Thượng đỉnh Trump - Putin: Trật tự nào đang hình thành?

Cuộc gặp thượng đỉnh giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và Tổng thống Nga Vladimir Putin tại Alaska không đem lại bất kỳ thỏa thuận chính thức nào về Ukraine.

Nhưng đằng sau vẻ bề ngoài tưởng chừng mơ hồ của nó, một thông điệp chiến lược đã vang lên rất rõ: trò chơi lớn đang trở lại, và luật chơi dường như đang được viết lại bởi những người đứng đầu các cường quốc, chứ không phải bởi các thiết chế quốc tế.

Chỉ vài giờ sau khi rời Anchorage, Tổng thống Trump bất ngờ đăng tải trên Truth Social rằng "mọi bên liên quan" – từ Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy đến các lãnh đạo châu Âu và Tổng Thư ký NATO – đều đồng thuận rằng chiến tranh nên được chấm dứt không phải bằng một lệnh ngừng bắn, mà bằng một "Thỏa thuận Hòa Bình" (Peace Agreement) toàn diện.

Ông đồng thời tuyên bố sẽ mời Zelensky đến Nhà Trắng trước khi tiến hành "cuộc gặp thứ hai" với Putin.

Với cách định vị như vậy, Trump biến bước đi đầu tiên tại Alaska trở thành khởi đầu cho một thỏa thuận lớn – chứ không phải một thất bại ngoại giao.

Thêm vào đó, nguồn tin của Financial Times tiết lộ rằng Putin đã nhân cơ hội Alaska để đặt lên bàn đề nghị cụ thể: Ukraine phải rút khỏi phần còn lại của vùng Donetsk nếu muốn Nga đồng ý đóng băng chiến tuyến tại Kherson và Zaporizhzhia.

Nếu điều này phản ánh thực chất ý đồ của Moscow, thì mục tiêu chiến lược của Putin đã rõ: hợp pháp hóa từng phần lãnh thổ đã chiếm, đổi lại bằng một "hòa bình" trên giấy – một điểm dừng tiện lợi để Nga chỉnh trang lực lượng và gây sức ép dài hạn.

Hệ lụy đối với châu Âu và an ninh quốc tế

Trong cách tiếp cận của Trump, thuật ngữ "Peace Agreement" không đơn thuần nói về hòa bình.

Nó là một công cụ chính trị-ngoại giao nhằm tạo ra thế ép công khai lên Ukraine và châu Âu, đồng thời tung ra một thông điệp toàn cầu rằng chỉ có ông mới đủ khả năng "kết thúc chiến tranh".

Một khi Zelenskyy đến Washington, cuộc chiến sẽ chuyển từ chiến trường sang bàn đàm phán nơi Trump là nhân vật trung tâm.

Nếu Kyiv chấp nhận nhượng bộ, Trump sẽ tuyên bố chiến thắng.

Nếu Kyiv từ chối, Trump sẵn sàng đổ lỗi rằng chính Ukraine "không chịu kết thúc chiến tranh".

Với châu Âu, thông điệp càng đáng lo ngại.

London, Paris, Rome, Berlin và Warsaw buộc phải công khai hoan nghênh nỗ lực chấm dứt đổ máu; nhưng đồng thời họ hiểu rằng một thỏa thuận do Trump – Putin đạo diễn có thể khiến Ukraine mất lãnh thổ vĩnh viễn và làm lung lay nền tảng không xâm lược vốn bảo vệ châu Âu sau 1945.

Nguy hiểm hơn, Ukraine có thể bị yêu cầu "đổi đất lấy đảm bảo an ninh", một mô thức từng bị coi là vượt lằn ranh đỏ của phương Tây.

Áp lực toàn cầu: Châu Á và trật tự quốc tế

Tại châu Á, Alaska được xem như một chỉ dấu đáng báo động cho nước đi tiếp theo của trật tự thế giới.

Nếu Moscow có thể biến vùng đất chiếm đóng thành "thực tế mới" thông qua một thỏa thuận do Mỹ dẫn dắt, liệu Bắc Kinh có áp dụng mô hình tương tự với Đài Loan hay Biển Đông?

Tại Manila và Hà Nội, giả định rằng Washington sẽ luôn giữ vững lập trường chống thay đổi biên giới bằng vũ lực trở nên mong manh hơn bao giờ hết.

Trump nhiệm kỳ hai cho thấy ông sẵn sàng ưu tiên kết quả ngay lập tức – "ổn định trên danh nghĩa" – hơn là bảo vệ nguyên tắc dài hạn của hệ thống quốc tế.

Dù thỏa thuận "lớn" có thành hình hay không, Alaska đã hé lộ một xu hướng: trở lại với thứ ngoại giao kiểu Yalta – nơi số phận của các quốc gia nhỏ được quyết định trong phòng kín giữa các cường quốc.

Nếu Ukraine bị đặt vào thế phải chấp nhận việc mất một phần lãnh thổ để đổi lấy hòa bình, thì thông điệp gửi đến toàn thế giới là rõ ràng: trong kỷ nguyên mới, chính sức mạnh – chứ không phải luật lệ – sẽ quyết định sự tồn tại của quốc gia.

Trong bối cảnh ấy, lựa chọn duy nhất của các nước vừa và nhỏ là tăng cường năng lực tự phòng thủ, gắn kết với các cấu trúc đồng minh có khả năng răn đe thực chất, và quan trọng nhất – không chấp nhận bước đầu tiên của việc hợp thức hóa hành vi cưỡng chiếm nào dưới bất kỳ hình thức "hòa bình" được tái định nghĩa nào.

Trump có thể viết lại phong cách ngoại giao, nhưng nếu nguyên tắc nền tảng của trật tự quốc tế bị bỏ qua, thế giới sẽ bước vào một kỷ nguyên mà sức mạnh, chứ không phải luật lệ, quyết định vận mệnh các quốc gia.

 

Vũ Đức Khanh