BM: Công viên Yosemite Hoa Kỳ với lịch sử đầy trắc trở

Mọi người chúng ta đều cần cái đẹp cũng như cần bánh mì, cần có nơi để vui chơi và cầu nguyện, nơi mà thiên nhiên có thể chữa lành, an ủi và ban cho chúng ta sức mạnh cả về thể chất lẫn tâm hồn. _ John Muir

Chỉ nhìn thoáng qua bức ảnh về biểu tượng của California – Thung Lũng Yosemite, thật quá dễ để hiểu được vì sao có đến hàng triệu người trên thế giới mỗi năm đã đến đây thưởng lãm những cảnh quan đẹp đến ngỡ ngàng.

Khung cảnh hoàng hôn đẹp một cách sững sờ của Half Dome khi nhìn từ Đỉnh Glacier Point

Công viên quốc gia Yosemite sở hữu một số thác nước lớn nhất khu vực Bắc Mỹ, sở hữu một trong những tảng đá hoa cương lộ thiên lớn nhất trên trái đất, và sở hữu một số cảnh đẹp biểu thị cho độ cao cũng như hệ sinh thái đa dạng của vùng đồi núi Sierra Nevada Mountains.

Và cho dù là bạn đang đứng ở đâu trong một đồng cỏ xinh đẹp, hãy ngước nhìn lên những cây sequoia (cây Tùng) cao to mạnh mẽ, hoặc là nhìn xuống từ bên rìa của một tảng đá granite, bạn sẽ nhận thấy có vô số lý do khiến Yosemite là nơi tạo động lực cho sự ra đời của Hệ Thống Công Viên Quốc Gia Hoa Kỳ.

Lấy cảm hứng từ những kỳ quan địa chất rộng lớn, những nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn trong lịch sử Hoa Kỳ như là Tổng thống Theodore Roosevelt và nhà tự nhiên học John Muir đã tận tâm cống hiến để bảo vệ Yosemite cho những thế hệ tương lai.

Vào thế kỷ thứ 19th, hầu hết Liên Bang Hoa Kỳ vẫn còn là một [nguyên sơ như một] “Vườn Địa Đàng” trong mắt của những công dân trẻ tuổi. Thung Lũng Yosemite, với những bức tường đầy cảm hứng, với những đồng cỏ tươi tốt, và vô số những cây cối rừng rậm phong phú, là một trong những khu vực được đánh giá cao nhất của một Vườn Địa Đàng sắp gặp phải những rủi ro do bị tàn phá.

Và cuộc chiến gây nhiều tranh cãi để bảo tồn Yosemite thông qua sự giám sát của chính phủ đã đặt tiền lệ cho Hệ thống Công viên Quốc gia mà chúng ta biết và yêu thích ngày nay.

Lịch sử đầy kịch tính của Yosemite

Một góc nhìn hướng lên trên độ cao của một trong những tảng đá granite lộ thiên lớn nhất trên thế giới, Tảng đá EL Capitan.

Lịch sử của Yosemite là một mô hình thu nhỏ đối ngẫu đầy kịch tính bao gồm việc trục xuất những thổ dân Hoa Kỳ bản xứ bằng bạo lực, và cuộc chiến sau đó nhằm ngăn chặn các hoạt động phá hoại vì lợi ích thương mại tư nhân.

Bằng chứng về sự hiện diện của thổ dân Hoa Kỳ bản xứ sinh sống ở trong và xung quanh Thung Lũng Yosemite đã có từ hàng ngàn năm trước khi những người di cư tiến đến nơi này. Một bộ lạc Pailure thổ dân Hoa Kỳ, bộ lạc Ahwahnechee, đã từng sinh sống ở giữa những tảng đá granite rộng lớn của thung lũng sử thi mà họ gọi là Ahwahnee, có nghĩa là “Miệng rộng”.

Khi Cơn Sốt Vàng California đã đột ngột đưa hàng chục ngàn người Hoa Kỳ gốc Âu đến Sierras vào giữa những năm 1800, cuộc sống của những người dân bản xứ đã bị thay đổi mãi mãi. Xung đột bạo lực là một trong những kết quả có thể đoán trước được bởi những người định cư mới đến chiếm lấy đất đai và tài nguyên.

Những người thám hiểm vượt qua Dãy Núi Sierra Nevada rộng lớn, gồ ghề và hoang sơ chỉ vì một động lực duy nhất là khai thác vàng. Hệ quả của những mâu thuẫn ngày càng căng thẳng với người Ahwahnechee khi một nhóm người di cư có vũ trang là Tiểu Đoàn Mariposa đã đuổi theo bộ lạc vào trong thung lũng vào năm 1851, đã đốt phá làng mạc của họ và đã đuổi họ ra ngoài.

Một thành viên của Tiểu đoàn Mariposa, Tiến sĩ Lafayette Bunnell, mỉa mai thay đã đặt tên cho thung lũng là “Yosemite” để vinh danh bộ tộc bị trục xuất, mà không biết đó là một cái tên – được tạo ra cho Ahwahnechee bởi các bộ tộc Miwok xung quanh – có nghĩa là “Những kẻ giết người.”

Bất chấp những vấn đề đen tối và đáng nghi ngờ về mặt đạo đức của cuộc xung đột này tại Thung lũng Yosemite, Ngài Bunnell đã phải thốt lên những lời tuyệt mỹ về phong cảnh của thung lũng này:

“Khi tôi ngắm nhìn, một cảm giác tuyệt vời kỳ lạ bắt đầu tràn ngập toàn bộ con người tôi và tôi thấy mắt mình rơm rớm nước vì xúc động. Tôi nhiệt thành thốt lên, ‘Ở đây, tôi ở đã chứng kiến sức mạnh và sự vinh quang của Đấng Tối Cao, tôi đã chứng kiến thành quả uy nghi dưới bàn tay của Ngài qua những tảng đá đó’.”

Quang cảnh Hồ Tenaya từ trên con đường, tại vùng núi cao của Yosemite.

Danh tiếng về vẻ đẹp vô song của Yosemite nhanh chóng lan rộng ra khắp các châu lục. Các ấn bản tạp chí đã đăng những bức ảnh minh họa của nghệ sĩ Thomas Ayres – người đã đến thăm nơi này từ rất sớm, người đã vẽ và miêu tả về các thác nước hùng vĩ đã làm say mê tâm trí của hầu hết người dân Hoa Kỳ.

Dân di cư và những nhóm lợi ích thương mại dựng lên các cửa hàng mua sắm trong khu vực khi nhìn thấy được sự hấp dẫn sản sinh lợi nhuận của nó.

Những nghệ sĩ trường phái lãng mạn như Albert Bierstadt và Thomas Cole đã vẽ những bức tranh từ Thung Lũng Yosemite mà dường như họ đều ghi lại sự hiện diện của Thần trong những bức tranh mô tả gần như ở thế giới khác về cảnh quan mới lạ và thú vị.

Trong khi đó, đường sắt liên lục địa và những người đề xướng Vận Mệnh Hiển Nhiên đã đem một số lượng ngày càng tăng những người Hoa Kỳ gốc Âu tiến về phía Tây để trải nghiệm những kỳ quan của vùng biên giới.

Bất chấp những tranh cãi về sự dịch chuyển của những thổ dân Hoa Kỳ bản xứ, “thế giới mới” cao quý này là một vườn địa đàng hoang sơ cung cấp khả năng để họ có thể liên thông với Thiên Đường. Tất cả những sự nhiệt thành này đã phát triển thành mối đe dọa cho Yosemite, khiến cho những nhà tự nhiên học, những người đã tìm cách bảo vệ địa điểm linh thiêng này lên tiếng báo động.

Bảo tồn vinh quang của Yosemite

Xấp xỉ 1.5 thập kỷ sau khi những người Tây phương tiến vào Thung Lũng Yosemite, mọi việc càng trở nên rõ ràng rằng cần phải có một nỗ lực to lớn để bảo vệ nơi chốn này.

Việc chăn thả quá mức, chặt phá cây rừng, nạn săn trộm đã phát triển thành mối đe dọa đối với toàn bộ khu vực và đời sống hoang dã ở đây. Vào năm 1864, Thượng Nghị Sĩ John Conness đã giới thiệu dự luật công viên để nhượng lại Thung Lũng Yosemite cho California.

Khoảng trợ cấp Yosemite đã được thông qua bởi lưỡng viện của Quốc Hội và được ký bởi Tổng Thống Abraham Lincoln vào ngày 30/06/1864. Tuy nhiên, luật này còn yếu và không cung cấp thẩm quyền để trục xuất những người sinh sống trên đất công cộng hoặc ngăn chặn các lợi ích tư nhân làm tổn hại đến thung lũng.

Hồ Tenaya là một hồ băng trên núi ở độ cao 8,150 feet thuộc vùng cao nguyên của Yosemite.

Năm 1890, một nhà tự nhiên học đồng thời cũng là một nhà văn nổi tiếng – ông John Muir, là một trong những nhà vận động hành lang trung tâm đã thành công thuyết phục Quốc Hội xác nhận một diện tích rộng mấy trăm dặm vuông dành cho Công Viên Quốc Gia Yosemite. Tuy nhiên, trước sự thất vọng của Ông Muir, tâm điểm của công viên, Thung Lũng Yosemite, vẫn nằm dưới sự kiểm soát của tiểu bang California.

Nhà tự nhiên học Muir là một nhân vật được người dân Hoa Kỳ yêu mến. Ông như một nhà hiền triết của tôn giáo tự nhiên, ông sáng lập nên Câu Lạc Bộ Sierra vào năm 1892 để bảo vệ di sản của Yosemite. Ông biết rằng khu vực đang bị đe dọa này vẫn liên tục bị khai thác để phục vụ các mục đích thương mại.

Điều này đã hoàn toàn thay đổi khi ông đích thân thuyết phục Tổng Thống Hoa Kỳ Theodore Roosevelt ký kết đạo luật Cổ Vật Hoa Kỳ năm 1906 đã đưa toàn bộ Yosemite vào sự bảo vệ của Liên Bang.

Nhiều nhà sử học tin rằng chuyến đi vào năm 1903 của Tổng thống Roosevelt đến Yosemite, nơi ông đã tiếp xúc với Muir, chính là động lực cho những nỗ lực để bảo đảm sự bảo vệ cho khu vực này.

Tổng thống Theodore Roosevelt và nhà tự nhiên học John Muir, đứng cạnh nhau trên Thung Lũng Yosemite vào năm 1903.

Những bài viết tâm huyết của Muir về người Sierras đã khiến cho rất nhiều người dân Hoa Kỳ cảm động; ông ấy hiểu về Yosemite nhiều hơn bất cứ ai, ông đã hứng khởi khám phá, đã không hề mệt mỏi khám phá khắp các khu vực của công viên – thậm chí giả thuyết của ông cho rằng các sông băng tạo ra thung lũng đá granite hình chữ U trong thời kỳ băng hà cuối cùng sau đó đã được chứng minh là đúng, mặc dù nó đã bị các nhà địa chất chế giễu vào thời điểm đó.

Khi Tổng Thống Roosevelt đến thăm người đàn ông vô cùng quen thuộc với Yosemite này, họ đã cùng nhau khám phá khắp thung lũng, leo lên Đỉnh Sông Băng (cao 7000 feet), và cắm trại trong tuyết ngay sau một trận bão tuyết.

Tổng thống Roosevelt đã viết về sự kiện này như sau:

“Cảm giác giống như chúng tôi đang ở trong một thánh đường trang nghiêm vĩ đại, rộng lớn hơn và đẹp hơn bất kỳ công trình nào được xây dựng bởi bàn tay con người.”

Một con đường đi bộ dưới cây sequoia ở Merced Grove, gần Crane Flat

Bảo tồn Thiên nhiên là một vấn đề cơ bản. … Trừ khi chúng ta giải quyết được vấn đề đó, còn không thì giải quyết tất cả những vấn đề khác cũng chẳng có ích gì. _ Tổng Thống Hoa Kỳ Theodore Roosevelt

Yosemite đã nhận được rất nhiều sự chú ý chỉ trong một thời gian ngắn với tư cách là một Công Viên Quốc Gia Hoa Kỳ. Tua nhanh một thế kỷ để đến những năm cuối 1900, bất chấp sự giám sát của liên bang, có đến hơn 1,300 kiến trúc đã xây dựng bên trong Thung Lũng Yosemite, và có đến 17 mẫu Anh diện tích đất của thung lũng bị làm thành bãi đậu xe.

Mặc dù Muir có thể thấy những phát triển này khiến người ta khó chịu, nhưng mọi người cũng hiểu rằng Yosemite sẽ được hàng triệu người ghé thăm trong thời gian tới. Chiếc xe đầu tiên tiến vào Thung Lũng Yosemite là vào năm 1900, và ngày nay có đến hàng triệu người lái xe vào công viên mỗi năm.

Sự tiếp cận dễ dàng đã cho phép người dân Hoa Kỳ ngày nay chỉ cần đến một số khung cảnh mang tính biểu tượng nhất của công viên – những vị trí mà đã từng cần phải cưỡi ngựa mới có thể đến được. Có cả ưu và nhược điểm với những sự thay đổi này, tuy nhiên những người đàn ông và phụ nữ đầy nhiệt huyết của Dịch Vụ Công Viên Quốc Gia Yosemite đã làm việc không mệt mỏi để bảo vệ toàn bộ khu vực này.

Một Yosemite tráng lệ

Con người không thể làm gì khác ngoài việc nhìn ngắm một cách tôn kính El Capitan; đó là một tảng đá granite lộ thiên đơn khối lớn nhất trên thế giới, cao vút lên đến 350 tầng lầu (khoảng 3,593 feet) phía trên thung lũng.

Theo tài liệu trong bộ phim nổi tiếng “Free Solo”, nhà leo núi Alex Honnold đã mạo hiểm tính mạng của mình vào năm 2017 để trở thành người đầu tiên leo lên tảng đá El Capitan – mà không cần dây bảo hộ.

Bộ môn leo núi hiện đại ngày nay đã ra đời từ trên những vách đá của Yosemite; tuy nhiên, hầu hết những người leo núi hiện này mất nhiều ngày hơn để chinh phục được El Capitan (có áp dụng dây cứu nạn), và phải ngủ đêm một cách cheo leo ngay trên vách đá.

Có lẽ cũng mang tính biểu tượng không kém, Half Dome được đặt tên một cách khéo léo vì hình dạng tròn nhẵn mà khối đá khổng lồ này có ở một bên, trong khi bên kia đổ thẳng xuống mép vách đá vào thung lũng được hình thành từ sông băng ở bên dưới.

Những đồng cỏ Golden Tuolumne Meadows được phủ kín bởi những bông hoa dại trong suốt những tháng mùa xuân và mùa hè ở vùng cao nguyên của Yosemite.

Thác nước Yosemite, một thác nước ba tầng, là một trong những thác nước cao nhất ở Bắc Mỹ. Khi dòng nước đổ xuống từ trên đỉnh cao của nó, một độ cao 2.425 foot, tạo ra những âm thanh như sấm rền vang vọng khắp cả thung lũng.

Những thác nước kỳ lạ khác trong thung lũng gồm cả Thác nước Bridal Veil và Vernal. Những thác nước của Yosemite đổ xuống bên dưới hàng trăm ngàn gallon nước mỗi phút. Sông Merced chảy qua phần phía nam của công viên, nơi người ta có thể tận hưởng những đồng cỏ mát lạnh trong khi đi bộ giữa những cây dogwood rực rỡ – và cũng có thể khi may mắn mỉm cười thì bạn sẽ có cơ hội nhìn thấy những chú gấu đen ở phía xa xa.

Những du khách nào muốn tránh khỏi đám đông thì có thể lái xe ra khỏi thung lũng và tiến lên vùng núi cao của công viên. Tại đó, họ sẽ tìm thấy những cánh đồng cỏ Tuolumne Meadows khổng lồ, cũng như những hồ nước hình thành từ sông băng như Hồ Tenaya.

Trong bức ảnh chụp vào tháng 10, Thác Yosemite gần như khô cạn trở thành một khối đá granite trải dài thơ mộng vào trong biển mây.

Những người đam mê đi bộ đường dài có thể theo dấu chân của Muir dọc theo Đường Mòn John Muir, hoặc đi bộ lên độ cao 13,000 feet của Vùng Đồi Núi Sierra Nevada Mountains.

Du khách cũng có thể được đi dạo giữa những vật thể sống có tuổi đời cao nhất trên trái đất tại một trong ba khu rừng Sequoia khổng lồ của Yosemite. Cây khổng lồ Grizzly Giant ở Mariposa Grove là một cây cự sam (Sequoia) có chu vi gốc cây không thể tưởng tượng nổi lên đến 96 feet và được ước tính có tuổi thọ lên đến 1.800 năm!

Nơi đây không hề thiếu những kỳ quan thiên nhiên để có thể chiêm ngưỡng và tận hưởng.

Ông Stephen Mather là giám đốc điều hành đầu tiên của Dịch Vụ Công Viên Quốc Gia. Ông đã tóm tắt vị thế quan trọng của các Công Viên Quốc Gia khi viết rằng: “Các công viên không lệ thuộc về một tiểu bang nào hoặc một khu vực nào. Chúng đã trở thành tài sản công: Yosemite, Yellowstone, và Grand Canyon là những tài sản quốc gia, nơi mà mọi công dân đều có quyền lợi thụ hưởng; chúng cũng thuộc về những con người ở Massachusetts, của Michigan, của Florida, cũng tương tự như quyền lợi của công dân ở California, Wyoming và Arizona vậy.”

Chính tinh thần Hoa Kỳ này đã đưa các Công Viên Quốc Gia trở thành những địa điểm nghỉ dưỡng tôn nghiêm mà chúng vẫn còn tồn tại đến ngày nay.

Lần đầu tiên đến thăm Công Viên Quốc Gia Yosemite sẽ là một trải nghiệm thay đổi cuộc đời. Tất cả con người từ mọi tầng lớp xã hội và khắp nơi trên thế giới đều hòa vào với nhau trong tình yêu của họ đối với vẻ đẹp tráng lệ và độc đáo của Yosemite – ngôn từ không cách nào diễn tả được những tác động sâu sắc mà cây cối, vách đá cũng như những thác nước ở nơi đây đối với chúng ta. Đi qua những địa phương như Công Viên Quốc Gia Yosemite này, chúng ta càng thêm trân trọng những kết nối thiêng liêng của đại tự nhiên, mà chính chúng ta cũng là một phần nhỏ ở trong đó.

Như lời John Muir đã viết một cách trìu mến: