và một đề xuất khác kêu gọi Hoa Kỳ làm việc trực tiếp với KIA mà không cần liên hệ với chính quyền quân sự.

Washington đã tránh đàm phán trực tiếp với các nhà lãnh đạo quân sự của nước này sau khi họ lật đổ chính phủ được bầu cử dân chủ vào năm 2021.

Theo các nguồn tin, những ý tưởng này đã được một nhà vận động hành lang cho doanh nghiệp Hoa Kỳ, một cựu cố vấn của bà Aung San Suu Kyi, cùng một số chuyên gia bên ngoài đề xuất với các quan chức trong chính quyền Mỹ thông qua các cuộc đàm phán gián tiếp với Quân đội Độc lập Kachin (KIA).

Các cuộc trao đổi này chưa từng được đưa tin trước đây. Đất hiếm là một nhóm gồm 17 kim loại được sử dụng để chế tạo nam châm biến điện năng thành chuyển động.

Cái gọi là đất hiếm nặng được sử dụng để chế tạo máy bay chiến đấu và các loại vũ khí hiệu suất cao khác. Hoa Kỳ sản xuất rất ít đất hiếm nặng và phụ thuộc vào nhập khẩu.

Theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế, việc đảm bảo nguồn cung khoáng sản là một trọng tâm lớn trong chiến lược cạnh tranh của chính quyền Trump với Trung cộng - quốc gia hiện chiếm gần 90% công suất chế biến toàn cầu.

Việc hợp tác với chính quyền quân sự Myanmar sẽ đánh dấu một sự thay đổi lớn trong chính sách của Hoa Kỳ, xét đến các lệnh trừng phạt mà Washington đang áp đặt lên các tướng lĩnh quân đội và các hành vi bạo lực nhắm vào cộng đồng người Rohingya - những hành vi mà Hoa Kỳ gọi là tội ác diệt chủng và tội ác chống lại loài người.

Tuần trước, chính quyền Trump đã dỡ bỏ lệnh trừng phạt đối với một số đồng minh của chính quyền quân sự, nhưng các quan chức Hoa Kỳ khẳng định điều này không đồng nghĩa với một sự thay đổi lớn trong chính sách của Washington đối với Myanmar.

Các ý tưởng được đề xuất với chính quyền Hoa Kỳ bao gồm việc nới lỏng mức thuế 40% mà Tổng thống Donald Trump từng đe dọa áp đặt lên Myanmar, giảm nhẹ các lệnh trừng phạt nhằm vào chính quyền quân sự và các đồng minh của họ, hợp tác với Ấn Độ để chế biến một số loại đất hiếm nặng xuất khẩu từ Myanmar, và bổ nhiệm một đặc phái viên để thực thi những nhiệm vụ này, theo các nguồn tin am hiểu vấn đề.

Một số đề xuất này đã được thảo luận trong cuộc họp ngày 17/7 tại văn phòng Phó Tổng thống JD Vance, với sự tham dự của ông Adam Castillo - cựu lãnh đạo Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Myanmar, hiện điều hành một công ty an ninh tại nước này, theo một nguồn tin thân cận với văn phòng của ông Vance.

Những người tham dự gồm có các cố vấn của ông Vance về các vấn đề châu Á và thương mại. Riêng ông Vance không tham gia cuộc họp, nguồn tin cho hay.

Ông Castillo cho biết ông đã đề xuất với các quan chức Hoa Kỳ rằng Washington nên đóng vai trò trung gian hòa giải tại Myanmar, và kêu gọi Hoa Kỳ học theo chiến lược của Trung cộng bằng cách khởi đầu bằng một thỏa thuận song phương về quyền tự trị giữa quân đội Myanmar và lực lượng Quân đội Độc lập Kachin (KIA).

Chính quyền quân sự Myanmar và lực lượng KIA đã không phản hồi yêu cầu bình luận.

Trong khi văn phòng của Phó Tổng thống JD Vance từ chối đưa ra ý kiến về chuyến thăm của Castillo tới Nhà Trắng, một nguồn tin am hiểu tình hình cho biết chính quyền Trump đã xem xét lại chính sách đối với Myanmar từ sau khi ông Trump nhậm chức vào tháng Một, và từng cân nhắc khả năng đối thoại trực tiếp với chính quyền quân sự về thương mại và thuế quan.

Nhà Trắng đã từ chối bình luận với Reuters.

Xem xét lại chính sách đối với Myanmar

Theo các nguồn tin nắm rõ nội dung thảo luận, các cuộc trao đổi tại Nhà Trắng hiện mới ở giai đoạn thăm dò và ban đầu, và có thể sẽ không dẫn đến bất kỳ thay đổi chiến lược nào, do chính quyền Trump vẫn thận trọng trong việc can thiệp vào các cuộc xung đột nước ngoài và cuộc khủng hoảng phức tạp ở Myanmar.

"Một số quan chức đã tham dự cuộc họp này để thể hiện thiện chí với cộng đồng doanh nghiệp Mỹ và nhằm ủng hộ nỗ lực của Tổng thống Trump trong việc cân bằng thâm hụt thương mại 579 triệu USD của Hoa Kỳ với Myanmar," một quan chức cấp cao trong chính quyền Trump cho biết khi được hỏi về cuộc họp ngày 17/7.

Ông Castillo, người mô tả các mỏ đất hiếm của Myanmar là "con gà đẻ trứng vàng" của Trung cộng, cho biết ông đã nói với các quan chức Mỹ rằng các nhóm vũ trang sắc tộc chủ chốt - đặc biệt là KIA - đã mệt mỏi với việc bị Trung cộng lợi dụng và muốn hợp tác với Hoa Kỳ.

Các mỏ đất hiếm tại vùng Kachin của Myanmar là nguồn cung chính các loại đất hiếm nặng được xuất khẩu sang Trung cộng để xử lý.

Ông cho biết đã nhiều lần thúc giục giới chức tại Washington theo đuổi một thỏa thuận với KIA, trong đó có việc hợp tác với các đối tác Hoa Kỳ trong nhóm Đối thoại An ninh Bốn bên (Bộ Tứ - Quad) - đặc biệt là Ấn Độ - để xử lý tài nguyên và cuối cùng cung cấp đất hiếm nặng cho thị trường Hoa Kỳ. Nhóm Quad bao gồm Hoa Kỳ, Ấn Độ, Úc và Nhật Bản.

Bộ Mỏ của Ấn Độ, cơ quan chuyên phụ trách việc rà soát và khai thác khoáng sản, đã không phản hồi email yêu cầu bình luận của Reuters.

Một quan chức chính phủ Ấn Độ giấu tên cho biết ông không nắm được việc chính quyền Trump có trao đổi kế hoạch nào như vậy với Ấn Độ hay không, nhưng nhấn mạnh rằng bất kỳ bước đi nào cũng sẽ mất nhiều năm để hiện thực hóa, vì cần phải xây dựng cơ sở hạ tầng chế biến đất hiếm.

Một đề xuất khác gửi đến Nhà Trắng phù hợp hơn với chính sách Myanmar mà ông Trump kế thừa từ người tiền nhiệm Joe Biden.

Ông Sean Turnell, một nhà kinh tế học người Úc và cựu cố vấn của bà Aung San Suu Kyi - người từng đứng đầu chính phủ bị chính quyền quân sự lật đổ năm 2021 - cho biết đề xuất của ông về đất hiếm là nhằm khuyến khích chính quyền Trump tiếp tục ủng hộ các lực lượng dân chủ của Myanmar.

Trong chuyến thăm Washington hồi đầu năm nay, ông Turnell cho biết ông đã gặp các quan chức từ Bộ Ngoại giao, Hội đồng An ninh Quốc gia Nhà Trắng và Quốc hội, và kêu gọi tiếp tục hỗ trợ phe đối lập tại Myanmar.

"Một trong những đề xuất là Hoa Kỳ có thể tiếp cận đất hiếm thông qua KIA và các nhóm khác," ông nói, đồng thời nhấn mạnh rằng các nhóm này muốn đa dạng hóa nguồn đối tác, tránh phụ thuộc vào Trung cộng.

Trong những tháng gần đây đã diễn ra nhiều cuộc trao đổi giữa các quan chức Mỹ và lực lượng nổi dậy Kachin về vấn đề đất hiếm, thông qua các bên trung gian - theo một người nắm rõ các cuộc đàm phán, chưa từng được tiết lộ trước đây.

Trở ngại

Kể từ sau cuộc đảo chính, Myanmar đã bị tàn phá bởi nội chiến, và chính quyền quân sự cùng các đồng minh của họ đã bị đẩy lùi khỏi phần lớn các khu vực biên giới, bao gồm cả vành đai khai thác đất hiếm hiện do KIA kiểm soát.

Một nguồn tin trong ngành đất hiếm cho biết các quan chức Hoa Kỳ đã liên hệ khoảng ba tháng trước - sau khi KIA giành quyền kiểm soát vành đai khai thác Chipwe-Pangwa - để tìm hiểu tổng quan về ngành công nghiệp khai thác đất hiếm tại Kachin.

Nguồn tin này cho biết thêm rằng bất kỳ chuỗi cung ứng đất hiếm lớn nào mới, đòi hỏi phải vận chuyển khoáng sản từ vùng núi xa xôi của bang Kachin sang Ấn Độ rồi tiếp tục đi xa hơn, có thể là điều bất khả thi.

Tác giả người Thụy Điển Bertil Lintner, chuyên gia hàng đầu về bang Kachin, nhận định rằng ý tưởng Hoa Kỳ lấy đất hiếm từ Myanmar ngay sát mũi Trung cộng là điều "hoàn toàn điên rồ" vì địa hình núi non hiểm trở và hạ tầng giao thông lạc hậu.

"Nếu họ muốn vận chuyển đất hiếm từ các mỏ này - tất cả đều nằm sát biên giới Trung cộng - sang Ấn Độ, thì chỉ có duy nhất một con đường," ông Lintner nói.

"Và chắc chắn Trung cộng sẽ can thiệp để ngăn chặn."

Về phía chính quyền quân sự Myanmar, họ dường như sẵn sàng tiếp cận Washington sau nhiều năm bị cô lập.

Khi ông Trump đe dọa áp thuế mới lên hàng xuất khẩu của Myanmar sang Hoa Kỳ trong tháng này như một phần trong chiến dịch thương mại toàn cầu của ông, ông đã ký một bức thư đích danh gửi tới Tư lệnh tối cao Min Aung Hlaing.

Ông Min Aung Hlaing đã hồi đáp bằng cách ca ngợi ông Trump vì "sự lãnh đạo kiên quyết" và kêu gọi giảm thuế, cũng như dỡ bỏ các lệnh trừng phạt. Ông cũng nói sẵn sàng cử một phái đoàn đàm phán đến Washington nếu cần.

Tuy nhiên, các quan chức cấp cao trong chính quyền Trump cho biết quyết định dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt không liên quan đến bức thư gửi đến vị tướng này.