Những sự thật thú vị về loài người sơ khai

Lịch sử loài người vừa hấp dẫn vừa vô cùng phức tạp. Mặc dù chúng ta đã tìm hiểu rất nhiều về tổ tiên loài người sơ khai trong những năm gần đây, vẫn còn rất nhiều điều mà các nhà nhân chủng học chưa biết về nguồn gốc của chúng ta. Việc cố gắng tìm ra câu trả lời từ vật liệu di truyền và hồ sơ hóa thạch từ hàng trăm nghìn năm trước đã được chứng minh là một thách thức mà có thể chúng ta sẽ không thể giải quyết hoàn toàn trong cuộc đời mình. Tuy nhiên, sau đây là một số sự thật thú vị về loài người sơ khai mà chắc chắn họ đã không dạy bạn trong lớp sinh học!

Người Neanderthal không hề ngu ngốc

Gọi ai đó là "người Neanderthal" không hẳn là một lời khen, nhưng có lẽ nên như vậy vì người Neanderthal khác xa với hình ảnh biếm họa thô sơ, mộc mạc mà chúng ta vẫn nghĩ ngày nay. Họ là bậc thầy về chế tạo công cụ, giao tiếp tốt, săn bắn cừ khôi và có khả năng thể hiện nghệ thuật thông qua chế tác trang sức và vẽ trên cơ thể. Cũng có bằng chứng cho thấy họ chăm sóc người bệnh và chôn cất người chết, cho thấy họ rất giỏi về sự đồng cảm và trí tuệ cảm xúc.

Họ không thể nhìn thấy màu xanh lam

Màu xanh lam là một màu sắc bình thường mà chúng ta nhìn thấy hàng ngày đến nỗi thật khó để tưởng tượng một thế giới không có nó, phải không? Hóa ra, người xưa có lẽ không hề nhìn thấy màu xanh lam... nhưng không hẳn theo cách bạn đang nghĩ. Trước khi phát minh ra thuốc nhuộm nhân tạo và các sản phẩm tương tự, màu sắc được tìm thấy trong thế giới tự nhiên ít đa dạng hơn nhiều so với ngày nay. Người xưa không có từ để chỉ "màu xanh lam" vì họ chỉ đơn giản coi nó là một phần mở rộng của màu xanh lá cây. Ngay cả ngày nay, các nền văn hóa khác nhau vẫn không nhìn nhận màu sắc giống nhau. Thật đáng suy ngẫm!

Đã từng có người Hobbit ngoài đời thực

Người hâm mộ Tolkien hãy vui mừng! Hóa ra, người Hobbit ngoài đời thực đã từng xuất hiện trên Trái Đất. Họ được gọi là Homo floresiensis và sinh sống trên đảo Flores của Indonesia cho đến khoảng 50.000 năm trước. Loài này có biệt danh là "Hobbit" vì vóc dáng và bộ não nhỏ bé đáng kinh ngạc. Hai bộ xương được tìm thấy lần lượt có chiều cao 1m66 và 1m70. Các nhà khoa học tin rằng người Hobbit đã tuyệt chủng không lâu sau khi người Homo sapiens đến khu vực này, cho thấy họ có thể có liên quan đến sự tuyệt chủng của mình.

Họ đã giao phối với các loài người sơ khai khác

Khi người Homo sapiens bắt đầu di cư ra khỏi châu Phi gần 100.000 năm trước, họ đã gặp gỡ và giao phối với người Neanderthal, những người đã sống ở Trung Đông và các vùng lân cận. Có bằng chứng cho thấy con người hiện đại cũng đã giao phối với các loài khác, bao gồm Homo erectus, người Denisova, và thậm chí có thể còn nhiều hơn nữa. Nói một cách đơn giản, chúng ta không biết đầy đủ về mức độ pha trộn di truyền, nhưng chúng ta biết rằng một số loài đã giao phối với nhau để tạo ra sự đa dạng di truyền cần thiết cho sự tồn tại của loài người. (Và vâng, điều đó có nghĩa là một số người còn sống ngày nay vẫn còn mang trong mình một chút DNA của người tiền sử! Thật tuyệt vời phải không?)

Họ đã nói một ngôn ngữ 'Nguyên thủy của Người'

Mặc dù lịch sử ngôn ngữ vẫn đang được tranh luận sôi nổi giữa các nhà nhân chủng học và ngôn ngữ học, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra rằng một "ngôn ngữ Nguyên thủy của Người", hay tổ tiên của tất cả các ngôn ngữ được sử dụng trên thế giới ngày nay, có thể đã xuất hiện vào khoảng thời gian xuất hiện của Homo sapiens - khoảng 200.000 năm trước. Một số nhà ngôn ngữ học đã cố gắng tái tạo ngôn ngữ nguyên thủy này, trong khi những người khác lại bác bỏ điều này vì cho rằng đây là một khoa học ngoài lề đáng ngờ. Để làm cho vấn đề trở nên khó hiểu hơn, các chuyên gia khác đã lập luận rằng ngôn ngữ nguyên thủy thực sự đã tồn tại hàng triệu năm và con người thời kỳ đầu có thể cần một số loại khả năng nói để truyền lại thành công kiến ​​thức chế tạo công cụ của họ.

Người Neanderthal sử dụng răng như một bàn tay phụ

Người Neanderthal có ngoại hình rất khác biệt so với người Homo sapiens. Một đặc điểm như vậy là răng cửa lớn, họ thường sử dụng chúng như một bàn tay thứ ba để chuẩn bị thức ăn và thực hiện các công việc khác - bằng chứng là các vết xước được tìm thấy trên răng.

Các đặc điểm điển hình khác của người Neanderthal bao gồm một đường chân mày nổi bật, hộp sọ dài hơn và một chiếc mũi to, rộng, giúp họ thích nghi với khí hậu lạnh hơn. Trung bình, họ thấp hơn, chắc nịch hơn và cơ bắp hơn người Homo sapiens.

Trong ảnh là mô hình của một người Neanderthal nam trưởng thành, dựa trên di vật 40.000 năm tuổi được tìm thấy ở Bỉ.

Nấu ăn đã thay đổi quá trình tiến hóa của loài người

Vào một thời điểm nào đó trong lịch sử loài người, chúng ta đã ngừng ăn sống và bắt đầu nấu chín thức ăn. Làm như vậy sẽ tăng hiệu quả bằng cách cho phép chúng ta dành ít thời gian hơn cho việc tìm kiếm thức ăn và tiêu hóa, dẫn đến một hệ tiêu hóa nhỏ hơn, hiệu quả hơn và nhiều năng lượng hơn được phân bổ cho sự phát triển của não bộ. Một số người cho rằng nấu ăn bằng lửa cũng cung cấp cho con người thời kỳ đầu hơi ấm và một cách để chống lại động vật săn mồi, điều này hỗ trợ cho sự sinh tồn của chúng ta.

Nhiều loài người cùng tồn tại

Như bạn đã biết, người Homo sapiens và người Neanderthal sống cùng thời. Nhưng bạn có biết rằng khoảng 300.000 năm trước, có tới chín loài người cùng sinh sống với nhau không? Thật vậy, Homo sapiens, người Neanderthal, người Denisova, người Homo erectus, người Homo rhodesiensis, người Homo naledi, người Homo luzonensis, người Homo floresiensis và người Hang Hươu Đỏ đều sinh sống ở nhiều nơi khác nhau trên thế giới cùng một lúc. Nếu Homo sapiens là loài duy nhất còn tồn tại, vậy điều gì đã xảy ra với tám loài còn lại? Nhấp vào trang chiếu tiếp theo để tìm hiểu…

Các loài người khác đã tuyệt chủng một cách bí ẩn như thế nào

Vào khoảng 10.000 năm trước, tám loài còn lại đã tuyệt chủng hoàn toàn. Tuy nhiên, không có bằng chứng rõ ràng nào về môi trường (ví dụ như một vụ phun trào núi lửa lớn hoặc biến đổi khí hậu) để giải thích điều đó. Vậy điều gì đã xảy ra với họ khi đó?

Câu trả lời là: chúng ta. Trong kịch bản có khả năng xảy ra nhất, sự bùng nổ dân số ồ ạt của loài Homo sapiens đã dẫn đến sự cạnh tranh giành tài nguyên và đất đai giữa các loài. Và giống như lịch sử loài người hiện đại đã nhiều lần chứng minh, chúng ta chắc chắn không ngần ngại sử dụng chiến tranh và bạo lực để đạt được mục đích của mình.

Họ bắt đầu mặc quần áo từ khoảng 170.000 năm trước

Tổ tiên của chúng ta quyết định đã đến lúc bắt đầu mặc quần áo vào thời điểm nào? Các nhà nghiên cứu tại Đại học Florida tin rằng đó là khoảng 170.000 năm trước - 70.000 năm trước khi họ bắt đầu di cư đến những vùng khí hậu lạnh hơn. Điều thú vị là, nghiên cứu cho thấy con người bắt đầu mặc quần áo rất lâu sau khi mất đi lông trên cơ thể - tức là ít nhất 1 triệu năm trước - nghĩa là họ đã trải qua một khoảng thời gian khá dài không có lông hoặc quần áo.

Bàn tay của chúng ta có thể đã tiến hóa để chiến đấu bằng nắm đấm tốt hơn

Bạn nghĩ rằng bàn tay của chúng ta chỉ tiến hóa để khéo léo hơn hoặc săn bắn hái lượm hiệu quả hơn, nhưng các nghiên cứu đã chỉ ra rằng bàn tay con người thực sự có thể đã tiến hóa để giúp chúng ta đấm nhau tốt hơn. Không đùa đâu. Nghiên cứu được công bố trên Tạp chí Sinh học Thực nghiệm cho thấy một cú đấm khép chặt không tạo ra lực mạnh hơn một cú tát mở bàn tay, nhưng lại bảo vệ các ngón tay tốt hơn. Nhà sinh vật học Tiến hóa David Carrier, đồng tác giả của nghiên cứu, cũng cho rằng con người có thể đã đi bằng hai chân để có thể đấm mạnh hơn. "Chúng ta là một nhóm động vật có vú tương đối hung dữ", ông nói.

Có vô số loài người thời kỳ đầu

Chúng ta đã xem xét một vài ví dụ về loài người trong các slide trước, nhưng điều bạn có thể chưa biết là còn vô số loài khác mà các nhà nghiên cứu vẫn đang không ngừng khám phá. Tính đến năm 2022, Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Quốc gia Smithsonian đã liệt kê 21 loài được hầu hết cộng đồng khoa học đồng tình. Tuy nhiên, lịch sử của chúng ta phức tạp đến mức các nhà khoa học tin rằng nhiều quần thể chỉ đơn giản là xuất hiện rồi biến mất không để lại dấu vết! (Và nghiêm túc mà nói, bạn đã bao giờ xem sơ đồ phả hệ gen của người Hominin chưa? Chắc chắn là nó sẽ khiến bạn đau đầu rất nhanh thôi.)

Con người đã kiểm soát lửa được khoảng một triệu năm

Giống như nhiều điều khác trong danh sách này, khoảng thời gian chính xác mà con người đã cố tình sử dụng lửa vì lợi ích của riêng mình vẫn đang được cộng đồng khoa học tranh luận. Tuy nhiên, rất nhiều chuyên gia đồng ý rằng Homo erectus có thể đã có khả năng kiểm soát lửa từ khoảng 1 triệu năm trước, và chúng ta biết chắc chắn rằng Homo sapiens hiện đại đã kiểm soát lửa một cách rộng rãi trong ít nhất 125.000 năm.

Họ đã trèo lên sườn núi lửa mới phun trào

Hầu hết chúng ta đều không nghĩ đến việc đến gần một ngọn núi lửa đang hoạt động, nhưng đó chính xác là những gì Homo heidelbergensis – tổ tiên trực tiếp của người Neanderthal – đã làm cách đây khoảng 350.000 năm. Năm 2020, các nhà nghiên cứu đã công bố một nghiên cứu xem xét dấu chân được tìm thấy trong lớp tro và đá bọt trên sườn núi lửa Roccamonfina ở miền Nam nước Ý, cho thấy một nhóm nhỏ những người tiền sử này đã đi bộ lên sườn núi (có thể là sau chuyến đi săn) chỉ vài ngày sau khi vụ phun trào xảy ra (hoặc thậm chí có khả năng là khi núi lửa vẫn còn hoạt động!).

Mọi người còn sống ngày nay đều có thể bắt nguồn từ một người phụ nữ

“Eva ty thể” là tổ tiên chung gần nhất của tất cả những người còn sống ngày nay. Các nhà khoa học tin rằng bà có lẽ đã sống cách đây khoảng 170.000 năm ở đâu đó tại miền nam châu Phi. Bất chấp biệt danh Eve, bà không phải là người phụ nữ đầu tiên từng tồn tại. Thay vào đó, bà là người phụ nữ gần nhất mà tất cả con cháu đều có dòng dõi liên tục từ mẹ của họ, và bà của mẹ họ, v.v. Và vâng, điều đó có nghĩa là về mặt kỹ thuật, tất cả chúng ta đều có quan hệ họ hàng với nhau. Nhưng đừng nghĩ quá nhiều về điều đó.

Con người chỉ có một nền văn hóa trong khoảng 50.000 năm

Các nhà nghiên cứu tin rằng thời kỳ đồ đá cũ muộn, có niên đại từ 50.000 đến 12.000 năm, là thời kỳ con người bắt đầu tham gia vào các hành vi hiện đại, nghĩa là đột nhiên chúng ta có những thứ như nghệ thuật hang động, các khu định cư có tổ chức, đánh bắt cá và các mạng lưới xã hội phức tạp. Nói cách khác, chính trong thời kỳ này, con người đã phát minh ra những thứ khiến cuộc sống của chúng ta ngày nay đáng sống. Nếu giai đoạn này chưa từng xảy ra, thế giới của chúng ta có lẽ sẽ trông rất khác so với ngày nay!

Đã có một sự sụt giảm dân số lớn sau một vụ phun trào núi lửa thảm khốc

Các chuyên gia cho rằng 74.000 năm trước, một trong những vụ phun trào núi lửa lớn nhất trong lịch sử Trái Đất đã diễn ra, khiến dân số loài người suy giảm mạnh. Vụ phun trào xảy ra tại núi Toba của Indonesia đã dẫn đến một mùa đông núi lửa kéo dài từ 6 đến 10 năm, và đến lượt nó, có thể đã gây ra một nút thắt trong quá trình tiến hóa của loài người khoảng 70.000 năm trước. Để hiểu rõ hơn về mức độ thảm khốc của sự kiện này, tổng dân số của loài Homo sapiens đã giảm từ khoảng 300.000 người xuống chỉ còn 3.000-10.000 người sống sót!

Hình ảnh là những gì còn sót lại của núi Toba ngày nay.

Người tiền sử có tính xã hội đáng kinh ngạc

Việc giao lưu xã hội đã làm tăng cơ hội sống sót của người tiền sử. Khi bộ não của chúng ta tiếp tục phát triển về kích thước và độ phức tạp, chúng ngày càng cần được nuôi dưỡng nhiều hơn để phát triển hết tiềm năng. Như vậy, những con người đầu tiên này đã bắt đầu xây dựng các mối quan hệ xã hội và cộng đồng, chăm sóc trẻ sơ sinh, và chia sẻ thức ăn và công cụ với nhau. Và hãy nghĩ theo cách này: việc cố gắng vượt qua những khó khăn của cuộc sống con người thời kỳ đầu sẽ dễ dàng hơn rất nhiều nếu có một cộng đồng bên cạnh!

Nghệ thuật tượng hình lâu đời nhất thế giới có niên đại 45.000 năm

Theo một khám phá được thực hiện vào năm 2021, các bức tranh hang động có niên đại ít nhất 45.000 năm. Bức tranh mô tả ba chú lợn được vẽ từ đất son và nằm trong Hang Leang Tedongnge trên đảo Sulawesi, Indonesia. Mặc dù người ta đã biết từ lâu rằng người Hominin đã khắc những dấu hiệu trừu tượng lên vỏ sò và xương trong hàng trăm nghìn năm, nhưng khám phá này đã được các nhà nhân chủng học tuyên bố là nghệ thuật tượng hình lâu đời nhất được biết đến trên thế giới.

Con người chưa bao giờ là một loài hòa bình

Một số chuyên gia đã lập luận rằng chiến tranh và xung đột trong thế giới hiện đại của chúng ta là kết quả của văn hóa chứ không phải bản chất con người. Tuy nhiên, có bằng chứng cho thấy bạo lực vốn dĩ là một phần trong DNA của chúng ta và vẫn luôn như vậy. Ví dụ, giờ đây chúng ta biết rằng chiến tranh và vũ khí đã tồn tại rất nhiều trong các nền văn hóa nguyên thủy, và bạo lực là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở nam giới.

Tuy nhiên, nếu chúng ta có đủ năng lực đạo đức để biết rằng bạo lực là sai trái, liệu điều đó có biện minh cho bản chất bạo lực của chúng ta không? Chỉ là một điều triết học để suy ngẫm.

Chúng ta không biết liệu người Neanderthal có thể nói được hay không

Hiện tại, các nhà nhân chủng học không chắc chắn liệu người Neanderthal có khả năng nói phức tạp giống như người Homo sapiens hay không, vì mô thanh quản không được bảo quản tốt. Tuy nhiên, điều chúng ta biết là cấu trúc thanh quản và tai của họ khá giống với chúng ta, nghĩa là ít nhất họ có thể có khả năng nghe tương tự. Ngoài ra, đời sống xã hội phức tạp của họ cho thấy rằng họ có thể đã nói chuyện với nhau ít nhất ở một mức độ nào đó.

Chúng ta có một cơ hoàn toàn vô dụng còn sót lại từ tổ tiên

Cơ plantaris, nằm ở chân và không có ở khoảng 8-12% dân số, là một di tích nhỏ gọn còn sót lại từ tổ tiên chúng ta. Mặc dù cơ này từng được những người vượn người đầu tiên sử dụng để giúp họ cầm nắm đồ vật bằng chân, nhưng nó gần như trở nên vô dụng khi họ chuyển từ leo cây sang đi bằng hai chân. Ngày nay, các bác sĩ phẫu thuật đôi khi sử dụng gân dài của cơ plantaris trong các ca phẫu thuật tái tạo ở các bộ phận khác của cơ thể.

Con người đi bằng hai chân để tiết kiệm năng lượng

Các nhà nghiên cứu tại Đại học California, Davis đã huấn luyện tinh tinh đi bộ trên máy chạy bộ trong một nghiên cứu và phát hiện ra rằng tổ tiên chúng ta có thể đã đi bằng hai chân vì nó sử dụng ít năng lượng hơn đáng kể so với việc cố gắng di chuyển bằng cả bốn chân. Cụ thể hơn, việc đi thẳng đứng của con người sử dụng ít năng lượng hơn khoảng 75% so với việc đi bằng bốn chân ở tinh tinh. Và như chúng ta đã đề cập trong slide trước, tất cả năng lượng được bảo tồn đó có thể đã giúp chúng ta chiến đấu tốt hơn! (Theo David Carrier.)

Màu da thay đổi theo thời gian

Vào một thời điểm nào đó, sau khi con người bắt đầu di cư khỏi Châu Phi, màu da của họ dần dần sáng hơn. Điều này là do ở những nơi có ít tia UV hơn, vitamin D được tổng hợp tốt hơn bởi làn da sáng màu hơn. Ngược lại, những người ở lại vùng khí hậu nóng có mức melanin cao hơn, giúp bảo vệ họ khỏi tác hại của ánh nắng mặt trời tốt hơn.

Một lời giải thích khả dĩ khác cho việc làm sáng tông màu da là ý tưởng rằng cuộc cách mạng nông nghiệp đã dẫn đến chế độ ăn uống ít vitamin D hơn, và do đó, làn da sáng hơn giúp tổng hợp tốt hơn vitamin D mà những người tiền sử này đã thiếu hụt từ chế độ ăn uống của họ.

Chúng ta luôn tiến hóa

Cũng giống như mọi loài khác trên hành tinh Trái đất, con người hiện đại không ngừng tiến hóa và thích nghi với môi trường xung quanh. Ngay cả trong khoảng thời gian tương đối ngắn ngủi mà Homo sapiens tồn tại, bộ não và cơ thể của chúng ta đã trở nên nhỏ hơn, và các đặc điểm của chúng ta đã đa dạng hóa để thích nghi với các loại khí hậu khác nhau trên toàn cầu. Điều này khiến bạn tự hỏi chúng ta sẽ như thế nào sau 20.000 năm nữa, phải không? Liệu chúng ta sẽ trở thành người máy? Hay có lẽ chúng ta sẽ hoàn toàn tuyệt chủng vào thời điểm đó. Chỉ có thời gian mới trả lời được!

 

Michelle Ranken