BM: Làm sao để ta có thể dự đoán đúng hơn

Một vài cá nhân có khả năng cao về dự đoán những gì sẽ xảy ra đối với các công ty, nền kinh tế và chính trị. Họ có những đặc điểm chung gì ?

Một số người có khả năng dự đoán tương lai. Không phải là một dự đoán mơ hồ mung lung, nhưng là tầm nhìn xa có suy tính, thận trọng viết chín chắn. Những người này có thể thấy trước khả năng thành công thương mại của một công ty hoặc kết quả của cuộc bầu cử đúng hơn bất kỳ ai khác. Họ được gọi là những "người siêu dự đoán", và những điều họ có thể dạy chúng ta về cách phán đoán thông minh có thể cứu các công ty hàng tỷ đô la, hoặc thậm chí ngăn các quốc gia lao vào chiến tranh.

Vào năm 2007, Steve Ballmer, giám đốc điều hành của Microsoft, đã nói với tờ USA Today rằng "iPhone sẽ không thể có được bất kỳ thị phần đáng kể nào". Sau đó, ông tiếp tục dự đoán Apple có thể chiếm 2-3% thị trường điện thoại di động đang lên. Cuối cùng, thị phần toàn cầu của Apple còn đạt đỉnh điểm khoảng 23% vào đầu 2012. Ballmer đã đưa ra những dự đoán tồi tệ. (Bài viết này được chuyển thể từ phần CrowdScience).

Ballmer đã không có những đặc điểm của người siêu dự đoán - như khiêm tốn, đầu óc mở, ham hiểu biết v.v.. Điều làm mọi thứ tồi tệ hơn là ông không sẵn sàng sửa đổi dự đoán của mình. Những người có dự đoán đúng nhất về tương lai cũng là những người sẵn sàng thay đổi dự đoán của mình khi biết những thông tin mới. Ballmer thì không, và kết quả là Microsoft trên thị trường điện thoại thông minh phải chịu thiệt hại. Một số nhà phê bình đã mô tả ông là "giám đốc điều hành tồi tệ nhất của một công ty đại chúng to lớn" ở Mỹ.

Nếu chúng ta biết được điều gì làm cho ai đó giỏi dự đoán, liệu ta có thể dạy người ta đoán đúng hơn không? Có lẽ, nếu có thể, sẽ tránh được những sai lầm như của Ballmer.

Phán đoán tốt

Hậu quả tàn khốc của trận động đất và sóng thần kéo theo đối với nhà máy điện Fukushima Daiichi phần lớn là việc mà chính phủ Nhật Bản về cơ bản không lường trước được.

Ý tưởng bồi dưỡng các nhà siêu dự đoán chỉ mới được nghiên cứu đầy đủ trong vài năm qua. Từ 2011 đến 2015, 'Hoạt Động Dự Án Nghiên Cứu Trí Tuệ Tiên Tiến (IARPA), một phần của Văn Phòng Giám Đốc Tình Báo Mỹ, đã tổ chức một giải đấu để tìm ra các đội dự đoán có tài năng thiên bẩm. Hiệu quả cho cộng đồng tình báo Hoa Kỳ ở đây là rất lớn về mặt tiềm năng: một nhóm lớn có tổ chức của các nhà dự đoán mà họ có thể đưa ra dự đoán thông minh hơn một cách đáng kể so với các sĩ quan tình báo của chính cơ quan họ.

Tổng cộng, 25.000 nhà dự đoán đã tham gia, đưa ra dự đoán về tương lai của Eurozone trước khả năng Vladimir Putin mất quyền lực ở Nga. Các nhà dự đoán làm việc thành nhóm đã vượt trội hơn cả những cá nhân được đào tạo tốt - lý thuyết là mỗi thành viên nhóm sẽ cân bằng lại định kiến của mình trong các thành viên khác. Nhóm chiến thắng, 'Dự Án Phán Xét Đúng', sau đó đã trở thành một doanh nghiệp dự đoán.

"Nếu bạn nhìn vào một số các thông tin truyền thông hoặc chuyên gia chính trị vào lúc này - hãy xem tin tức - người ta đều nói 'Điều này không thể đoán trước được, tôi không biết điều gì sẽ xảy ra'," Kathy Peach, giám đốc Trung Tâm Thiết Kế Trí Tuệ Tập Thể của Nesta, nói. "Nếu bạn mở một tờ báo, bạn sẽ thấy những biểu đồ diễn biến phức tạp của tất cả các kết quả Brexit khác nhau. Vì vậy, nếu các chuyên gia nói rằng họ không thể dự đoán điều gì sẽ xảy ra, nếu các phương pháp thống kê cho dự đoán không hoạt động được là vì không có tiền lệ lịch sử cho việc này, vậy thì bạn sẽ đưa ra quyết định thế nào với tư cách một cá nhân hoặc một tổ chức?"

Trung Tâm Thiết Kế Trí Tuệ Tập Thể, là một phần của Nesta, tổ chức đổi mới của Anh, đang tìm các cá nhân có thể dự đoán các sự kiện toàn cầu và điều tra các dự đoán của họ.

Leicester City bắt đầu mùa giải Premier League 2015/16 khi người ngoài cuộc cược 5.000 /1 nếu giành danh hiệu - ít ai có thể đoán được thành công vượt trội của họ.

"Trong một thời đại với độ phức tạp và bất chắc ngày càng tăng thì có vẻ sẽ ngày càng có ít bất kỳ một cá nhân nào biết được tất cả các thông tin về những gì đang xảy ra," Peach nói. "Nhưng nếu bạn có một cái nhìn tổng hợp bằng cách tập hợp và kết hợp các dự đoán của rất nhiều người khác nhau thì bạn sẽ có được kết quả chính xác hơn bởi vì nó sẽ bao gồm các phần thông tin khác nhau để xây dựng nên một hình ảnh tổng thể hoàn chỉnh hơn. Bằng cách kết hợp các dự đoán riêng lẻ đó, có lẽ bạn cũng có thể hủy bỏ một số suy nghĩ sai lệch hoặc không chính xác có thể tồn tại trong một dự đoán đơn lẻ của cá nhân."

Nhận dạng mẫu hình

Nhóm các Dự Án Phán Xét Đúng của các nhà siêu dự đoán đã liên tục đưa ra các dự đoán xuất sắc - vậy, điều gì khiến tập thể các cá nhân trong nhóm này khác biệt so với các nhóm còn lại? Là một thành viên ban đầu của nhóm, Michael Story là một trong những nhà siêu dự đoán giỏi nhất thế giới. Nay ông là giám đốc điều hành của Công Ty Phán Xét Đúng, công ty hình thành từ lãi của dự án. "Khi chúng tôi kiểm tra mọi người để xem liệu họ có khả năng là một người dự đoán giỏi hay không, người số một về dự đoán không phải là do kiến thức hay cái gì khác tương tự, mà đó là nhận dạng mẫu hình từ hình ảnh," Story nói.

Bằng cách yêu cầu mọi người phát hiện các mẫu hình trong một loạt các bức ảnh, bạn có thể đánh giá chính xác ai là người dự đoán tốt. Nhưng để làm điều này, họ cần có khả năng vượt qua thành kiến của chính mình.

Câu chuyện mô tả định kiến của việc xác nhận - nơi chúng ta tìm kiếm qua chọn lọc bằng chứng để hỗ trợ các ý tưởng của riêng ta - giống như khi chơi bài. Biết bao lần bạn hoặc những người chơi khác nói rằng "À tôi biết bạn có quân bài đó" sau khi ai đó ở vào thế thắng? Bạn cảm thấy chắc chắn rằng mình đã biết người đó có các quân bài đó ngay từ đầu, nhưng trong thực tế bạn đã nghĩ tới nhiều khả năng. Khi một trong những người này tiết lộ, bạn tự thuyết phục mình rằng đó là khả năng xảy ra mà bạn cảm thấy nhiều nhất.

"Tôi luôn nghĩ rằng mình khá giỏi trong việc dự đoán mọi thứ, v.v., nhưng cũng là dễ dàng để thuyết phục bản thân về thực tế đó," Story nói.

Philip Tetlock, một trong những người sáng lập Dự Án Phán Xét Đúng mô tả các nhà siêu dự đoán là những người "có khác biệt về mặt tâm lý". Họ có một sự kết hợp độc đáo của các đặc điểm cho phép họ bỏ qua các định kiến của chính họ.

Một chiếc máy bay hạng nhẹ bay gần núi lửa Eyjafjallajökull trong vụ phun trào năm 2010 đã gây ra sự gián đoạn hàng không ở mức cao nhất kể từ Thế Chiến thứ Hai.

"Tôi nghĩ rằng nếu tôi phải xác định một điều cụ thể, thì đó là trong khi hầu hết mọi người nghĩ về niềm tin của họ như một thứ gì rất quý giá và tự xác định, thậm chí thiêng liêng, thì nhà siêu dự đoán có xu hướng xem niềm tin của họ là những giả thuyết có thể kiểm chứng và nên được sửa đổi để đáp ứng với bằng chứng," Tetlock nói. "Có nghĩa là họ có xu hướng là những người cập nhật niềm tin tốt hơn … khi có tin tức mới đến và yêu cầu dịch chuyển xác suất đi lên hoặc đi xuống.

Người ta cũng thấy những nhà siêu dự đoán thực hiện các thay đổi nhỏ hơn đối với dự đoán của họ so với những người khác, khi có cơ hội sửa đổi. Đây có thể là trường hợp mà sự ước tính ban đầu của họ đã khá chính xác. Nhưng các nhà nghiên cứu lập luận rằng các nhà siêu dự đoán có thể nghĩ về nhiều kết quả có thể xảy ra hơn so với một người dự đoán trung bình. Khi họ sửa lại câu trả lời, họ chuyển sang một câu trả lời hơi khác tý chút thay vì chuyển mạnh sang một giải pháp hoàn toàn khác.

Ít ai có thể đoán được Olivia Colman sẽ đánh bại người có triển vọng, Glenn Close, để trở thành nữ diễn viên xuất sắc nhất Oscar năm 2019.

Peach cho biết cô cũng rất muốn khám phá liệu phụ nữ có đưa ra dự đoán nhóm tốt hơn nam giới hay không. Nghiên cứu tương tự cho thấy các nhóm phụ nữ thì thông minh tập thể hơn các nhóm đàn ông, nhưng cần có thêm nghiên cứu để xem liệu trí tuệ tập thể có ngang bằng với siêu dự đoán hay không. Ví dụ, bạn càng thông minh, thì bạn càng có nhiều khả năng bị sai lệch trong xác nhận, vì bạn giỏi hơn trong việc tìm lý do để hỗ trợ cho lập luận của chính mình.

Nếu bạn muốn cải thiện các kỹ năng dự đoán của mình, bạn sẽ rất vui khi biết rằng các nhà siêu dự đoán được phát hiện một phần và được tạo ra một phần, theo Barbara Meller, người đồng sáng lập của Dự Án Phán Xét Đúng. Bạn càng đưa ra nhiều dự đoán thì bạn càng giỏi hơn.

William Park