BM: Cà phê và triển vọng kết cục cay đắng

Hạn hán, lụt lội và bệnh dịch đang làm giảm lượng cà phê ta uống. Liệu ta có đang đối mặt với sự tận cùng của cà phê hay không, David Robson tìm hiểu cùng quí vị.

Khi ta đang nhấm nháp tách cà phê và đọc báo thì biến đổi khí hậu của trái đất có vẻ còn xa. Nhưng nếu tới tận nơi sản xuất ra cà phê ta mới thấy sự bất ổn là thực sự .

Nhà nông dân trồng cà phê ở Chiapas, Mexico, được Elisa Frank (Đại Học California) phỏng vấn, cho biết thay vì mưa nhẹ như trước đây thì nay mưa lớn đã gây úng lụt, làm lá cây và quả rụng, năng suất giảm. Chưa bao giờ như vậy.

Ở những nơi trước đây khí hậu ổn định thì nay nóng lạnh thất thường, thời tiết lạnh làm cây bị còi và nóng làm quả rụng sớm. Rồi lại mưa bão, lở đất, đôi khi bùn tràn vào vườn cà phê. Một nhà nông nói “Thời tiết nay lạ lắm, chúng tôi chưa bao giờ thấy như vậy.”

Đỉnh cao của cà phê

Khó khăn này không phải chỉ ở Mexico. Ở khắp Nam Mỹ, Châu Á và Châu Phi việc trồng cà phê bị suy thoái vì hạn hán, lũ lụt và bệnh dịch do sự ấm lên của trái đất.

Hậu quả này chẳng bao lâu sẽ lan tới quán cà phê bạn hay uống. Hiện thế giới đang sài 2 tỷ tách cà phê mỗingày. Liệu có còn như vậy nữa không với thời tiết khắc nghiệt này? Và nếu nông dân không thể thỏa mãn được nhu cầu thì có phải chúng ta sẽ sắp tới “cực điểm của cà phê”?

Một số người cho rằng những cố gắng chống chọi lại thách thức này chỉ phá hủy môi trường hơn nữa mà thôi. Một số khác đề xuất giải pháp duy nhất là thay đổi khẩu vị uống cà phê. Cho dù thế nào, ta cứ thưởng thức cà phê khi còn có thể, ta có thể phải đối mặt với sự chấm dứt của thực trạng cà phê hiện nay.

Một phần của vấn đề cũng là ở sở thích về hương vị. Có 2 giống cà phê thịnh hành, Arabica thì thơm hơn, Robusta thì đắng hơn. Cũng vì hương vị phong phú nên Arabica được thế giới ưa chuộng vượt trội, chiếm 70% lượng uống.

Những tính chất đặc biệt về hương vị của Arabica bị đánh đổi bằng sự yếu đuối của cây cà phê loại này, nó không khỏe bằng cây cà phê Robusta. Như trong chuyên mục BBC Magazine mới đây có giải thích, giống Arabica là ở vùng núi Ethiopia, ít tính đa dạng di truyền, đặc biệt dễ tổn thương khi khí hậu thay đổi. Cây phát triển tốt nhất trong khoảng biến đổi hẹp về nhiệt độ 18-200 và cần mưa đều và nhẹ. “Chỉ rất ít nơi trên thế giới có điều kiện như vậy,” Christian Bunn nói. Nó rất khác với các loại cây trồng khác, như ngô, đã được trồng hàng ngàn năm và thích nghi với nhiều môi trường khác nhau.

Cây Arabica mỏng manh không thể đương đầu với điều kiện thời tiết mới bất định do trái đất bị hâm nóng. Thí dụ ở Mexico, nhiệt độ tăng gây mưa lớn, xô đẩy cây trước khi kịp ra hạt. “Cây cà phê chỉ ra hoa trong 48 giờ và nếu có bão lớn khi đó thì cả vụ trồng bị hỏng,” Ainhoa Magrach ở Viện ETH Zurich giải thích.

Ở những nơi khác thì hoàn toàn ngược lại, bị hạn hán. Người trồng cà phê ở núi Rwenzori, Uganda, than phiền rằng nhiệt độ nóng và khô làm cây rụng hoa trước khi tạo thành quả. Ngay cả khi kết thành quả thì hạt cũng teo và nhỏ. Những khó khăn kéo theo khi khí hậu nóng lên là dịch bệnh phát triển, như sâu ăn lá, sâu đục quả, bệnh hỏng lá, tất cả phá hủy vụ mùa. Trong một bệnh dịch mới đây năm 2013 ở Trung Mỹ đã làm giảm thu hoạch 20% sau khi bị bệnh hỏng lá, những sự kiện như vậy có thể sẽ xẩy ra thường xuyên hơn với sự ấm lên của trái đất.

Việc tính toán phí tổn dài hạn là không đơn giản nhưng khi xem xét thu hoạch cà phê của Tanzania, một nhóm nghiên cứu thấy năng suất tụt từ 500 kg/ha năm 1960 xuống trên 300 kg/ha vào lúc này. Quan trọng hơn là việc giảm sút trên bám sát theo sự tăng nhiệt độ khoảng 0,30 C mỗi thập niên, đồng thời lượng mưa giảm.

Vụ mùa cả năm phụ thuộc vào một vài ngày hoa nở

Bức tranh trên cho tương lai thật ảm đạm. Với những số liệu mới nhất về sự thay đổi khí hậu trên toàn thế giới những tính toán của Bunn tiên đoán diện tích đất thích hợp trồng cà phê Arabica có thể giảm tới 50% trước năm 2050. Những vùng vẫn sản xuất cà phê như Việt Nam, Ấn Độ và các nước Trung Mỹ sẽ bị ảnh hưởng đặc biệt mạnh.

Hậu quả là nghiêm trọng với cả người trồng và người uống cà phê. Theo tính toán của Bunn thì cà phê càng trở thành hạng mục xa xỉ với giá tăng vọt 25% trước năm 2050. Điều này đặc biệt rõ nét khi mà các hàng nông sản khác ngày càng rẻ đi vì công nghệ và năng suất phát triển. Nếu xét tới cả điều đó thì thực tế cà phê sẽ đắt hơn lên 50% so với trường hợp không có biến đổi khí hậu, ông nói.

Người trồng cà phê sẽ khó có lãi. Sau nhiều năm khó khăn, có thể nhiều người chuyển sang loại cây khác trồng ổn định hơn. “Khi chúng tôi trao đổi với người trồng cà phê về kết quả nghiên cứu thì họ nói là đúng, những người ở vùng thấp tại Trung Mỹ đã bỏ trồng cà phê và chuyển sang trồng cao su.” Bunn nói.

Vì lợi nhuận, chắc chắn một số khác sẽ chuyển sang trồng cà phê và điều này sẽ dẫn đến tổn hại lớn cho môi trường. Magrach mới đây có khoanh vùng thích hợp để trồng cà phê Arabica và so sánh nó với vùng cần nó. Tình huống xấu nhất là chúng ta phải lấn chiếm 2.2 triệu hecta rừng nhiệt đới để đáp ứng nhu cầu, khoảng bằng diện tích xứ Wales. Sẽ là một tổn hại lớn về đa dạng sinh học.

25 triệu nhà nông dựa vào cây cà phê để kiếm sống

Có thể có những giải pháp tốt hơn. Với tính dẻo dai uyển chuyển, cây cà phê Robusta chịu được sự thay đổi khí hậu tốt hơn; Magrach cũng đưa cả mô hình là vùng sống của cây này có thể sẽ lớn lên với sự tăng nhiệt độ. Nếu vậy chỉ cần sự thay đổi khẩu vị là có thể giải quyết được sự khủng hoảng cà phê. “Rõ ràng là tốt hơn cho việc bảo vệ rừng,” Magrach nói. Bà hy vọng rằng ít nhất ở nhãn hàng cũng sẽ nêu rõ là hạt cà phê có phải ở vùng bị dễ bị tổn thương hay không để người tiêu dùng biết về tổn thất môi trường và mua ít hơn.

Một số người khác hy vọng rằng tiến bộ kỹ thuật sẽ duy trì được tiến triển của ngành cà phê. Thí dụ như tổ chức có tên Sáng kiến Cà phê và Khí hậu ở Brasil đang hỗ trợ nhiều hãng sản xuất cà phê trao đổi kinh nghiệm cách thức tốt nhất để khắc phục những thử thách sắp tới.

Một giảp pháp là ghép giống Arabica vào gốc cây cà phê Robusta để tạo ra một giống lai chống trọi được tốt hơn với hạn hán mà vẫn giữ được hương vị thơm ngon ưa thích. Hoặc là tạo giống qua chọn lọc để ra một giống có đặc tính tốt của cả hai loại cà phê. “Hiện việc này đang được thực hiện nhưng chúng tôi không rõ bao giờ sẽ có giống mới,” Magrach nói thêm.

Sinh kế của nông dân và những người khác trong nghề cà phê (ít nhất là 25 triệu người) phụ thuộc vào việc chúng ta nhanh chóng tìm ra giải pháp. Lúc này những người nông dân phải đối mặt hàng ngày với sự bất chắc, Elisa Frank thấy như vậy khi phỏng vấn ở Mexico. Đối phó với thời tiết là khó khăn. Mặc dù nông dân nghe dự báo thời tiết trên TV và chuẩn bị đối phó với cơn lũ sắp đến nhưng họ vẫn cảm thấy vô vọng trước sức mạnh ngoài tầm kiểm soát.

Một số nông dân cảm thấy việc này gần như trở thành điều cấm kỵ. “Chúng tôi nói rất ít về thời tiết,” một người nói với Frank. “Chúng tôi đã biết thời tiết gây ra những gì, nhưng chúng tôi không thể làm gì được.”

David Robson