BM: Âm nhạc: Lối thoát của nhân loại?

Đã có ai chưa từng cảm thấy một bài hát đang khiến tim mình thổn thức? Dù đó là những giai điệu sôi nổi trong vũ trường hay sự cô đơn từ một bản ballad buồn, âm nhạc có thể chạm tới nơi sâu thẳm trong chúng ta và biểu đạt những cảm xúc rõ hơn bất cứ ngôn từ nào.

Nhưng như độc giả của chúng tôi, Phillip, chỉ ra, nguyên nhân dẫn đến điều này không rõ ràng lắm.

"Với tôi rõ ràng là sự lôi cuốn của giai điệu, và tôi bắt đầu trải qua những sự chờ đợi, bất ngờ và cảm giác sự kỳ vọng được thỏa mãn. Tất cả những điều này giúp giải thích vì sao âm nhạc lại thú vị, nhưng lý do vì sao nó tác động đến chúng ta ở những nơi sâu thẳm đến vậy thì vẫn còn là điều bí ẩn với tôi," ông giải thích.

Không phản chỉ mình Phillip thấy vậy. Ngay cả cha đẻ của Thuyết Tiến hoá, Charles Darwin, cũng ngạc nhiên trước khả năng âm nhạc của chúng ta và gọi đây là "điều bí ẩn nhất mà nhân loại được ban tặng".

Một số chuyên gia, chẳng hạn như khoa học gia Steven Pinker, thậm chí còn tự hỏi rằng liệu điều này có bất cứ giá trị nào hay không.

Theo quan điểm của ông, chúng ta yêu thích âm nhạc bởi nó liên quan đến các khả năng quan trọng hơn, ví dụ như khả năng nhận biết những khuôn mẫu.

Bản thân âm nhạc không có giá trị nào, ông nói. "Nó đơn thuần chỉ là chiếc bánh phô mai cho thính giác."

Thế nhưng nếu điều này là thật thì nhân loại trên toàn cầu đang dành rất nhiều thời gian cho một hoạt động vô giá trị.

Nếu bạn nghĩ rằng mình bị nghiện âm nhạc, hãy tìm hiểu về người BaBinga ở Trung Phi, vốn có những điệu nhảy tập thể cho hầu hết các hoạt động, từ thu gom mật ong cho đến săn voi.

Nhà nhân chủng học Gilbert Rouget, người đã sống với họ vào năm 1946, cho biết việc ngủ quên trong những nghi thức này bị xem là một trong những tội ghê gớm nhất.

"Ca hát và ăn uống quan trọng giống nhau trong việc đảm bảo cho sự tồn tại," ông viết.

Vì lý do này, nhiều người khó có thể tin rằng âm nhạc chỉ là một giai điệu tình cờ trong lịch sử tiến hoá của nhân loại.

May quá, chúng ta vẫn còn có những giả thiết khác.

Một trong các giả thiết khá phổ biến cho rằng âm nhạc bắt nguồn từ hoạt động 'chọn bạn tình', ví dụ như ở loài công - nó giúp gia tăng sự quyến rũ so với những đối thủ cạnh tranh khác.

Tuy nhiên, giả thiết này lại không được dựa trên những bằng chứng thuyết phục. Một kết quả nghiên cứu đối với 10.000 người song sinh đã không thể chứng minh rằng các nhạc công thực sự may mắn hơn người khác trong chuyện giường chiếu (dù Mick Jagger và Harry Styles có thể không đồng ý với kết luận này).

Một số khác thì cho rằng âm nhạc là một công cụ giao tiếp sơ khai.

Một số nhạc tố nhất định trên thực tế có thể gợi nhớ đến những biểu đạt cảm xúc của tổ tiên chúng ta, ví dụ như những giai điệu dồn dập khiến chúng ta bị kích động, trong khi những âm dịu hơn khiến chúng ta lắng xuống.

Những nhạc tố đó mang theo một ý nghĩa phổ quát mà những người lớn tuổi hay trẻ em từ các nền văn hoá khác nhau, hoặc thậm chí những loài động vật khác, đều có thể hiểu.

Như vậy có lẽ âm nhạc được xây dựng dựa trên tiếng gọi của các loài vật thời tiền sử, giúp chúng ta biểu đạt cảm xúc trước khi chúng ta phát minh ra ngôn từ. Thứ ngôn ngữ sơ khai này có lẽ cũng đã mở đường cho ngôn ngữ mà chúng ta dùng ngày nay.

Bên cạnh đó, âm nhạc cũng có thể đã kết nối xã hội loài người với nhau, trong lúc chúng ta bắt đầu sống thành những cộng đồng lớn hơn.

Việc múa hát cùng nhau có vẻ như làm các tập thể trở nên vị tha hơn và có một nét chung rõ rệt hơn.

Theo các nghiên cứu khoa học thần kinh hiện đại, khi bạn chuyển động theo nhịp cùng ai đó, não của bạn bắt đầu xoá mờ đi nhận thức về bản thân. Bạn bắt đầu cảm giác như mình đang nhìn vào chính mình, thấy những người khác cũng giống như bạn và chia sẻ cùng suy nghĩ với bạn.

Âm nhạc là cách tốt nhất để kết nối con người với nhau.

Với sự đoàn kết tăng cao và mâu thuẫn nội bộ giảm xuống, một tập thể có thể tồn tại và phát triển tốt hơn.

Điều này có lẽ được thể hiện rõ nhất ở người BaBinga.

Nhà nhân chủng học Rouget viết: " m nhạc dường như xoá đi khái niệm bản thân và mỗi cá nhân dường như nhập xác với người đang cất lên tiếng hát."

Vai trò xã hội của âm nhạc có thể được tìm thấy trong những bài ca của người nô lệ, thủy thủ hay của những người lính. Âm nhạc dường như thực sự thắt chặt chúng ta lại với nhau,

với cách mà âm nhạc nằm trong tâm điểm của những mối quan hệ của chúng ta, việc nó khiến chúng ta rung động và tạo ra những sự kết nối về cảm xúc cũng là điều dễ hiểu.

Dù nguồn gốc của âm nhạc là gì đi nữa, ngày nay chúng ta không khỏi gắn những bản nhạc nhất định với các sự kiện quan trọng nhất trong đời mình, đó là giai điệu của tất cả các sự kiện diễn ra từ khi chúng ta chào đời, cho đến đám tang của mình.

Có lẽ vì vậy, chúng ta luôn đón những cảm xúc và ký ức dào dạt tràn về mỗi khi lắng nghe giai điệu mà mình yêu thích.

David Robson