BM: Ngôi làng 5,000 năm _ người dân vẫn duy trì cuộc sống hoang sơ

Trong nhiều thế kỷ qua, đây là một lối sống đầy khó khăn của những người dân cư ngụ trong hàng loạt ngôi nhà hẻo lánh trong vùng nói tiếng Ý này, thuộc dãy núi Alps phía nam Thụy Sĩ. Tương tự như ngôi nhà của người hobbit từ cuốn sách của tác giả Tolkien hay một thị trấn cổ tích, những nơi ở như hang động nằm len lỏi bên dưới và giữa những hòn đá to lớn. Rải rác khắp chốn là tàn tích từ những trận lở đá do rung chuyển mặt đất.

Khắc nghiệt là như vậy, nhưng phong cảnh nơi đây thì thật hùng vĩ gần như là kỳ diệu. Thật ngạc nhiên khi có người muốn đến sống tại đây.

“Thời nay, chúng ta chỉ biết cho nổ những hòn đá lớn ngáng đường,” ông Flavio Zappa chia sẻ với Houses of Switzerland. “Nhưng trước đây thì không thể như vậy. Vì thế mọi người xây nhà của họ ở dưới, bên trên những tảng đá đó, ở bất cứ nơi đâu họ có thể.”

Ông Zappa, một sử gia và nhà trung cổ học, với cặp kính tròn nhỏ và khuôn mặt rắn rỏi, đã tiến hành khai quật rộng rãi và định vị hầu hết những ngôi nhà đá độc đáo này được người dân địa phương gọi là splüi rải rác khắp thung lũng.

Nép mình trong một thung lũng khá trũng, hai bên là những vách đá dựng đứng, nền thung lũng phủ đầy những mảnh vỡ đá cuội ẩn mình dưới lớp rêu xanh và cây rừng lấn chiếm, chưa đến 2% diện tích đất này là có thể trồng trọt. Nông nghiệp được những người mưu trí phát triển theo những cách độc đáo, tận dụng những mảnh đất nhỏ chỉ có 1m vuông; các ruộng bậc thang được đào vào sườn dốc của vách núi, một số ở độ cao cheo leo, để trồng lương thực; trong khi những tảng đá phủ đất, gọi là balo, cho phép người dân trồng một vườn rau củ nhỏ.

“Nơi đây toàn là đá, địa hình dốc đứng, và cuộc sống thì khắc nghiệt,” ông Zappa cho biết. “Nhưng nếu tất cả vùng đất tốt lành khác không còn nữa, vậy thì bạn không còn lựa chọn nào ngoài việc tìm kiếm nơi khác.”

Nhưng bất kể địa hình gồ ghề và điều kiện sống khắc nghiệt, các cư dân của thung lũng Bavona vẫn lựa chọn sinh sống ở đây mặc dù hầu như là vào mùa hè bởi vì lối sống hoang sơ giúp họ kết nối với nguồn cội của mình. Ông Zappa cho biết, cuộc sống không có điện không bị xem là một bất lợi. Họ đã quen với việc dùng gỗ sưởi ấm và dùng đèn cầy khi trời tối. Đôi khi, những ngày vắng ánh mặt trời khiến việc dự trữ nhiều chân nến trở nên cần thiết, nhưng với thời tiết mát mẻ hơn như vậy, nhu cầu sử dụng tủ lạnh cũng giảm bớt.

Mặc dù những người sống ở ngôi làng nhỏ như Foroglio và Sonlerto từng cư ngụ tại đây quanh năm, nhưng thời nay, và trong hàng thế kỷ qua, hầu hết họ dành mùa đông ở các thị trấn phía dưới đèo như Cavergno và Bignasco, nơi có nhiều thoải mái và tiện nghi hơn. Vào mùa hè, họ lại thúc đàn gia súc ra gặm cỏ ở những thảo nguyên mát mẻ trên cao của thung lũng Bavona, theo một tập tục gọi là chăn thả du mục (transhumance).

Cả người và động vật đều phải xoay xở với không gian sống vô cùng chật hẹp. Trong khi gia súc tìm nơi trú ẩn trong chuồng ngựa được đào trong những tảng đá lớn, thì con người lại xây dựng theo chiều cao dựng nên những ngôi nhà cao tầng bằng đá để có thêm nhiều nơi ở. Có những ngôi nhà, nhà thờ thời trung cổ, tiệm rèn, và đủ thứ khác. Giữa các tòa nhà bằng đá này, những con đường nhỏ hẹp len lỏi ngoằn ngoèo trong địa hình hiểm trở, lởm chởm đá.

Người ta cho rằng, bằng chứng về các khu định cư ở Thung lũng Bavona có niên đại cách đây 5,000 năm, mặc dù một nghĩa địa La Mã về phía Nam cho thấy rằng đế chế Âu Châu cổ đại này đã đến nơi đây sớm nhất là vào thế kỷ thứ nhất trước Công Nguyên.

Nền kinh tế du mục dựa vào chăn nuôi dê tạo ra phô mai cứng và các hoạt động nông nghiệp quy mô nhỏ. Hiện tại, “ruộng bậc thang treo” nổi tiếng của vùng đã giúp cư dân lấy lại đất để trồng lúa mạch đen, kê, khoai tây, hành tây, và cây gai dầu.

Sau cùng, thời tiểu băng hà vào khoảng năm 1500 sau Công Nguyên đã bắt đầu phá vỡ lối sống đơn sơ của họ. Mùa đông kéo dài hơn và mùa hè ẩm ướt hơn, mưa khiến cho hàng trăm thác nước tràn vào các con sông, cuốn trôi các mảnh đất canh tác vốn đã khan hiếm. Người dân ở thung lũng Bavona không còn hy vọng được ở lại, và một đợt di dân ồ ạt xuống đèo núi sớm xảy ra sau đó.

Cũng có những vụ sạt lở đất. Những trận lở đất này “làm một lượng lớn đá rơi xuống đáy thung lũng,” ông Rachel Gea Martini, điều phối viên của Quỹ Thung lũng Bavona, chia sẻ với Swiss Info. “Người dân địa phương không còn cảm thấy an toàn ở đó và bắt đầu rời khỏi thung lũng.”

Bên cạnh đó, không có con đường nào dẫn vào đây cho tới năm 1955. Cuộc di dân đã để lại những khu định cư bị lãng quên trước thời gian. Người dân địa phương chỉ trở lại vào mùa hè để tiếp tục lối sống mộc mạc của họ vì đó là điều họ yêu thích.

Thậm chí vào cuối những năm 1950, khi năng lượng thủy điện đã đến Thung lũng Bavona, thì phần lớn người dân sống ở các thị trấn này vẫn muốn duy trì cuộc sống không lưới điện. Những cuộc thảo luận được tổ chức nhưng không đi đến đâu; 12 ngôi làng nhỏ của thung lũng họp bỏ phiếu và 11 ngôi làng đã chọn sống không có nguồn điện, ưa thích lối sống bình dị hơn.

Ngày nay, bạn có thể thực hiện những chuyến đi bộ đường dài trong ngày đến Thung lũng Bavona từ các thành phố gần đó như Lugano và Locarno, hoặc trú lại trong những chỗ ở non nước hữu tình tại Bignasco; thưởng thức mì ống gnocchi phô mai với nước xốt bơ lá xô thơm một món đặc sản địa phương. Một chuyến đi cáp treo lên đỉnh San Carlo mang đến cho bạn một góc nhìn toàn cảnh đẹp đến ngỡ ngàng.

Theo hầu hết lời kể, các cư dân của thung lũng Bavona hoàn toàn hài lòng với những cây nến và lối sống không có nguồn điện. Ngoài một vài tấm quang năng trên mái nhà, cung cấp vài watt cho tủ đông, hầu hết mọi người đều thích dùng ít năng lượng hơn. Bộ sạc điện thoại và lò vi sóng là những thứ khá lạ lẫm.

Michael Wing _ Nam Anh

***