Ngày nay, Bức Tường Durrington là một cánh đồng được bao quanh bởi bờ đất
Stonehenge là một trong những điểm hấp dẫn du lịch nhất ở Anh và là một trong những di tích cổ bí ẩn nhất thế giới. Những người đến đây từ khắp nơi trên thế giới để ngắm nhìn các cột trụ đá mang tính hình tượng và tự hỏi làm thế nào và tại sao chúng được dựng ở đây.
Có thể nơi đây tức khắc gây ấn tượng nhưng nó chứa nhiều điều hay hơn là việc nó đẹp. Các nhà khảo cổ càng nghiên cứu Stonehenge thì các điều bí ẩn càng bộc lộ. Nhưng một câu chuyện mạch lạc bắt đầu xuất hiện.
Điều này đặc biệt đúng trong thập kỷ qua. Các nhà nghiên cứu đã nghiên cứu không chỉ bản thân công trình này mà cả khu vực xung quanh, hy vọng tìm được những manh mối ở nơi phong cảnh hấp dẫn này của di tích thời tiền sử.
Việc chụp hình dưới lòng đất và khai quật cho thấy Stonehenge đã từng là một phần của một mạng lưới cấu trúc phức tạp, gồm những ngôi mộ cổ xưa, những khu định cư chưa được biết đến, các tuyến đường rước lễ và thậm chí cả những mộ được trang trí bằng vàng. Những phát hiện này vẽ ra bức tranh về một thời kỳ đồ đá mới và đồ đồng bí ẩn và phức tạp hơn rất nhiều so với điều ta nghĩ trước đây.
Một trong những dự án nghiên cứu Stonehenge theo cách toàn diện này là dự án Cảnh Quan Ẩn Dấu Của Stonehenge được tiến hành từ 2010 đến 2014. Kỹ thuật chụp hình radar và từ tính ngầm trong đất cho thấy Stonehenge nằm ở trung tâm của một mạng lưới phức tạp của các cấu trúc rộng khoảng 4,5 dặm vuông (12 km2). Dự án gây sôi động trong giới truyền thông năm 2015 khi mà các nhà khoa học công bố việc có thể đã tìm thấy một 'siêu stonehenge' gần Bức Tường Durrington (một vòng tròn đá xếp có đường kính lớn tới 500m).
Những tảng đá hiện đại đánh dấu những nơi có thể đã là trụ cột của Woodhenge, một di tích cổ khác trong khu vực
Tuy nhiên, sự sôi động này tắt ngay. Khi khai quật hiện trường, các nhà khảo cổ không tìm thấy khối đá nào. Thay vào đó, họ khám phá ra rằng những cột gỗ đã từng được dựng ở đây. Sau khi nhổ cột đi, lỗ trống được lấp bằng đá phấn rồi phủ đất lên trên và tạo thành các bờ đất. Trên hình quét bằng radar, những quãng cách bằng đá phấn rời rạc trông giống như các khối đá.
Mặc dù thất bại này, người chỉ đạo dự án nói trên, ông người Anh Vincent Gaffney, nhấn mạnh rằng dự án đã tìm thấy hàng trăm những điểm đặc trưng và nhiều di tích chưa được biết đến. "Nhờ cuộc khảo sát này chúng ta không những biết ở đâu có di tích mà chúng ta còn biết ở đâu không có di tích," Gaffney, một nhà khảo cổ học tại Đại học Bradford, nói.
Những kiểu khảo sát này rất quan trọng, Gaffney nói, bởi vì chúng cho phép các nhà khảo cổ "điều tra mọi khu vực một cách đồng đều, mà không chỉ ở những di tích đã biết. Điều này cho phép chúng ta giải thích được các bằng chứng một cách đúng đắn hơn.
Stonehenge không phải là di tích quan trọng duy nhất trong khu vực
"Điều mà nó tiết lộ là một giai đoạn lạ thường hoàn toàn chưa được biết đến của Bức Tường Durrington. Nằm ở khoảng giữa ngôi làng thời đá mới và công trình đất đá to lớn lớn là một vòng tròn lớn các cột gỗ cao 4-6m, ít nhất có 200 cột và có thể tới 300 cột. Điều này là hoàn toàn mới và sẽ bị bỏ qua hoàn toàn nếu không có cuộc khảo sát này."
Phát hiện của một công trình di sẳn khổng lồ nữa trong khu vực đã làm thay đổi cách nhìn của các nhà khảo cổ về sự tiến triển và lịch sử của khu vực. "Theo tôi, người ta càng bắt đầu thấy rõ là khu trống xen kẽ với các di tích là nơi để hành lễ đám rước," Gaffney nói.
Nói cách khác, cảnh quan đã được sử dụng trong các lễ hội tôn giáo hoặc nghi lễ có liên quan đến các di tích.
Các tảng đá trồi lên ở các quả đồi của Preseli, xứ Wales
Mike Parker Pearson thuộc Viện Khảo Cổ Học của Đại học London, người đã lãnh đạo dự án Stonehenge Riverside từ 2003 đến 2009, cho rằng các cột gỗ của Bức Tường Durrington được dựng lên với ý định sẽ hạ xuống ngay sau đó. "Chúng chỉ có thể đứng đó trong vài tháng trước khi chúng được thay thế bằng bờ đất và hào rãnh đất," ông nói. "Có vẻ như mục đích là để đánh dấu chu vi của ngôi làng lớn nay không còn nữa. Vì vậy, có lẽ các cột gỗ là một công trình đối với những người đã sống ở đây trong quá trình xây dựng Stonehenge."
Cho dù công trình được sử dụng vào mục đích gì, nó cho ta thấy Stonehenge không đứng một mình ở đây. Hiểu được ý nghĩa của Stonehenge phụ thuộc vào cả việc hiểu mọi điều khác nữa xung quanh nó.
Các cuộc khai quật mỏ đá Craig Rhos-y-feli, như trong hình, cho thấy rằng đá xanh đã được khai thác và vận chuyển đến Stonehenge
Dự án Stonehenge Riverside cho thấy Stonehenge được xây dựng thành 2 giai đoạn. Giai đoạn đầu (một đường hào, bờ đất và vòng tròn các đá xanh) được xây dựng sớm hơn 500 năm so với trước đây ta nghĩ (là hơn 4.500 năm trước). Giai đoạn thứ hai, xây dựng vòng tròn ngoài mang tính hình tượng và lớn hơn, việc này xảy ra khoảng 500 năm sau giai đoạn đầu.
Tuy nhiên khu vực này đã có người ở từ khoảng 9.000 năm trước, điều đó cho thấy nó có ý nghĩa từ rất lâu, trước khi mà Stonehenge được xây dựng.
Cách đó 30km có khu ít nổi tiếng nhưng cũng có ý nghĩa ngang tầm, đó là khu Avebury, vòng tròn đá xếp lớn nhất ở châu Âu. Nhưng trình độ thời kỳ đá mới này cao hơn, giống như ở xứ Wales, người Anh tiền sử đã sử dụng đá xanh để dựng vòng tròn đá phía bên trong của Stonehenge.
Trong khi đó, Parker Pearson nói, có vẻ như những khối đá lớn ở Stonehenge được lấy từ khu Avebury.
Các tảng đá trồi lên ở các quả đồi của Preseli, xứ Wales
Điều này cho thấy những phong cảnh thời đá mới này (cánh đồngSalisbury Plain, Avebury và những đồi Preseli ở xứ Wales nơi có nhiều di tích tiền sử) là có liên kết với nhau. Và Stonehenge là chính mối liên kết.
Parker Pearson cho rằng đá xanh ở Welsh là đá đầu tiên được dựng tại Stonehenge, và đá đến từ công trình nào là điều quan trọng. Các loại đá được coi là biểu tượng của tổ tiên người Anh ở phía tây, ông nói, và "đưa những đá này đến cánh đồng Salisbury là một hành động của việc thống nhất hai chủng người chính của thời kỳ đồ đá mới ở miền nam nước Anh."
Ngay cả ngày nay, các đồi ở Preseli vẫn rải rác có những ngôi mộ cổ. "Mật độ những ngôi mộ cho thấy đây là một vùng quan trọng (cả về mặt chính trị lẫn tinh thần) khoảng 700 năm trước khi có Stonehenge," Parker Pearson nói, làm cho nó "có thể là một lãnh thổ hàng đầu ở phía tây nước Anh trong nhiều thế kỷ trước năm 3000 TCN."
Đến lúc đặt câu hỏi
Nhưng ngay cả khi chúng ta đồng ý với lý thuyết là việc đưa đá từ xứ Wales là một hành động mang tính tượng trưng và thậm chí là chính trị thì nó cũng đặt ra một bí ẩn khác: Làm thế nào mà người Anh thời tiền sử có thể di chuyển những khối đá lớn này.
Stonehenge tiếp tục mang đến những bất ngờ mới cho các nhà khảo cổ để làm sáng tỏ
Một số người cho rằng người ta không hề di chuyển đá, thay vào đó, các sông băng đã vận chuyển đá qua miền nam nước Anh. Nhưng việc phát hiện ra hai mỏ đá cổ ở Preseli đã làm kết thúc phần lớn cuộc tranh luận này.
Các nhà khoa học cũng đã thử nghiệm ý tưởng làm thế nào để vận chuyển những tảng đá lớn đi 260km từ xứ Wales. Theo Parker Pearson, họ phát hiện ra rằng việc di chuyển những khối đá nhỏ như đá xanh, phần lớn nặng 2 tấn hoặc nhẹ hơn, thực sự không phải là khó lắm, ngay cả việc kéo đá trên xe trượt.
Trong một khám phá khác mới đây, các nhà khảo cổ học đã tìm thấy tàn tích xác thiêu của người được chôn ở Stonehenge. Cuộc khai quật của Dự án Stonehenge Riverside năm 2008 đã thu thập được khoảng 58 mộ, trong đó có ít nhất 9 người đàn ông và 14 phụ nữ. Với suy nghĩ rằng bất cứ ai được chôn ở Stonehenge đều có địa vị xã hội cao nên điều này đặt ra câu hỏi về vai trò của phụ nữ trong thời kỳ đồ đá mới.
"Có vẻ như ta thường xuyên thấy cái gì đó mới ở Stonehenge, nhưng tôi vẫn tiếp tục ngạc nhiên vì chúng tôi không ngừng tìm thấy nhiều cái mới cho dù khu này đã được nghiên cứu rất kỹ trong nhiều năm." Gaffney nói. "Các phát hiện mới nhất ở Durrington chứng minh rằng công nghệ mới không chỉ giúp tìm thấy các di tích mới mà nó làm thay đổi đáng kể cách chúng ta hiểu các di tích đã biết từ lâu.
"Nó cũng nhấn mạnh không chỉ ở việc Stonehenge là độc nhất vô nhị, mà cảnh quan xung quanh di tích cũng là rất quan trọng, và chúng ta mới chỉ bắt đầu hiểu nó phát triển như thế nào và nó có ý nghĩa như thế nào đối với những người xây dựng Stonehenge."
Mặc dù thế, bất kể có bao nhiêu khám phá mới được thực hiện, có vẻ như Stonehenge sẽ chỉ tiếp tục đặt ra các câu hỏi mới cho các nhà khoa học và các phương tiện truyền thông để suy ngẫm. Những người thời đồ đá mới này đã có kỹ năng và khát vọng vô cùng lớn.
Một di tích khổng lồ như vậy được dựng lên một cách hoàn hảo trong nhiều thế kỷ không phải là điều dễ dàng để chúng ta hiểu được trong thế giới hiện đại và gấp gáp của chúng ta.
Vivien Cumming
