BM: Sẽ ra sao nếu ta phải làm việc đến 100 tuổi?

Ở tuổi 106, Bill Frankland có lẽ là bác sĩ hoạt động lâu năm nhất trên hành tinh, và ông không có dấu hiệu chậm lại.

Việc nghỉ hưu ngày càng trở nên tốn tiền, và các thế hệ tương lai có thể phải bỏ hẳn ý nghĩ đó. Chúng ta sẽ làm được những việc gì khi già? Liệu ta còn đủ sức không? và có ai thuê ta không?

"Từ 100 đến 105 tuổi tôi đã xuất bản 4 bài báo," người đàn ông ngồi trước mặt tôi nói. Nay đã 106, Bill Frankland có lẽ là bác sĩ hoạt động lâu năm nhất trên hành tinh này. Mặc dù tôi đang gặp ông vào sáng thứ bảy, ông vẫn ở tại văn phòng của mình ở London, ăn mặc chỉnh tề, xung quanh ông toàn là các báo có tính học thuật.

Frankland được đào tạo làm bác sĩ vào năm 1930. Trong suốt sự nghiệp lâu dài và lừng lẫy của mình, ông đã trở thành người lão luyện nhất về dị ứng. Ông đã làm việc cùng với Alexander Fleming (được giải Nobel vì tìm ra thuốc kháng sinh) và có lần được mời tới Iraq để chăm sóc Saddam Hussein.

Mặc dù quy chế thời đó ông phải nghỉ hưu ở tuổi 65, do không muốn từ bỏ công việc ông đã làm việc tự nguyện từ đó. "Làm thế nào khác được?" ông giải thích. Dự án mới nhất của ông sắp ra mắt. "Tôi nghĩ 'tôi phải viết một bài báo nữa khi tôi 106 tuổi'. Và thực tế ông đang viết. Tôi đã hoàn thành nó được ít nhiều."

Khỏi phải nói, thái độ của Frankland là bất thường. Hầu hết mọi người đều tưởng tượng những năm cuối đời là một kỳ nghỉ kéo dài- một cơ hội để thay bàn làm việc bằng ghế bành và bắt đầu ngủ buổi chiều. Nhưng trong tương lai sẽ có thể không phải như thế nữa.

Có một sự chênh lệch đáng kể giữa khoản tiền phần lớn người tiết kiệm được cho việc về hưu so với khoản tiền mà họ sẽ cần đến. Chênh lệch này ngày càng lớn lên. Theo một báo cáo gần đây của Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới (WEF), người dân sống ở một số nền kinh tế lớn nhất thế giới- Mỹ, Anh, Nhật Bản, Hà Lan, Canada, Úc, Trung cộng và Ấn Độ- tất cả các nước này phải đối mặt với khoản thiếu hụt tiết kiệm là 428 nghìn tỷ đô la vào năm 2050.

Trong khi đó, dân số toàn cầu già đi hơn bao giờ hết. Tính đến 2015 có khoảng 451.000 người đang sống quá trăm tuổi, và con số này sẽ gấp 8 lần trong 3 thập kỷ tới. Ở Hoa Kỳ, họ là nhóm tuổi phát triển nhanh nhất. Ở Anh, hiện nay có nhiều đến mức Nữ Hoàng phải thuê thêm người để gửi thiếp mừng cho họ. Thực tế, phần lớn trẻ em sinh ra ở các nước giàu có ngày nay sẽ có dịp kỷ niệm ngày sinh thứ 100.

Đây là một phần của vấn đề. Ngay cả trong những năm 1960, ở Mỹ, hơn hai thập kỷ sau khi lương hưu của nhà nước được áp dụng lần đầu, thì người ta thường chỉ có thể hưởng lương hưu khoảng 5 năm- vì tuổi nghỉ hưu là 65 và tuổi thọ trung bình là 70.

Mastanamma, một bà cố ở tuổi 107, là người gây ấn tượng trên YouTube với việc dạy nấu ăn cho khán giả.

Nhưng với những người sống trăm tuổi, việc nghỉ hưu có thể dài hơn bảy lần thế. Và với các công ty có lương hưu cao thì những người hy vọng duy trì mức lương hưu hàng năm là 44.564 đô la- là mức trung bình quốc gia của Hoa Kỳ- sẽ phải tiết kiệm khoảng một triệu đô la.

Thay vào đó, một số lượng đáng kể những con người kỳ diệu tự nhiên này có thể phải làm việc.

Họ sẽ làm công việc gì? Họ có đủ khỏe không? Và có ai muốn thuê họ không?

Câu trả lời cho câu hỏi đầu tiên có thể làm bạn ngạc nhiên. Trên khắp thế giới, từ California đến Ba Lan, đến Ấn Độ, những người sống trăm tuổi đã làm việc rất tích cực. Và không có việc gì họ không làm. Quá nhiều để kê khai, nhưng nó có thể gồm nghề cắt tóc, chẳng hạn như Anthony Mancinelli, đã cắt tóc 95 năm (từ năm 1923, khi ông 12 tuổi); vận động viên, như Stanislaw Kowalski, người đã phá kỷ lục thế giới chạy 100 mét khi 104 tuổi; và các ngôi sao YouTube, cụ thể là Mastanamma, một bà cố 107 tuổi, dạy cho một triệu người cách nấu ăn, như trứng đà điểu chiên.

Thực tế, những người già thường muốn làm việc. Peter Knight, một doanh nhân có trụ sở tại Vương quốc Anh, kể rằng ông đã thành lập công ty tuyển dụng Forties People khoảng 4 năm trước. Công ty chuyên thuê các ứng viên đã lớn tuổi. "Không có tuổi giới hạn trên. Trước đây, chúng tôi đã có một khách hàng 82 tuổi và nhân viên của ông, người già nhất là 94 tuổi," ông nói.

Ông già 94 tuổi này đã nghỉ hưu ba lần từ cùng một công ty trông coi hồ sơ của Thủy Quân Lục Chiến Hoàng Gia- và mỗi lần về hưu ông tiếp tục quay trở lại văn phòng thăm bạn bè. Ông bắt đầu giúp bạn và từ việc này sang việc khác, cho đến khi họ quyết định sẽ trả cho ông một số tiền biểu tượng để ông có thể đến và đi tùy thích. "Khi đó ông là một phần của đồ nội thất cơ quan."

Tất nhiên, một số công việc là quá tốt không muốn từ bỏ. Người dẫn chương trình truyền hình Anh 92 tuổi Sir David Attenborough, làm chương trình truyền hình về động vật hoang dã cho BBC, tin tưởng rằng ông sẽ làm việc đến 100 tuổi- và ông nói nhiều lần là không có kế hoạch nghỉ hưu. Ai muốn về hưu khi công việc là lén đến gần con lười ươi, bắt chước tiếng gọi của sói, và chơi với khỉ đột con?

"Ở Anh chúng tôi không có tuổi nghỉ hưu bắt buộc nữa, nhưng nếu bạn trong ngành giáo dục đại học thì bạn sẽ tiếp tục giảng đến trên 70 tuổi," Jane Falkingham, một nhà lão khoa và giám đốc Trung Tâm Thay Đổi Dân Số tại Đại học Southampton, nói. "Tôi nghĩ rằng giáo sư già nhất ở khoa tôi là khoảng 75 tuổi. Nhưng tất nhiên cuộc sống ở giới học viện là rất tốt đẹp."

Với Frankland, tiếp tục làm việc là một quyết định thực tế- mặc dù ông rõ ràng là đam mê nghề mình. "Tôi từng say mê làm vườn, nhưng nay không làm được nữa," Frankland nói. "Tất cả những gì tôi từng làm, ở tuổi 106, tôi không thể làm được. Vậy còn việc gì để làm? Tôi đọc rất nhiều, hầu hết là về khoa học thay vì đọc tiểu thuyết hay thứ khác tương tự."

Ở công ty Forties People, không có hình mẫu thực sự nào cho các nhiệm vụ để tuyển dụng, mặc dù hầu hết là công việc văn phòng. "Đã có ba công ty báo chí gọi cho chúng tôi trong vài tuần qua," ông nói. Sau khi thử tuyển dụng nhân viên tiếp tân và nhân viên phát triển nhân lực trẻ và thấy rằng họ không đáng tin cậy, công ty đã quyết định thử với những người lớn tuổi mà họ có thể biết ưu tiên hóa công việc.

Đối với những người có công việc đòi hỏi sức khỏe, thì công việc liên tục sẽ có nhiều thách thức. Nhưng không phải lúc nào cũng thế. "Công nghệ đang thay đổi công việc chúng ta làm," Falkingham nói. "Vì vậy, thực tế một số công việc thủ công phải lao động vất vả thì đã có máy móc thực hiện. Việc này đang làm thay đổi bản chất công việc, mà nó cũng sẽ tạo thuận lợi cho con người làm việc được lâu hơn."

Vì vậy, liệu đa số người có đủ khả năng không?

Thực tế, hầu hết người sống trăm tuổi là khỏe mạnh một cách đáng ngạc nhiên. Họ có thể trông nhăn nheo, nhưng ở bên trong, họ thường có sức khỏe hơn nhiều người về hưu trẻ. Một nghiên cứu gần đây cho thấy rằng họ có xu hướng ít mắc bệnh hơn so với những người trẻ hơn họ hai thập niên.

Họ cũng không kém về tâm trí. Mặc dù đúng là một số khả năng có suy giảm khi chúng ta già đi, nhưng cái gọi là "trí tuệ kết tinh"- tức kỹ năng và kiến thức mà ta tích lũy qua nhiều năm- vẫn tiếp tục phát triển mãi sang tuổi già. Năm 2016, các nhà khoa học đã kiểm tra sức khỏe và khả năng của những người sống trăm tuổi đã đăng ký bỏ phiếu ở New York và nhận thấy rằng họ có rất ít dấu hiệu lão hóa và nhìn chung họ hoạt động ở mức độ cao.

Sir David Attenborough, 92 tuổi, tin tưởng chắc chắn rằng ông sẽ đạt tới 100 tuổi- và không có kế hoạch nghỉ hưu.

Và mặc dù việc nghỉ hưu sớm thường được cho là tốt hơn cho sức khỏe, nhưng trong một số trường hợp, ngừng làm việc có thể gây ra điều ngược lại. Một nghiên cứu về công nhân ở Áo phát hiện ra rằng những người đã nghỉ hưu sớm hơn 3.5 năm có nguy cơ tử vong ở tuổi 67 cao hơn 13% - đặc biệt nếu họ là độc thân, cô đơn và coi việc nghỉ hưu như một cơ hội để giảm hoạt động thể chất.

Ở phía tây nam của các hòn đảo chính của Nhật Bản, về phía đông Biển Đông, có một tiền đồn nhiệt đới mà nó chứng minh cho điều nói trên. Okinawa nổi tiếng với tỷ lệ người trăm tuổi; ước tính cứ khoảng mỗi 2.000 người thì có 1 người trên 100 tuổi.

Trong nhiều năm, các nhà nghiên cứu tại địa điểm đặc biệt này đã nhận thấy một số khía cạnh của lối sống Okinawa mà nó có thể giải thích cho tuổi thọ cao của họ. Chúng bao gồm việc ăn rất nhiều rau và nhìn chung ít calo hơn so với người Mỹ trung bình- nhưng cũng có cả thái độ làm việc của họ.

Không có từ "nghỉ hưu" trong ngôn ngữ Okinawa; người dân địa phương, nhiều người trong số họ là nông dân và ngư dân từ nhỏ, họ có thể tiếp tục làm việc cho đến khi họ chết. Người cao tuổi sống theo nguyên tắc "ikigai", tạm dịch là "có lý do để thức dậy vào buổi sáng". Hòn đảo này tự hào có ban nhạc pop "trăm tuổi" duy nhất trên thế giới. KBG84 đã có chuyến lưu diễn bán sạch vé ở Nhật Bản và chỉ chấp nhận thành viên trên 80 tuổi.

Vì vậy, những người trăm tuổi không lụ khụ như bạn nghĩ đâu, và có rất nhiều công việc mà họ có thể lựa chọn. Nhưng liệu có ai muốn thuê họ không?

Những ca sĩ cao tuổi đến từ Okinawa này là thành viên của ban nhạc nữ KBG84 Nhật Bản, với độ tuổi trung bình là 84.

Có chứ. "Tôi nghĩ tương lai con người sẽ già hơn," Knight nói. Theo quan điểm của ông, những người già có nhiều lợi thế hơn các đồng nghiệp có bộ mặt trẻ hơn, kể cả khả năng làm việc với quần chúng và có kỹ năng cao về giao tiếp.

Ngoài ra, người già thường là chuyên gia trong nghề của họ. Frankland được mời ra tòa để nêu bằng chứng khi ông 99 tuổi. Vụ việc liên quan đến một người lái xe, người này tuyên bố tai nạn không phải là lỗi của anh ta, mà là do hậu quả của một phản ứng dị ứng sau khi anh bị ong đốt. Frankland đã thuyết phục tòa án rằng điều đó không thể xẩy ra được và bị cáo cuối cùng đã bị kết án.

Tuy nhiên, cũng có những thử thách. Knight cho biết một số khách hàng đã từ chối các ứng cử viên lớn tuổi vì họ quá tốt- họ được coi là mối đe dọa cho người thuê họ. Ví dụ, một nhân viên đã giải quyết thành công nhiều cuộc khủng hoảng trong khi một đồng nghiệp cấp trên đang đi nghỉ. Nhưng thay vì hài lòng, "họ đã không thuê bà nữa vì bà trở nên nổi tiếng hơn tại văn phòng. Họ tìm một người khác không có kỹ năng hoặc kinh nghiệm của bà."

Một khó khăn nữa, ít rõ ràng hơn, mà những người trăm tuổi có thể phải đối mặt, đó là họ già rồi. "Nếu bạn nhìn vào một trang web của một công ty và họ nói 'đây là một đội hình trẻ, năng động, mạnh mẽ,' thì điều cuối cùng họ muốn là một người già trong đó ," Knight nói. Có một khoảng cách văn hóa. Bạn hãy tưởng tượng nói với một đồng nghiệp đã có cháu về những điều thích thú mà bạn đã trải nghiệm đợt nghỉ cuối tuần. "Như vậy chẳng khác gì làm việc với cha mẹ hoặc ông bà mình."

Tuy nhiên, một nơi đang dẫn đầu là nước Nhật. Với tuổi thọ cao nhất hành tinh và tỷ lệ sinh giảm xuống mức thấp kỷ lục, thì gần một phần ba dân số đất nước là trên 65 tuổi. Thực tế nhân khẩu học này đã dẫn đến những phần thưởng, được chính phủ hậu thuẫn, cho các công ty lưu lại làm việc những người cao tuổi. Chính phủ cũng đang xem xét việc nâng cao độ tuổi, mà từ đó người ta có thể lựa chọn để yêu cầu trợ cấp hưu trí, lên 70.

Công ty mỹ phẩm Pola, chuyên bán các sản phẩm chăm sóc da, thực phẩm sức khỏe và đồ lót tại các siêu thị trên toàn quốc, hiện có khoảng 1.500 người- chủ yếu là phụ nữ- ở độ tuổi 70, 80 và 90. Họ thường xây dựng cơ sở khách hàng vững mạnh trong những năm qua và các nhóm người già có thể hoạt động tốt hơn những người trẻ.

Không thể dừng lại, sẽ không dừng lại. Artyn Elmayan, người Argentina sinh ra ở Armenia, 100 tuổi, đang khởi động trước một buổi tập tennis.

Vậy làm thế nào mà Frankland lại tìm được việc làm ở tuổi 106? "Bây giờ tôi có đủ các loại rào cản thể chất, điếc là một trong số đó. Chỉ phải xử lý công việc là khó khăn rồi," ông nói. "Tìm kiếm các tạp chí và sự việc là việc chán khủng khiếp. Tôi bị rất hạn chế về thể chất. Trước tôi nói 'có' với mọi thứ, bây giờ tôi bắt đầu nói 'không'."

Khả năng tinh thần của Frankland lại là chuyện khác. Thật khó để tìm được một người để phỏng vấn hấp dẫn hơn- tại lúc này, tôi được thưởng thức những câu chuyện về mọi thứ, từ thời gian ông là tù binh chiến tranh Nhật đến quyển sách đã gây cảm hứng cho ông trở thành bác sĩ.

Không phải ai cũng nghĩ có một sống về già thơ mộng; đối với nhiều người, sức khỏe kém sẽ có nghĩa là không thể làm việc tới quá 65 tuổi. Nhưng rõ ràng có thể thực hiện được. Và nếu đây là tương lai của công việc, thì văn phòng sắp trở nên thú vị hơn nhiều.

Zaria Gorvett