BM: Chúng ta bị 'rối trí' khi đi máy bay?

Áp suất không khí giảm trên máy bay có thể làm giảm lượng oxy trong máu của hành khách từ 6 đến 25%

Với màn hình nhỏ bé nhấp nhoáng trước mặt, âm thanh nho nhỏ và những ngắt quãng thường có, việc xem phim trên máy bay khó mà có thể tập trung được.

Tuy nhiên, những người thường xuyên bay thấy mình hoặc thấy người khác cảm động với những bộ phim tẻ nhạt trên những chuyến bay đường dài. Ngay cả những phim hài vô tư như Bee Movie và The Simpsons cũng có thể làm họ cười chảy nước mắt trong khi họ sẽ không như vậy nếu xem ở dưới mặt đất.

Nhà vật lý và MC truyền hình Brian Cox và nhạc sĩ Ed Sheeran đều thừa nhận họ có thể quá xúc động khi xem phim trên máy bay. Một cuộc khảo sát mới của sân bay Gatwick ở London cho thấy 15% nam giới và 6% phụ nữ nói rằng họ dễ khóc khi xem phim trên máy bay hơn là ở nhà.

Một hãng hàng không lớn còn đưa lời "cảnh báo cảm xúc" trước khi giải trí trên máy bay làm hành khách có thể thấy khó chịu.

Có rất nhiều giả thuyết về việc tại sao khi bay hành khách có thể dễ bị khóc, buồn vì xa người thân, phấn khích về chuyến đi sắp tới, nhớ nhà. Nhưng cũng có một số bằng chứng cho thấy bản thân việc bay cũng có thể là nguyên nhân.

Một cơ quan nghiên cứu cho thấy khi bay lên cao 10km trong ống kim loại bịt kín có thể gây ra những điều kỳ lạ trong tâm trí của chúng ta, làm thay đổi tâm trạng, thay đổi cách hoạt động của cảm giác và thậm chí làm ta bị ngứa hơn.

"Trước đây chưa có nhiều nghiên cứu về chủ đề này vì đối với những người khỏe thì không có vấn đề gì," Jochen Hinkelbein, chủ tịch Hiệp hội Y khoa Hàng không Vũ trụ Đức đồng thời là trợ lý giám đốc y khoa cho chương trình y học cấp cứu tại Đại học Cologne, nói. "Nhưng do việc đi máy bay trở nên rẻ hơn và phổ biến hơn thì những người già và người yếu cũng dùng máy bay. Điều này dẫn đến sự quan tâm nhiều hơn trong lĩnh vực này."

Hinkelbein là một trong số ít các nhà nghiên cứu hiện đang xem xét các điều kiện mà chúng ta gặp phải khi đi máy bay có thể ảnh hưởng thế nào đến cơ thể và tâm trí con người.

Không có nghi ngờ gì là các cabin máy bay là nơi đặc biệt dành cho con người. Chúng là một môi trường kỳ lạ, nơi áp suất không khí giống như trên núi cao 2.4km. Độ ẩm thấp hơn ở một số vùng sa mạc khô nhất thế giới trong khi không khí được bơm vào cabin được làm lạnh đến 10°C để xua đuổi nhiệt lượng dư thừa phát ra từ tất cả các cơ thể và thiết bị điện tử trong máy bay.

Áp suất không khí giảm trên máy bay có thể làm giảm lượng oxy trong máu của hành khách từ 6 đến 25%, một sự giảm sút mà trong bệnh viện bác sĩ sẽ phải điều trị thêm oxy. Đối với hành khách khỏe mạnh, điều này không thành vấn đề, mặc dù với người già và những người có khó khăn về hô hấp thì tác động có thể là lớn hơn.

Tuy nhiên có một số nghiên cứu cho thấy thậm chí với mức độ thiếu oxy tương đối nhẹ cũng có thể làm thay đổi khả năng suy nghĩ sáng suốt của họ. Với mức oxy tương đương với ở độ cao trên 3.6km, người lớn khỏe mạnh có thể bắt đầu cảm thấy những thay đổi có thể đo lường được trí nhớ của họ, ở khả năng tính toán và ra quyết định. Đó là lý do tại sao các quy định về hàng không bắt buộc phi công phải mang thiết bị tăng oxy nếu áp suất không khí của cabin tương đương độ cao hơn 3,8 km.

Thật kỳ lạ, người ta thấy áp lực không khí ở độ cao trên 2.1km thực sự làm tăng thời gian (số lần?) phản ứng, là tin tuyệt vời cho những người thích chơi game trên máy bay.

Nhưng có một số nghiên cứu cho thấy có thể có sự suy giảm nhỏ trong hoạt động nhận thức và lập luận khi mức oxy tương đương với độ cao 2.4km, bằng với mức trong cabin máy bay. Tuy nhiên đối với hầu hết chúng ta, điều này không có khả năng làm mờ nhiều đối với suy nghĩ của chúng ta.

"Một người khỏe mạnh như một phi công hoặc một hành khách sẽ không không bị rắc rối về nhận thức ở độ cao này." Hinkelbein nói. "Đối với người không được khỏe, hoặc bị cúm hoặc có sức khỏe trục trặc từ trước thì sự sụt giảm oxy trong máu sẽ nhiều hơn và sẽ có biểu hiện suy giảm nhận thức.

Nhưng Hinkelbein nói rằng sự giảm nhẹ về oxy trong máu trên máy bay có thể có những ảnh hưởng khác, được nhận biết dễ dàng hơn ở não, là nó làm ta mệt mỏi. Các nghiên cứu ở các phòng giảm áp đối với các nhân viên quân sự mới tới vùng núi (nhưng chưa được thích nghi) cho thấy việc tiếp xúc ngắn hạn với áp lực độ cao ít nhất là 3km có thể làm tăng mệt mỏi, nhưng hiệu quả này có thể bắt đầu ở các độ cao thấp hơn đối với một số người.

"Hễ ngồi trên máy bay sau khi cất cánh là tôi thấy mệt mỏi và dễ ngủ thiếp đi," Hinkelbein giải thích. "Đây không phải là sự thiếu oxy làm tôi mất ý thức, nhưng tình trạng thiếu oxy là một yếu tố góp phần."

Tuy nhiên, nếu bạn tìm cách giữ cho mình không ngủ cho đến khi cabin chuyển sang ánh sáng mờ thì sau đó bạn có thể gặp một hiệu ứng khác của áp suất không khí thấp. Tầm nhìn ban đêm của con người có thể giảm từ 5-10% chỉ ở độ cao 1.5km. Điều này là do các tế bào nhận ánh sáng trong võng mạc, cần rất nhiều oxy để nhìn trong bóng tối, phải vất vả để dành được oxy ở độ cao, do vậy chúng làm việc kém hiệu quả hơn.

Việc bay cũng làm hỏng các giác quan khác. Sự kết hợp giữa khí áp suất thấp và độ ẩm thấp có thể làm giảm độ nhạy cảm của các tế bào vị giác đến 30% đối với vị mặn và ngọt. Một nghiên cứu do hãng hàng không Lufthansa ủy thác cũng cho thấy hương vị trong nước ép cà chua có vị thơm ngon tăng hơn trên máy bay.

Không khí khô cũng có thể cướp đi phần lớn cảm giác về mùi, khiến thực phẩm trở nên nhạt nhẽo. Đó là lý do tại sao nhiều hãng hàng không cho thêm gia vị cho thức ăn để nó được ngon miệng. Có thể khứu giác của chúng ta bị giảm, là điều may vì sự thay đổi áp suất không khí cũng có thể làm hành khách thải khí thường xuyên hơn.

Và nếu viễn cảnh hít thở khí cơ thể của khách đồng hành không làm bạn cảm thấy đủ khó chịu thì có vẻ như sự giảm khí áp cũng có thể làm cho hành khách cảm thấy không thoải mái. Một nghiên cứu năm 2007 cho thấy sau khoảng ba tiếng đồng hồ ở độ cao như trong cabin máy bay, mọi người bắt đầu phàn nàn về cảm giác khó chịu.

Bạn có cảm giác khác thường khi bay?

Kết hợp điều này với độ ẩm thấp thì không có gì ngạc nhiên khi chúng ta thấy khó có thể ngồi yên trong thời gian dài trên chuyến bay. Một nghiên cứu của các nhà nghiên cứu Áo đã cho thấy một chuyến bay đường dài có thể làm da ta khô đi tới 37% và có thể dẫn đến ngứa.

Áp suất và độ ẩm không khí thấp cũng có thể khuyếch đại ảnh hưởng của rượu và dư vị khó chịu do rượu gây ra sang ngày hôm sau.

Đối với những người đã sẵn sợ đi máy bay thì còn thêm một số tin xấu nữa.

"Sự lo lắng có thể sẽ tăng lên khi thiếu oxy," Valerie Martindale, Chủ tịch Hiệp Hội Y Khoa Hàng Không Vũ Trụ tại King's College London, giải thích. Lo lắng không phải là khía cạnh duy nhất của tâm trạng có thể bị ảnh hưởng do bay. Một số nghiên cứu cho thấy thời gian ở độ cao lớn có thể làm tăng cảm xúc tiêu cực như sự căng thẳng, kém thân thiện, giảm mức độ năng lượng và ảnh hưởng đến khả năng đối phó với căng thẳng.

"Chúng tôi đã chỉ ra rằng một số khía cạnh của tâm trạng có thể bị thay đổi do áp lực trong cabin tương đương với độ cao 1,8-2,4 km," Stephen Legg, giáo sư về lao động học tại Đại học Massey, New Zealand, người nghiên cứu tác động của tình trạng thiếu oxy nhẹ đến con người, nói. Điều này có thể giúp giải thích phần nào lý do tại sao hành khách thường thấy mình dễ khóc khi xem phim ở giữa chuyến bay hơn, nhưng hầu hết các tác động trong các nghiên cứu khoa học dường như chỉ xảy ra ở các độ cao của máy bay thương mại. Gần đây Legg cũng cho thấy tình trạng mất nước nhẹ trên máy bay cũng có thể ảnh hưởng đến tâm trạng.

"Chúng tôi biết rất ít về ảnh hưởng của việc tiếp xúc với nhiều yếu tố căng thẳng nhẹ đối với nhận thức và tâm trạng phức tạp," Ông nói thêm. "Nhưng chúng tôi biết chắc rằng có sự 'mệt mỏi' chung liên quan đến việc bay đường dài, vì vậy tôi đoán đó có thể là những ảnh hưởng kết hợp của những sự tiếp xúc nhẹ và đồng thời của nhiều yếu tố mà chúng làm tăng 'sự mệt mỏi khi bay'.

Đi máy bay đã trở thành một hoạt động thường xuyên của nhiều người

Thế rồi lại cũng có nghiên cứu cho thấy độ cao cũng có thể làm cho người ta cảm thấy hạnh phúc hơn.

Nhưng Stephen Groening, một giáo sư về điện ảnh và truyền thông tại Đại học Washington, tin rằng hạnh phúc này cũng có thể biểu hiện thành nước mắt. Sự chán ngán trên một chuyến bay và sự giải tỏa bởi một bộ phim, kết hợp với sự riêng tư của màn hình nhỏ và tai nghe riêng, có thể dẫn đến những giọt nước mắt sung sướng, không phải buồn, ông nói.

"Hình thái của thiết bị giải trí trên máy bay gây ấn tượng thân tình mà nó có thể dẫn đến phản ứng cảm xúc gia tăng," Groening nói. "Khóc trên máy bay thực sự là nước mắt của sự khuây khỏa, không phải nước mắt của nỗi buồn."

Nhưng Hinkelbein đã khám phá ra một sự thay đổi lạ lùng khác trong cơ thể con người mà nó cũng có thể làm rối cách thức hoạt động bình thường của cơ thể. Một nghiên cứu mới của ông tiến hành với các đồng nghiệp tại Đại học Cologne, nhưng chưa được xuất bản, đã cho thấy thậm chí chỉ 30 phút trong những điều kiện tương tự như điều kiện trên máy bay thương mại có thể làm thay đổi sự cân bằng của các phân tử liên quan đến hệ thống miễn dịch trong máu của các tình nguyện viên . Nó cho thấy khí áp thấp hơn có thể làm thay đổi cách hoạt động của hệ thống miễn dịch.

"Người ta thường nghĩ rằng họ bị cảm lạnh hoặc cảm cúm khi di chuyển là do thay đổi khí hậu," Hinkelbein nói. "Nhưng có thể đó là do phản ứng miễn dịch của họ thay đổi khi ngồi trên máy bay. Đó là điều chúng ta cần nghiên cứu chi tiết hơn."

Nếu các chuyến bay làm thay đổi hệ thống miễn dịch thì nó có thể không chỉ làm ta dễ bị nhiễm trùng hơn, mà nó cũng có thể thay đổi tâm trạng của ta. Sự gia tăng viêm nhiễm do hệ thống miễn dịch gây ra được cho là có liên quan đến sự buồn rầu.

"Một thử thách chống viêm bằng vắc xin có thể làm giảm sút tâm trạng trong khoảng 48 giờ," Ed Bullmore, người đứng đầu bộ môn tâm thần học của Đại học Cambridge và là người nghiên cứu ảnh hưởng của hệ thống miễn dịch đến rối loạn tâm trạng, nói. "Sẽ là điều thú vị nếu một chuyến bay 12 giờ sang phía bên kia của quả đất lại gây ra một cái gì đó tương tự."

Richard Gray