Không khí mát mẻ là 'món hàng xa xỉ' với hàng triệu người Mỹ

Mùa hè oi ả khiến máy lạnh trở thành thiết bị “cứu sinh”. Thế nhưng, bất chấp những đợt nắng nóng, hàng triệu người Mỹ vẫn không đủ khả năng chi trả.

Tại vùng đầm lầy New Orleans, bang Louisiana, nhiệt độ cao đến mức người dân địa phương cho biết thời tiết nơi đây gần như chỉ có mùa hè, xen kẽ thêm một vài mùa khác.

Ông Jeffrey Elder, giám đốc y khoa phụ trách cấp cứu tại Trung tâm Y tế Đại học New Orleans, cho biết có rất nhiều bệnh nhân bị say nắng.

Ông nói: "Thật không may, mỗi mùa hè chúng tôi đều phải đối mặt với tình trạng này dưới nhiều hình thức khác nhau. Có thể là người cao tuổi không dùng hay không thể dùng điều hòa,, hoặc máy bị hỏng. Họ ở nhà một mình và chỉ được phát hiện khi đã rơi vào tình trạng say nắng bất thường."

Ông nhấn mạnh trẻ nhỏ và người già dễ bị nhiệt độ cao ảnh hưởng do khả năng tự điều chỉnh của bản thân không cao.

Việc giữ không gian mát mẻ bằng điều hòa đã được chứng minh là biện pháp hiệu quả để ngăn ngừa tình trạng quá nhiệt trong những tháng hè. Tuy nhiên, đây vẫn là một "sự xa xỉ" mà không phải người Mỹ nào cũng có thể chi trả.

Khi bệnh nhân được đưa tới phòng cấp cứu, tình trạng thường đã trở nên nghiêm trọng. Nhiều người rơi vào rối loạn tâm thần, thậm chí bất tỉnh, với nhiệt độ cơ thể 39,4°C, hoặc cao hơn, ông Elder cho biết. Biện pháp đầu tiên là làm mát ngay bằng cách tắm nước đá.

Khi biến đổi khí hậu khiến nhiệt độ mùa hè liên tục phá vỡ các kỷ lục toàn cầu, các chuyên gia khí hậu dự báo nắng nóng sẽ còn gay gắt và thường xuyên hơn. Đồng thời, các nhà nghiên cứu và những người hoạt động cộng đồng chia sẻ với BBC rằng sức khỏe người dân Mỹ đang bị đe dọa khi nhiều người phải chật vật để mua điều hòa – thiết bị có thể giúp họ tránh bệnh tật và tử vong liên quan đến nhiệt độ.

Cách dễ nhất để tránh say nắng là tránh ánh nắng trực tiếp và giữ cho cơ thể mát mẻ," ông Elder nói. Việc làm mát không gian trong nhà bằng điều hòa đã được chứng minh là hiệu quả và ở những cộng đồng như Detroit, bang Michigan, nó được coi là biện pháp ngăn ngừa tình trạng quá nhiệt trong những tháng hè. Thế nhưng, đây vẫn là một thứ xa xỉ mà không phải người Mỹ nào cũng có thể chi trả.

Theo khảo sát của Cơ quan Thông tin Năng lượng Hoa Kỳ (EIA), vào năm 2020, gần 34 triệu hộ gia đình trên toàn nước Mỹ rơi vào tình trạng mất an ninh năng lượng – tức là không đủ khả năng chi trả cho các nhu cầu năng lượng cơ bản như điều hòa hay sưởi ấm. Con số này chiếm gần một phần tư tổng số hộ gia đình tại Hoa Kỳ thời điểm đó.

"Ở New Orleans, điều quan trọng không chỉ là việc tiếp cận với hệ thống điều hòa không khí, mà còn là tiếp cận với một hệ thống tốt, hoạt động ổn định, không phải loại xuống cấp hay kết cấu kém chất lượng," ông Elder nhấn mạnh.

Ông Mark Wolfe, nhà kinh tế năng lượng và giám đốc điều hành Hiệp hội Giám đốc Hỗ trợ Năng lượng Quốc gia (Neada) – tổ chức hỗ trợ các tiểu bang triển khai chương trình trợ giúp năng lượng – cho biết, những lo ngại về tác động lâu dài của các đợt nắng nóng trên khắp nước Mỹ vẫn còn khá mới mẻ.

Ông nói: "Vài năm trước, nắng nóng thường chỉ kéo dài một hoặc hai ngày. Bạn có thể chịu đựng ở trong một căn hộ quá nóng trong một ngày, nhưng không thể ở đó cả tuần. Nếu buộc phải ở đó cả tuần, bạn có thể tử vong." (nghiên cứu cho thấy các đợt nắng nóng trên toàn cầu đang ngày càng kéo dài hơn và dữ dội hơn).

Năm 2020, gần 25 triệu hộ gia đình báo cáo rằng họ đã phải cắt giảm hoặc không mua thực phẩm, thuốc men để có tiền trả hóa đơn điện. Khoảng 12 triệu hộ gia đình – tức cứ 10 hộ thì có 1 hộ đã nhận được thông báo cắt điện.

Tác động của máy lạnh đến khí hậu

Bản thân điều hòa không khí là một trong những tác nhân thúc đẩy biến đổi khí hậu, khi chiếm khoảng 3% lượng khí thải nhà kính toàn cầu.

Thế nhưng, nó cũng là công cụ thiết yếu để bảo vệ con người trước tình trạng nhiệt độ toàn cầu ngày càng tăng. Điều này đồng nghĩa khí thải từ việc sử dụng điều hòa được dự báo sẽ tiếp tục gia tăng trong tương lai.

Tuy nhiên, nghiên cứu cho thấy nếu máy điều hòa được vận hành bằng nguồn điện tái tạo, kết hợp với việc thiết kế, cải tạo đô thị và các tòa nhà để thích ứng tốt hơn với nhiệt độ, lượng khí thải này có thể được giảm thiểu đáng kể.

Gánh nặng năng lượng lại rơi trên vai những người Mỹ nghèo một cách không cân xứng. Theo một báo cáo năm 2020 của Hội đồng Kinh tế Hiệu quả Năng lượng Hoa Kỳ (ACEEE), các hộ gia đình thu nhập thấp chỉ trả khoảng 10% thu nhập cho năng lượng, trong khi mức trung bình toàn quốc chỉ là 6%.

Điều này buộc nhiều hộ gia đình phải cân nhắc mỗi khi bật điều hòa – nếu họ có – và thường xuyên phải chịu đựng hậu quả khi sống thiếu nó. Thống kê cho thấy, nắng nóng khắc nghiệt gây ra nhiều ca tử vong ở Mỹ hàng năm hơn cả bão, lốc xoáy và động đất, theo Viện Y tế Quốc gia và Cơ quan Thời tiết Quốc gia. Tuy nhiên, các chuyên gia cho biết vẫn còn thiếu dữ liệu đầy đủ về tác động tổng thể của nắng nóng.

Ông Wolfe cho biết, hiện có rất ít nghiên cứu về việc các cộng đồng trên khắp nước Mỹ bị ảnh hưởng thế nào từ nhiệt độ cực cao, và thậm chí còn ít hơn nữa những nghiên cứu đưa ra con số đầy đủ về số ca tử vong thực sự do nắng nóng gây ra.

Trong khi một số bang và hạt công bố hàng năm thống kê về số ca tử vong liên quan đến nhiệt, thì không phải nơi nào cũng làm như vậy.

Ông Elder cho biết, một phần nguyên nhân là do không phải tất cả bệnh viện – bao gồm cả Trung tâm Y tế Đại học New Orleans – đều có tiêu chuẩn thống nhất trong việc phân loại các bệnh liên quan đến nhiệt.

Theo ông, vấn đề nằm ở chỗ: một người bị nhiệt độ cao ảnh hưởng có thể được chẩn đoán theo "hàng triệu cách khác nhau", khiến việc theo dõi trở nên vô cùng khó khăn.

Ví dụ, một bệnh nhân có thể được chẩn đoán là tiêu cơ vân – tình trạng hiếm gặp nhưng nguy hiểm đến tính mạng, xảy ra khi cơ bị phân hủy nhanh chóng sau khi ở ngoài trời nắng nóng, ông nói.

Tuy vậy, nghiên cứu cho thấy rõ ràng rằng nhiệt độ cao tác động không đồng đều, gây ảnh hưởng nặng nề hơn tới các nhóm dân cư có thu nhập thấp.

Lịch sử của các chính sách phân biệt đối xử đã khiến cộng đồng da màu thường xuyên phải sống trong những khu dân cư ít bóng cây xanh.

Nắng nóng cũng làm trầm trọng thêm các bệnh lý sẵn có, bao gồm bệnh tim và tiểu đường – vốn phổ biến một cách không cân xứng ở cộng đồng người da đen và người Latinh có thu nhập thấp, một phần do hạn chế trong khả năng tiếp cận thực phẩm lành mạnh và dịch vụ y tế giá cả phải chăng.

Một số công việc dành cho lao động thu nhập thấp, như làm việc ngoài trời, còn khiến họ đối mặt với nguy cơ mắc bệnh thận mãn tính do phơi nhiễm nhiệt kéo dài.

Ngoài ra, các nghiên cứu cho thấy nhiệt độ cao có thể làm trầm trọng thêm những rối loạn thần kinh tiềm ẩn, ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần và làm nặng thêm tình trạng lạm dụng chất gây nghiện. Người vô gia cư cũng có nguy cơ tử vong vì nắng nóng cao hơn, đồng thời dễ gặp các biến chứng sức khỏe kéo dài sau khi bị say nắng.

Nhiệt độ cũng đã được chứng minh là có ảnh hưởng đến sức khỏe của các bà mẹ. Một nghiên cứu năm 2023 tại một bệnh viện ở Nam California cho thấy việc tiếp xúc với nhiệt độ môi trường trong cả ngắn hạn và dài hạn đều liên quan đến những hậu quả nghiêm trọng hơn đối với phụ nữ trong quá trình sinh nở.

Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng các bà mẹ sống ở khu vực có nhiều cây xanh hoặc thảm cỏ có xu hướng ít gặp biến chứng nguy hiểm đến tính mạng sau sinh hơn, đồng thời cũng ghi nhận sự chênh lệch rõ rệt về sức khỏe giữa các bà mẹ có trình độ học vấn khác nhau.

"Đây là một vấn đề không thể giải quyết triệt để," bà Karen Lusson, luật sư cao cấp tại Trung tâm Luật Người tiêu dùng Quốc gia - tổ chức phi lợi nhuận có trụ sở tại Boston, chuyên hỗ trợ người thu nhập thấp trong các vấn đề tiêu dùng cho biết. Bà nhấn mạnh rằng năm 2023 và sau đó là 2024 đã trở thành những năm nóng nhất từng được ghi nhận trên hành tinh.

"Và giờ đây, chúng ta đang ở năm 2025, một lần nữa Cơ quan Thời tiết Quốc gia dự báo những đợt nắng nóng cực đoan, với mức nhiệt cao hơn trung bình."

Đối với các hộ gia đình thu nhập thấp, không đủ khả năng chi trả tiền điện thường đồng nghĩa với việc phải lựa chọn giữa thực phẩm và điều hòa.

Bà Sherita Hamlin, một bà mẹ có năm con sống ở phía tây Chicago, chia sẻ: "Bạn bắt đầu tự hỏi: 'Tôi có thể hy sinh điều gì?'"

Vào mùa hè, bà Hamlin phải xoay xở để vừa cho con cái vui chơi, vừa đảm bảo chúng có internet để tham gia lớp học hè, chuẩn bị ba bữa ăn mỗi ngày, đồng thời giữ cho chúng không bị quá nóng khi nhiệt độ thành phố vượt ngưỡng 37,8°C.

"Chúng tôi buộc phải hy sinh một phần chi tiêu thực phẩm. Tôi bắt đầu săn phiếu giảm giá, tận dụng các chương trình khuyến mãi. Đôi khi, tôi phải đến ngân hàng thực phẩm để lấy đồ ăn, rồi dành tiền đó để thanh toán hóa đơn điều hòa," bà Hamlin nói.

Nhà xã hội học - bà Diana Hernández, người từng thực hiện nhiều nghiên cứu về gánh nặng năng lượng đối với các cộng đồng thu nhập thấp đã tận mắt chứng kiến những gia đình phải sống chung với hệ lụy của việc không đủ khả năng chi trả cho máy lạnh trong quá trình nghiên cứu cho cuốn sách Powerless: The People's Struggle for Energy (2025) của bà.

"Các gia đình chắc chắn sẽ phải hy sinh một điều gì đó. Về cơ bản, đó chính là những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống," bà Sherita Hamlin chia sẻ. Bà Hernández kể lại: "Một bà mẹ tôi gặp ở Philadelphia nói rằng con gái bà bị chàm. Vào mùa hè, căn hộ trở nên nóng đến mức bệnh chàm của bé bùng phát." (Các nghiên cứu chỉ ra rằng bệnh chàm có thể trở nên trầm trọng hơn khi tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời, độ ẩm và nhiệt độ).

"Cô bé ngứa ngáy khắp người vì gia đình không có điều hòa, hoặc có nhưng chi phí vận hành quá cao để sử dụng," bà Hernández nói thêm.

"Điều cô bé cần chỉ là một ngôi nhà mát mẻ." Với bà Hernández, đó là "những nỗi nhục nhỏ nhặt nhưng không phải không đáng kể trong trải nghiệm này."

Trên khắp nước Mỹ, chi phí làm mát nhà ở dự kiến sẽ tăng nhanh hơn cả lạm phát. Theo báo cáo Triển vọng Hàng năm 2025 của Neada và Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Khí hậu – một tổ chức nghiên cứu phi lợi nhuận – chi phí năng lượng dành cho làm mát trong năm nay sẽ ở mức cao nhất trong vòng 12 năm qua.

Dự báo, hóa đơn tiền điện trung bình hàng năm của các hộ gia đình Mỹ sẽ đạt 784 USD (20.5 triệu VND), tăng 6,2% so với năm 2024. Ngay cả khi tính đến lạm phát, mức tăng này vẫn cao hơn 4,3%.

Hiện chưa có chính sách toàn quốc nào hạn chế các công ty điện lực cưỡng chế cắt điện đối với hộ gia đình không có khả năng thanh toán. Các bang đang xử lý vấn đề này theo cách rời rạc, thiếu thống nhất: hiện có 40 bang và Washington DC áp dụng chính sách bảo vệ ngắt kết nối điện khi thời tiết lạnh, nhưng chỉ 21 bang cùng Washington DC có chính sách tương tự khi thời tiết nóng.

Tuy nhiên, hiện có một chương trình hỗ trợ toàn quốc mang tên Chương trình Hỗ trợ Năng lượng cho Hộ gia đình Thu nhập Thấp (Liheap), giúp người dân chi trả tiền điện. Được Quốc hội Hoa Kỳ thành lập từ năm 1981, chương trình này cung cấp khoảng 4,1 tỷ USD (hơn 108 ngàn tỷ đồng) mỗi năm cho gần sáu triệu hộ gia đình khó khăn, nhằm giúp họ giữ mát vào mùa hè và ấm áp vào mùa đông.

Khoản trợ cấp thường được chuyển trực tiếp đến các công ty điện lực để đảm bảo cư dân không bị cắt điện. Theo Viện Điện Edison – hiệp hội đại diện cho các công ty điện do nhà đầu tư Hoa Kỳ sở hữu – phần lớn người thụ hưởng Liheap có thu nhập chưa đến 20.000 USD (hơn 527 triệu VND) mỗi năm.

Tuy nhiên, vào tháng 4/2025, đã có báo cáo cho thấy toàn bộ nhân viên của chương trình bị sa thải. Tháng sau đó, chính quyền Trump công bố kế hoạch chấm dứt Liheap. Chu kỳ tài trợ hiện tại chỉ kéo dài đến mùa thu năm nay.

Điều này khiến các nhà hoạt động cộng đồng lo ngại sẽ gây ra thảm họa cho hàng triệu cư dân vốn đã chật vật chi trả hóa đơn điện. "Mạng lưới an toàn năng lượng đang bị đe dọa," ông Hernández cảnh báo. "Tiếp cận năng lượng là cứu cánh."

Bà Grace Wickerson, quản lý cấp cao tại Liên đoàn các Nhà khoa học Mỹ – một tổ chức nghiên cứu chính sách phi lợi nhuận – cho biết: nếu không còn Liheap, các tiểu bang sẽ phải tự quyết định có hỗ trợ cư dân gặp khó khăn với chi phí điện hay không.

Bà lo ngại điều này sẽ dẫn đến tình trạng bất bình đẳng: các bang "xanh" (theo truyền thống ủng hộ phúc lợi xã hội) có thể sẽ tăng cường hỗ trợ, trong khi các bang bảo thủ thì không.

Các nhà nghiên cứu và những người ủng hộ cộng đồng cũng cảnh báo rằng bất kỳ sáng kiến nào ở cấp tiểu bang sẽ không thể bù đắp cho khoản tài trợ bị cắt từ chính phủ liên bang nếu Liheap thực sự bị chấm dứt.

"Những người này sẽ chết nếu các chương trình bị cắt bỏ," bà Jaime Madrigano – nhà dịch tễ học môi trường, Phó giáo sư tại Đại học Johns Hopkins ở Baltimore, Maryland – nhấn mạnh.

Bà Madrigano từng nghiên cứu mức độ dễ tổn thương do nắng nóng ở thành phố New York và hiện đang tiếp tục khảo sát các ca nhập viện liên quan đến nhiệt ở New Orleans.

Tại đây, tình trạng mất an ninh năng lượng ở mức cao đã thúc đẩy chính quyền thành phố vào năm 2024 ban hành quy định bắt buộc chủ nhà trang bị hệ thống làm mát, đảm bảo nhiệt độ trong phòng ngủ không vượt quá 26,7°C.

Bà Emily Hilliard, người phát ngôn Bộ Y tế và Dịch vụ Nhân sinh Hoa Kỳ (HHS) – cơ quan giám sát chương trình Liheap – cho biết Cơ quan Quản lý Trẻ em và Gia đình (ACF) đã hoàn tất nhiệm vụ giải ngân khoản tài trợ trị giá khoảng 4,1 tỷ USD cho các đơn vị thụ hưởng trong năm tài chính 2025.

Bà nhấn mạnh rằng Quốc hội mới là cơ quan chịu trách nhiệm quyết định ngân sách cho giai đoạn 2025–2026.

"Quyết định có tài trợ cho chương trình Liheap hay không, và tài trợ bao nhiêu, hoàn toàn phụ thuộc vào Quốc hội," bà Hilliard nói. "HHS vẫn cam kết quản lý hiệu quả các nguồn lực mà Quốc hội phân bổ."

Trong trường hợp Liheap bị chấm dứt, bà cho biết các bang có thể sử dụng nguồn Hỗ trợ Tạm thời cho các Gia đình Khó khăn (TANF) và Khoản tài trợ khối dịch vụ xã hội (SSBC) để hỗ trợ chi phí năng lượng. (Hiện tại, các khoản này chủ yếu được dùng để giúp các gia đình thu nhập thấp tiếp cận dịch vụ thiết yếu như chăm sóc trẻ em và giáo dục sớm).

Theo bà Hilliard, ngân sách đề xuất cho năm tài chính 2026 là khoảng 17,3 tỷ USD (hơn 456 ngàn tỷ VND) cho TANF và 1,7 tỷ USD (hơn 44 ngàn tỷ VND) cho SSBC – mức phân bổ tương đương năm trước, theo tổ chức phi lợi nhuận Child Care Aware of America.

Tại Chicago, bà Sherita Hamlin nhớ lại rằng vào năm 2018, khi không thể thanh toán hóa đơn điện tháng Tám, bà từng được Liheap hỗ trợ khẩn cấp 780 USD để khôi phục điện. Chính vì thế, bà lo lắng cho bản thân và hàng xóm nếu chương trình liên bang này bị xóa sổ hoàn toàn.

"Thật đau lòng, vì tôi biết có bao nhiêu gia đình phụ thuộc vào nó," bà Hamlin nói. "Tôi nghĩ về những gì mình từng trải qua… Các gia đình chắc chắn sẽ phải hy sinh một điều gì đó – mà về cơ bản, đó là những nhu cầu thiết yếu của cuộc sống."

 

Miranda Green