BM: Hệ thống sưởi ấm của người Hàn cổ đại

Ondol, một hệ thống sưởi ấm hiệu quả khó tin, rất tốt cho sức khoẻ con người, là một phát minh độc đáo của người Hàn Quốc cổ đại.

Sau thế kỷ 20 đầy biến động, Hàn Quốc đã có những bước chuyển mình không hề nhỏ. Cuộc sống người dân được đẩy theo phong trào Tây hóa ở mức tối đa.

Theo đó, những bộ Hanbok truyền thống dần được thay thế bằng những bộ âu phục, và những ngôi nhà cổ kính được thế chỗ bởi những khu nhà cao ốc hiện đại. Tuy nhiên, vẫn còn những di sản kiên cố trường tồn cùng thời gian mà không một điều gì từ nền văn hóa phương Tây có thể thay thế được.

Mùa đông Hàn Quốc rất lạnh, có nơi nhiệt độ luôn ở dưới 0 độ C và thường kéo dài khoảng 4 tháng. Ondol là một phát kiến thông minh trong việc giữ ấm nhiệt trong nhà của người Hàn Quốc đã có từ cách đây hàng thiên niên kỷ. Vậy nên, trải bao thăng trầm và biến cố, Ondol đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của người dân Hàn Quốc.

Nhà mẫu xây dựng hệ thống Ondol của người Hàn Quốc.

Vì sao người Hàn Quốc nhất định bảo tồn văn hóa Ondol? Lý do rất đơn giản: Vì ai cũng đều thích nó.

Ondol có nguồn gốc bắt nguồn từ tiếng Trung cộng, ý chỉ khái niệm “gudeul” trong tiếng Hàn, nghĩa đen là ‘những hòn đá nung’. Ondol là một hệ thống sưởi ấm bằng những hòn đá nung để giữ ấm cho sàn. Đây là một hệ thống sưởi ấm vô cùng độc đáo và chỉ có ở Hàn Quốc.

Trong những di chỉ thời tiền sử được khai quật từ kỷ nguyên đồ sắt (vào khoảng thế kỷ thứ 2) và những bức tranh tường Goguryeo, người ta đã thấy sự xuất hiện của Ondol.

Kiến trúc sơ khởi của Ondol chỉ dùng để sưởi ấm một vài nơi trong căn phòng. Đến giữa thế kỷ 13, Ondol đã được cải biến dùng để sưởi ấm cả phòng vào triều đại Goryeo và sau đó trở nên thịnh hành khắp Hàn Quốc vào đầu triều đại Joseon (cuối thế kỷ 15 đến đầu thế kỷ 16).

Sự phát triển lâu dài của Ondol dẫn đến việc có những hệ thống và cấu trúc phức tạp có tính khoa học cao.

Sơ đồ cấu trúc và nguyên tắc cấu tạo của Ondol.

Khía cạnh quan trọng nhất trong cấu trúc của Ondol là gorae, là khu vực để khói từ những hòn đá được nung nóng bay qua. Gorae trên hình này là những tảng đá rộng bằng phẳng (gudeul), phía trên là một lớp đất sét đỏ để khói không thể rò qua. Khi đốt lò, lửa và khói nóng tuôn qua gorae bên dưới phòng, làm nhiệt độ phòng tăng lên, cuối cùng đi ra qua ống khói.

Nguyên tắc cấu tạo của Ondol tương đồng với việc tận dụng tính dẫn truyền nhiệt, sự toả nhiệt và đối lưu nhiệt. Hơi nóng được dẫn truyền vào những hòn đá được đặt dưới sàn, sau đó toả ra khắp nền nhà. Nói một cách khác, độ ấm được duy trì qua đối lưu không khí.

Để làm tăng hiệu suất của hệ thống sưởi, người Hàn Quốc cũng đã rất trí tuệ khi biết cách để làm giảm độ ẩm của đất. Sàn của một ngôi nhà truyền thống Hàn Quốc thông thường cách mặt đất từ 3 đến 5 bậc thang. Điều này sẽ giúp cho sàn nhà tránh bị ẩm thấp và giữ được nhiều hơi ấm được lâu hơn. Đây là một ưu điểm nổi bật của hệ thống sưởi sàn Ondol.

Thông thường, phần nền nhà nằm gần với bếp đất sét trong phòng Ondol thường sẽ ấm hơn so với phần nền nhà nằm gần với ống khói. Chính vì vậy, người Hàn Quốc đã tạo ra thói quen sinh hoạt, ăn, ngủ, nghỉ trên sàn.

Vào những ngày mùa đông lạnh giá, gia đình những người Hàn Quốc thường ngồi tập trung trong một góc phòng – nơi gần bếp ăn cơm. Thức ăn để cho những thành viên về muộn của gia đình cũng sẽ được ủ kỹ và đặt dưới sàn nhà.

Chỉ có một vài nơi khác trên thế giới sử dụng những nguyên tắc sưởi ấm tương tự là một số vùng ở tây bắc Trung cộng và Mông Cổ. Ở vùng Tây Bắc Trung cộng người dân chỉ sử dụng hệ thống sưởi Ondol ở vài nơi nhất định trong phòng ngủ, còn ở Mông Cổ hệ thống sưởi ondol được dùng cho sàn nhà ở truyền thống (còn có tên gọi là yurt). Hệ thống sưởi được lắp đặt cho toàn bộ sàn phòng chỉ có ở Hàn Quốc. Ưu thế của nó là tính hiệu quả của nguồn nhiệt, sử dụng một cách tiết kiệm nguồn nhiên liệu và các tiện ích dễ dàng và lâu bền. Lợi thế lớn nhất là nó rất tốt cho sức khoẻ.

Cùng tồn tại trong văn hoá nhà ở hiện đại

Vì sao sưởi sàn lại có lợi? Người Hàn Quốc thường tin rằng giữ cho chân tay ấm áp và đầu lạnh là điều tốt cho sức khoẻ. Ondol là một hệ thống sưởi ấm có lợi cho sức khỏe hơn bất kỳ một hệ thống sưởi nào khác. Sàn nhà rộng và mỏng được thi công bằng cách trải đều những tảng đá và sử dụng đất sét vàng trát vào những kẽ hổng trên bề nằm.

Khi sàn nhà làm gia tăng nhiệt độ, đá và đất sét cũng sẽ hấp thụ và tỏa ra một lượng nhiệt lớn. Nhiệt lượng bức xạ này đã được hấp thụ vào cơ thể làm cho mồ hôi cùng với những chất thải được tiết ra ngoài, giúp ích cho việc chữa trị nhiều loại bệnh, đặc biệt là bệnh khớp.

Ondol trong kiến trúc nhà hiện đại của người Hàn Quốc.

Gần đây, những kiến trúc sư quan tâm đến tính hiệu quả và tiện dụng của ondol đang cố gắng dùng ondol trong các ngôi nhà hiện đại bằng nhiều cách. Ondol của người Hàn Quốc đã lan sang Trung cộng, Nhật Bản và thậm chí cả ở châu Âu, nó bắt đầu được công nhận là một hệ thống sưởi nhà kiểu mới.

Vì những đặc tính khoa học tuyệt vời, Ondol còn được sử dụng trong kiến trúc hiện đại. Phòng có sưởi sàn trong một căn hộ hiện đại không làm ấm bằng bếp lửa truyền thống mà bằng cách lắp đặt các đường ống trên sàn để nước nóng chảy qua, làm ấm căn phòng.

Xuân Dung