Trump giúp một hội nghị 'hữu danh vô thực' tỏa sáng

Khi Tổng thống Mỹ Donald Trump lên chuyên cơ Air Force One tại Kuala Lumpur sau 24 giờ bận rộn, theo lời Nhà Trắng, ông đã có một loạt thỏa thuận mang lại "hòa bình và thịnh vượng" cho khu vực.

Sự chú ý sẽ theo chân Trump khi ông bay đến Nhật Bản và sau đó là Hàn Quốc, để tham dự cuộc gặp được mong chờ từ lâu với Chủ tịch Trung cộng Tập Cận Bình.

Nhưng việc ông đến Thượng đỉnh ASEAN đã mang lại cho các quốc gia Đông Nam Á khoảnh khắc tỏa sáng rực rỡ nhất, vào thời điểm nhiều người đang nghi ngờ về ý nghĩa của nhóm này.

Đối với Tổng thống Trump, điều hấp dẫn nhất là ông được chủ trì một "thỏa thuận hòa bình" giữa Thái Lan và Campuchia, nơi tranh chấp biên giới kéo dài đã bùng phát thành xung đột công khai vào tháng Bảy.

Ông muốn điều này, trong nỗ lực không ngừng nghỉ của mình, để giành giải Nobel Hòa bình vì đã giải quyết chiến tranh, mặc dù người Thái không muốn gọi đó là một "thỏa thuận hòa bình".

Điều này diễn ra sau một chiến thắng hiếm hoi khác của ASEAN, với Chủ tịch ASEAN, Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim, là người đã làm trung gian cho lệnh ngừng bắn ban đầu giữa hai nước.

Một phần thành công này có thể được ghi nhận cho ông Anwar, một chính trị gia kỳ cựu, người có thể tận dụng mối quan hệ lâu dài với người Campuchia và người Thái, đồng thời lấy lòng ông Trump - thậm chí ông còn có thể đùa về chủ đề nhạy cảm là việc ông Trump suýt ngồi tù mà không gặp bất kỳ rắc rối nào.

Nhưng cuối cùng, rõ ràng áp lực từ Mỹ đã chốt hạ thỏa thuận, với việc Thái Lan và Campuchia nhanh chóng chấm dứt thù địch sau những lời đe dọa kinh tế từ ông Trump.

Lễ ký kết hôm 26/10 đi kèm với thông báo về các thỏa thuận thương mại của Mỹ với Campuchia và Thái Lan cùng việc ông Trump tuyên bố rõ ràng rằng ông dự định sử dụng các thỏa thuận kinh doanh để gây áp lực buộc các nước phải hòa bình.

Đối với hầu hết các nhà lãnh đạo, phần thưởng chính từ sự xuất hiện của ông Trump là họ đã có được thời gian gặp mặt trực tiếp quý báu với tổng thống tại một thời điểm quan trọng trong các cuộc đàm phán thuế quan của Mỹ.

Nhiều quốc gia thành viên ASEAN là những nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu - với Mỹ là một thị trường trọng điểm.

Bên cạnh Thái Lan và Campuchia, Malaysia và Việt Nam cũng đã ký kết các thỏa thuận với Mỹ. Và mặc dù không thể thay đổi mức thuế quan, họ đã đàm phán được một số miễn trừ hàng hóa.

"Trump đến đây chỉ để chụp ảnh làm màu... đây đơn thuần là một thành tích nữa mà ông bổ sung vào hồ sơ của mình,"Joseph Liow, hiệu trưởng Trường Chính sách công Lý Quang Diệu ở Singapore, cho hay.

Nhưng ông cũng cho rằng tâm lý chung là: "Vì ông ấy đã đến đây, chúng ta hãy tận dụng tối đa cơ hội này."

Các nhà lãnh đạo châu Á sẽ dùng sự hiện diện của ông Trump để "giúp ông mở rộng tầm nhìn về sự hội tụ lợi ích giữa Mỹ và châu Á".

Được thành lập vào năm 1967 như một bức tường thành chống lại chủ nghĩa Cộng sản, ngày nay ASEAN đóng vai trò là một nền tảng cho đối thoại ngoại giao và đàm phán thương mại.

Ưu điểm chính của ASEAN là có thể thu hút các nước lớn hơn, những nước coi hội nghị thượng đỉnh là một cách dễ dàng để tập hợp tất cả các nhà lãnh đạo trong khu vực vào một phòng.

Năm nay, ngoài ông Trump, các nhà lãnh đạo từ Trung cộng, Hội đồng Châu Âu, Canada, Brazil và Nam Phi cũng tham dự thượng đỉnh.

ASEAN đã đạt được một số thành tựu trong những năm qua trên mặt trận kinh tế, phát triển một nền kinh tế hội nhập hơn trên toàn khu vực và đảm bảo các hiệp định thương mại tự do với các cường quốc thế giới khác.

Tuy nhiên, nhiều người ngày càng nghi ngờ về tính hiệu quả của ASEAN trong việc giải quyết các vấn đề khu vực, từ ô nhiễm không khí do cháy rừng ở Indonesia đến các yêu sách chủ quyền chồng lấn ở Biển Đông.

Việc ASEAN không thể chấm dứt cuộc nội chiến ở Myanmar nổ ra vào năm 2021 được coi là một trong những thất bại lớn nhất của khối.

Ngay cả tại hội nghị thượng đỉnh tuần này, khối vẫn tiếp tục kêu gọi chính quyền quân sự chấm dứt chiến tranh và tìm kiếm một giải pháp hòa bình - những yêu cầu mà chính quyền quân sự đã phớt lờ trong bốn năm qua.

Khối cũng lưu ý lời mời của chính quyền quân sự về việc quan sát cuộc tổng tuyển cử sắp tới vào tháng 12 và đáp lại bằng cách nhấn mạnh "tầm quan trọng của các cuộc bầu cử tự do và công bằng" và sự cần thiết phải chấm dứt bạo lực trước tiên. Đây là điều khó khăn nhất mà ASEAN có thể đạt được.

Một lý do là khối này không phải là một khối thương mại hay kinh tế như Liên minh châu Âu, cũng không duy trì bất kỳ lực lượng quân đội thường trực nào như NATO hay Liên Hợp Quốc.

Do đó, ASEAN có rất ít đòn bẩy để gây áp lực lên các quốc gia thành viên, ngoài ngoại giao.

Nhưng theo các chuyên gia, lý do chính là nguyên tắc cốt lõi của khối là không can thiệp vào công việc nội bộ của các quốc gia thành viên.

Những người ủng hộ ASEAN cho rằng đây chính là điều giữ cho khối đoàn kết, và khối có thể âm thầm gây áp lực một cách hiệu quả đằng sau hậu trường - nhưng những người phản đối lại cho rằng điều này khiến khối trở nên vô dụng.

"Khi nói đến các cuộc khủng hoảng chính trị, việc các thành viên từ bỏ chủ quyền và nhượng bộ vì lợi ích chung của ASEAN là nhiệm vụ bất khả thi", bà Lê Thu Hường, Phó Giám đốc Chương trình Châu Á tại Nhóm Khủng hoảng Quốc tế, nhận định.

Bà cũng nói thêm rằng đây là "mắt xích yếu nhất của ASEAN".

Mặc dù một trong những nguyên tắc cơ bản khác của ASEAN là giải quyết tranh chấp một cách hòa bình, nhưng trên thực tế, ASEAN "không thực sự mong muốn các quốc gia xung đột ngồi lại và giải quyết vấn đề", Giáo sư Liow lưu ý.

"Những người chỉ trích ASEAN vì không thể ổn định tình hình nội bộ, họ hoàn toàn đúng. Vì vậy, trừ khi ASEAN có thể giải quyết những vấn đề cấp bách hơn, nếu không, ý nghĩa của khối sẽ luôn bị đặt dấu hỏi... Và câu hỏi cơ bản đối với ASEAN là, phải trả giá bằng gì cho sự thống nhất?"

Việc khối này không thể ngăn chặn căng thẳng biên giới âm ỉ giữa Thái Lan và Campuchia bùng phát thành xung đột vào tháng Bảy là một ví dụ nữa về "sự mong manh của ASEAN", Tiến sĩ Lê Thu Hường chỉ ra, bởi Đông Nam Á tự hào là khu vực có ít xung đột bạo lực giữa các quốc gia thành viên trong những thập kỷ gần đây.

Tuy nhiên, chính những lời chỉ trích như vậy đã khiến việc giải quyết cuộc chiến Thái Lan-Campuchia trở thành một chiến thắng hiếm hoi cho ASEAN, với chuyến thăm của ông Trump càng củng cố thêm thành công đó.

Các chuyên gia cho rằng mặc dù thỏa thuận được ký kết hôm 26/10 không thực sự giải quyết được tranh chấp biên giới cơ bản, nhưng đó vẫn là một khởi đầu tích cực với những bước đi cụ thể để giảm leo thang.

Và còn có những chiến thắng khác nữa.

Kuala Lumpur cũng chứng kiến ​​Bộ trưởng Tài chính Mỹ Scott Bessent đạt được một "thỏa thuận khung" về đất hiếm và thuế quan của Mỹ với người đồng cấp Trung cộng Hà Lập Phong, vào thời điểm nhiều người đang theo dõi cuộc chiến thương mại Mỹ-Trung mới nhất sẽ kết thúc như thế nào.

Thỏa thuận này đặt nền móng cho cuộc gặp rất được mong đợi giữa Tổng thống Trump và Chủ tịch Trung cộng Tập Cận Bình vào cuối tuần này tại Hội nghị Thượng đỉnh Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) ở Hàn Quốc.

Và, trong một khoảnh khắc đoàn kết mang tính biểu tượng cao, ASEAN đã chính thức chào đón Đông Timor trở thành thành viên.

Việc Đông Timor gia nhập ASEAN đồng nghĩa với việc Đông Nam Á giờ đây đã có đại diện toàn diện về mặt địa lý trong ASEAN. Quốc gia nhỏ bé với 1,4 triệu dân này hy vọng rằng việc hội nhập nền kinh tế với phần còn lại của khu vực sẽ thúc đẩy phát triển.

Thủ tướng Xanana Gusmao đã phát biểu đầy cảm xúc rằng việc gia nhập ASEAN là "một giấc mơ đã thành hiện thực" đối với người dân Đông Timor. Các đoạn clip ghi lại cảnh đoàn đại biểu Đông Timor khóc và cảm ơn những người tham dự ASEAN lan truyền trên mạng.

Đó là một khoảnh khắc xúc động ​​tại hội nghị thượng đỉnh, chứng minh rằng bất chấp những khiếm khuyết, ASEAN vẫn có thể giữ được vị thế - và thậm chí được trân trọng.

Tessa Wong