Nếu Mỹ tham chiến hay lật đổ chế độ Iran?

Iran và Israel tiếp tục tấn công lẫn nhau vào đêm 18/6, trong khi Tổng thống Mỹ Donald Trump tuyên bố: "Tôi có thể tham gia, hoặc cũng có thể không," khi được hỏi liệu Mỹ có tham gia vào cuộc xung đột hay không.

Các chuyên gia và phóng viên chuyên về khu vực Trung Đông của BBC sẽ giải đáp các câu hỏi của bạn về những gì đang xảy ra - và những gì có thể xảy ra nếu cuộc xung đột leo thang.

Tại sao Israel lại ném bom Iran vào lúc này?

Lập trường của Israel là họ không có lựa chọn nào khác. Họ cho rằng trong vài tháng gần đây, Iran đã đẩy nhanh tiến độ chế tạo vũ khí hạt nhân, và các cuộc đàm phán nhằm kiềm chế chương trình hạt nhân của Iran không đi đến đâu, do đó đây là biện pháp cuối cùng.

Israel cho rằng quốc gia này đang đối mặt với một mối đe dọa hiện hữu và lập luận rằng nếu Iran có được vũ khí hạt nhân thì họ sẽ sử dụng, bởi Iran trước đây từng tuyên bố sẽ hủy diệt Nhà nước Israel.

Tuy nhiên, không phải các nước nào trong khu vực cũng cho rằng Iran sắp chế tạo vũ khí hạt nhân, và đó cũng không phải là đánh giá của Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA), và cũng không phải là kết luận trong báo cáo công khai mới nhất từ tình báo Mỹ – báo cáo này cho rằng Iran không sắp sửa chế tạo vũ khí hạt nhân.

Người dân Iran có thể đi đâu để tránh chiến sự?

Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) đã phát lệnh sơ tán đối với một số khu vực nhất định tại thủ đô Tehran, nhưng chỉ là những khu vực dân cư đông đúc với mật độ rất cao.

Chúng ta đã thấy các cảnh quay về tình trạng tắc đường nghiêm trọng khi những đoàn xe dài dằng dặc nối đuôi nhau rời khỏi Tehran về phía bắc của đất nước, nơi mà họ cho là an toàn hơn.

Nhưng những khu vực đó cũng đã bị tấn công. Vì các mục tiêu của Israel trải rộng khắp nơi, nên hiện không có chốn nào được coi là an toàn.

Tại Tehran, chính phủ thông báo sẽ mở cửa các ga tàu điện ngầm 24/7 để dân thường có thể trú ẩn.

Tehran có 10 triệu dân, vì vậy bạn có thể tưởng tượng việc sơ tán một số lượng người như thế là không thực sự khả thi.

Nếu Mỹ tham gia, liệu Iran có tấn công các mục tiêu của Mỹ?

Chắc chắn là có rủi ro, và hậu quả đối với Mỹ sẽ khá nghiêm trọng.

Hiện có khoảng 40.000 đến 50.000 binh sĩ Mỹ đóng tại khoảng 19 địa điểm khác nhau trên khắp Trung Đông. Ngoài ra còn có quân nhân Mỹ đóng tại Cyprus, và một căn cứ hải quân của Mỹ tại Bahrain.

Tất cả sẽ phụ thuộc vào cách Mỹ quyết định tham gia và ở mức độ nào.

- Mikey Kay, người dẫn chương trình Security Brief

Các lực lượng ủy nhiệm có thể hỗ trợ Iran trong cuộc xung đột với Israel không?

Tôi không nghĩ vậy – ít nhất là vào thời điểm hiện tại.

Kể từ khi Hamas tấn công Israel vào ngày 7/10/2023, Israel đã hành động một cách hệ thống nhằm làm suy yếu phần lớn tuyến phòng thủ đầu tiên mà Iran sở hữu.

Họ đã làm suy yếu Hamas ở Gaza, tiêu hao phần lớn kho vũ khí của Hezbollah ở Lebanon, và Syria hiện không còn là đồng minh của Iran nữa vì Bashar al-Assad đã bị lật đổ khỏi chức vụ tổng thống, mặc dù không phải do Israel.

Trong khi đó, lực lượng Houthi ở Yemen tương đối bị hạn chế. Vì vậy, họ không phối hợp hiệu quả với nhau.

Lãnh tụ Iran là ai, và được ủng hộ thế nào?

Lãnh tụ tối cao của Iran là Ali Khamenei. Ông là một chức sắc tôn giáo, nhưng có nhiều quyền lực hơn tổng thống Iran.

Ông là tổng tư lệnh các lực lượng vũ trang và là người ra quyết định cho đất nước, bao gồm cả các cuộc đàm phán với Mỹ.

Nhưng ông này không nhận được sự ủng hộ của toàn thể người dân Iran - đất nước này đang bị chia rẽ sâu sắc và sự chia rẽ đó ngày càng nghiêm trọng hơn.

Iran đã chứng kiến những cuộc biểu tình quy mô lớn chống lại chế độ cách đây chỉ hai năm trước. Phụ nữ đã tích cực tham gia vào các cuộc biểu tình đó, đòi quyền lợi và tự do của họ.

Nhưng chúng ta không thể bỏ qua rằng chế độ hiện tại vẫn có những người ủng hộ - bao gồm cả trong lực lượng vũ trang có liên kết chặt chẽ với chế độ.

Điều gì sẽ xảy ra nếu chế độ bị lật đổ ở Iran?

Không có câu trả lời rõ ràng.

Trong những năm gần đây, chúng ta đã thấy lực lượng các phe đối lập không đủ thống nhất để có thể cùng nhau thay thế chính quyền hiện tại.

Hiện có vài phương án, trong đó có Reza Pahlavi, con trai của cựu Quốc vương Iran – hiện đang sống lưu vong ở nước ngoài.

Ông này có những người ủng hộ bên trong và ngoài Iran, nhưng không rõ là có bao nhiêu.

Ông ta cũng có các đối thủ, bao gồm cả lực lượng theo chủ nghĩa cải cách trong nước, những người không muốn quay lại chế độ quân chủ đã bị lật đổ gần 40 năm trước ở Iran.

Vì vậy, hiện không có một lựa chọn thay thế rõ ràng nào cả.

Fordow ở đâu và cơ sở này là gì?

Fordow cách Tehran khoảng 200km về phía nam và là một trong hai cơ sở làm giàu uranium quan trọng của Iran.

Cơ sở này được xây dựng trong một ngọn núi để đảm bảo an toàn. Về cơ bản, đây là một trong những cơ sở chủ chốt mà Iran sử dụng để tăng cường kho dự trữ uranium đã làm giàu.

Fordow đã bị Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) tấn công. Tuy nhiên, người ta tin rằng các cuộc tấn công này nhằm vào các hệ thống tên lửa đất đối không và năng lực phòng không xung quanh xung quanh Fordow, mục đích là khiến nơi này dễ bị tổn hại hơn.

Iran đã tiến gần đến ngưỡng có được vũ khí hạt nhân như thế nào?

Những người duy nhất biết chắc chắn liệu Iran có đang nỗ lực chế tạo bom hạt nhân hay không là các nhà khoa học hạt nhân đáng tin cậy nhất của Iran, giới quan chức an ninh cốt cán và chính nhà lãnh đạo tối cao. Phần còn lại chỉ là suy đoán.

Tuy nhiên, hồi đầu tháng này, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) của Liên Hợp Quốc đã phát cảnh báo sau khi phát hiện Iran vi phạm các nghĩa vụ không phổ biến vũ khí hạt nhân – lần đầu tiên trong gần 20 năm qua. Iran đã tích trữ khoảng 400kg uranium được làm giàu đến 60%, vượt xa mức cần thiết cho mục đích dân sự.

Cơ quan của Liên Hợp Quốc cho biết Iran đã không hợp tác đầy đủ và không thể xác minh chuyện có vật liệu hạt nhân nào bị chuyển hướng sang chế tạo vũ khí hay không. Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là Iran đang gấp rút chế tạo bom hạt nhân.

Tuần trước, quân đội Israel tuyên bố rằng "trong vài tháng qua, tình báo đã chỉ ra rằng Iran đang tiến gần hơn bao giờ hết đến việc sở hữu vũ khí hạt nhân".

Nhưng tình báo của ai? Rõ ràng không phải của đồng minh thân cận nhất. Vào tháng 3/2025, Giám đốc tình báo quốc gia Hoa Kỳ, Tulsi Gabbard, đã nói với Quốc hội Mỹ rằng "mặc dù Iran có kho dự trữ uranium cấp độ vũ khí chưa từng có, nhưng không có dấu hiệu cho thấy họ đang chế tạo vũ khí hạt nhân".

Trong khi đó, Iran luôn khẳng định rằng chương trình hạt nhân của họ hoàn toàn vì mục đích hòa bình.

Israel có vũ khí hạt nhân không?

Người ta ước tính rằng Israel sở hữu khoảng 90 đầu đạn hạt nhân. Nhưng thực sự thì chúng ta không biết chắc.

Israel chưa bao giờ xác nhận hay phủ nhận việc sở hữu năng lực hạt nhân.

Nước này không tham gia hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân, đây là một thỏa thuận toàn cầu nhằm ngăn chặn việc mở rộng số quốc gia sở hữu bom hạt nhân.

Để có vũ khí hạt nhân, cần ba yếu tố: thứ nhất, uranium làm giàu tới 90%, thứ hai, khả năng chế tạo đầu đạn và thứ ba là phương tiện để mang đầu đạn đến mục tiêu.

Cho đến nay, Israel chưa từng công khai xác nhận bất kỳ điều nào trong ba yếu tố trên.