Trao Donbas cho Putin có ý nghĩa gì đối với Ukraine

Đối với người Ukraine, cách diễn đạt này khó hiểu. Vùng đất nào sẽ được trao đổi?

Ukraine có được nhận một phần lãnh thổ của Nga để đổi lấy vùng đất mà Nga chiếm đóng bằng vũ lực hay không?

Khi Tổng thống Volodymyr Zelensky chuẩn bị tới Washington vào ngày 18/8 (giờ Mỹ) để gặp ông Trump, dường như không có yếu tố "hoán đổi" nào trong tính toán của tổng thống Mỹ.

Thay vào đó, ông được cho là sẽ gây sức ép buộc ông Zelensky nhượng lại toàn bộ Donetsk và Luhansk ở miền đông Ukraine, để đổi lấy việc Nga đóng băng phần còn lại của tiền tuyến - một đề xuất mà ông Putin đưa ra tại Alaska.

Luhansk gần như đã hoàn toàn nằm dưới quyền kiểm soát của Nga. Trong khi đó, Ukraine ước tính vẫn giữ khoảng 30% Donetsk, bao gồm một số thành phố và công trình quân sự trọng yếu, với cái giá là hàng chục ngàn sinh mạng của người Ukraine.

Cả hai khu vực - thường được gọi chung là Donbas - giàu khoáng sản và công nghiệp. Việc nhượng lại chúng cho Nga ở thời điểm này sẽ là một "thảm kịch", theo nhà sử học Ukraine Yaroslav Hrytsak.

"Đây là lãnh thổ của Ukraine," ông Hrytsak nói. "Và người dân ở những vùng này - đặc biệt là thợ mỏ - đã đóng vai trò lớn trong việc củng cố bản sắc Ukraine."

Ông nhấn mạnh khu vực này đã từng sản sinh ra "những chính trị gia, nhà thơ và các nhà bất đồng chính kiến nổi tiếng". "Và giờ đây, đó là những người tị nạn sẽ không thể trở về quê hương nếu vùng đất rơi vào tay Nga."

Kể từ khi Nga bắt đầu cuộc xâm lược năm 2014, ít nhất 1,5 triệu người Ukraine đã rời khỏi Donbas. Hiện ước tính có hơn ba triệu người sống dưới sự chiếm đóng của Nga, trong khi khoảng 300.000 người khác đang ở phần lãnh thổ vẫn do Ukraine kiểm soát.

Ở những khu vực sát tiền tuyến, cuộc sống đặc biệt nguy hiểm. Ông Andriy Borylo, một tuyên úy quân đội 55 tuổi tại Sloviansk – thành phố chịu ảnh hưởng nặng nề cho biết trong một cuộc phỏng vấn qua điện thoại rằng đạn pháo đã rơi ngay gần nhà ông cuối tuần qua.

"Tình hình ở đây rất khó khăn," ông nói. "Có cảm giác cam chịu và bị bỏ rơi. Tôi không biết chúng tôi có thể cầm cự đến bao giờ. Phải có ai đó bảo vệ chúng tôi. Nhưng là ai?"

Ông Borylo cho biết ông đã theo dõi tin tức từ Alaska. "Tôi đổ lỗi cho ông Trump, không phải ông Zelensky. Nhưng họ đang lấy đi tất cả của tôi, và đó là một sự phản bội," ông nói.

Tổng thống Zelensky nhiều lần khẳng định Ukraine sẽ không nhượng Donbas để đổi lấy hòa bình. Niềm tin rằng Nga sẽ tuân thủ bất kỳ thỏa thuận nào như vậy - thay vì sử dụng vùng lãnh thổ sáp nhập làm bàn đạp cho các cuộc tấn công trong tương lai – hiện ở mức thấp.

Theo khảo sát của Viện Xã hội học Quốc tế Kyiv, khoảng 75% người Ukraine phản đối việc chính thức nhượng bất kỳ phần lãnh thổ nào cho Nga.

Tuy vậy, Ukraine đang kiệt quệ sau nhiều năm chiến tranh. Hàng trăm ngàn binh sĩ và dân thường đã thiệt mạng hoặc bị thương kể từ khi Nga tiến hành cuộc xâm lược toàn diện. Người dân khao khát chấm dứt đau khổ, đặc biệt là ở Donbas.

Ông Yevhen Tkachov, 56 tuổi, một nhân viên cứu hộ khẩn cấp tại thành phố Kramatorsk, Donetsk, nói: "Anh hỏi về việc đầu hàng Donetsk ư? Tôi không đo lường cuộc chiến này bằng kilomet, mà bằng sinh mạng con người."

"Tôi không sẵn sàng hy sinh hàng chục ngàn mạng sống chỉ để giữ vài ngàn km2," ông nói tiếp. "Mạng sống quan trọng hơn lãnh thổ."

Với nhiều người, lựa chọn cuối cùng nằm ở hai điều: đất đai và sinh mạng. Điều đó, theo nghị sĩ đối lập Volodymyr Ariev thuộc đảng Đoàn kết châu Âu, đặt Tổng thống Zelensky "vào thế lưỡng nan, không có con đường nào tốt đẹp trước mắt".

"Chúng ta không có đủ lực lượng để tiến hành chiến tranh vô thời hạn," ông Ariev nói. "Nhưng nếu ông Zelensky nhượng đất, điều đó không chỉ vi phạm hiến pháp mà còn có thể mang dấu hiệu của tội phản quốc."

Ở Ukraine, vẫn chưa rõ một thỏa thuận như vậy có thể được thực hiện thông qua cơ chế nào. Việc bàn giao chính thức lãnh thổ sẽ cần quốc hội phê chuẩn và một cuộc trưng cầu dân ý.

Nhiều khả năng, điều xảy ra sẽ là một sự từ bỏ quyền kiểm soát trên thực tế, không đi kèm công nhận chính thức rằng vùng đất thuộc về Nga. Nhưng ngay cả trong trường hợp đó, quá trình vẫn chưa được làm rõ, theo nghị sĩ Ukraine Inna Sovsun.

"Không có sự hiểu biết thực sự nào về quy trình cần phải thực hiện," bà Sovsun nói. "Liệu tổng thống có đơn giản ký thỏa thuận không? Liệu có cần đến chính phủ? Quốc hội? Không có quy trình pháp lý nào được thiết lập. Vì bạn biết đấy, những người soạn thảo hiến pháp chưa từng nghĩ tới tình huống này."

Mọi chuyện có thể sẽ rõ ràng hơn sau cuộc hội đàm giữa ông Zelensky và ông Trump tại Washington vào ngày 18/8 - chuyến thăm Nhà Trắng đầu tiên của nhà lãnh đạo Ukraine kể từ cuộc đụng độ căng thẳng tại Phòng Bầu dục hồi tháng Hai. Giữa những bất an sau hội nghị thượng đỉnh Alaska, vẫn le lói hy vọng cho Ukraine.

Ông Trump dường như đã thay đổi lập trường về đảm bảo an ninh, tuyên bố sẵn sàng cùng châu Âu cung cấp bảo vệ quân sự cho Ukraine trước các cuộc tấn công tiềm tàng từ Nga.

Với người dân Ukraine, các cuộc khảo sát cho thấy đảm bảo an ninh là yếu tố then chốt trong bất kỳ thỏa thuận nào, dù liên quan đến lãnh thổ hay không.

"Người Ukraine có thể chấp nhận nhiều hình thức đảm bảo an ninh khác nhau, nhưng họ thực sự cần điều đó," ông Anton Grushchetsky, giám đốc Viện Xã hội học Quốc tế Kyiv, cho biết.

Đối với ông Yevhen Tkachov, nhân viên cứu hộ ở Kramatorsk, việc trao đổi lãnh thổ chỉ có thể tính tới nếu đi kèm "những đảm bảo thực sự, không chỉ là những lời hứa bằng văn bản".

"Chỉ khi đó, ít nhiều, tôi mới ủng hộ việc trao Donbas cho Nga," ông nói. "Nếu Hải quân Hoàng gia Anh đóng quân ở cảng Odessa, tôi sẽ đồng ý."

Khi nhiều kịch bản hòa bình được bàn thảo - đôi khi theo phong cách thương lượng mà ông Trump ưa thích, có nguy cơ những con người thực sự liên quan sẽ bị lãng quên: những người đã trải qua hơn một thập kỷ chiến tranh, và có thể còn phải chịu mất mát nữa để đổi lấy hòa bình.

Donbas là nơi sinh sống của nhiều tầng lớp xã hội Ukraine, sử gia Vitalii Dribnytsia cho biết. "Chúng tôi không chỉ nói về văn hóa, chính trị, nhân khẩu học, mà còn về con người," ông nói.

Theo ông, Donetsk có thể không nổi bật về văn hóa như Odessa. Nhưng đó vẫn là Ukraine. "Và bất kỳ đâu ở Ukraine, dù có ý nghĩa văn hóa lớn hay không, đều là Ukraine," ông nói.

Joel Gunter