BM: Những phu khuân vác nữ trên đường núi huyền thoại Inca

Trong bóng tối phòng ngủ nhỏ của cô ở Thung lũng Thiêng Inca ở Peru, Sara Qquehuarucho Zamalloa gói ghém đồ đạc, trong đầu dồn dập suy nghĩ: Thời tiết có tốt không? Mọi người trong đoàn có thân thiện? Liệu cô sẽ chạm mặt những nhân viên kiểm lâm có thái độ xấu đối với phụ nữ? Liệu mẹ cô, vốn đau mãn tính, có ổn không khi cô đi vắng?

Cơ hội đổi đời

Cô gạt sang một bên những suy gẫm. Cô lên đường vào sáng hôm sau để làm trợ lý hướng dẫn trên Đường mòn Inca, con đường dốc dẫn đến thành Machu Picchu nổi tiếng được xây từ Thế kỷ 15.

Cô yêu công việc này. Nó cho mức lương nhiều hơn bất cứ việc gì khác mà cô có thể làm, và, có lẽ quan trọng nhất, nó làm cho cô mạnh dạn hơn trong xã hội gia trưởng của Peru.

Biết mình có thể chịu được Đường mòn Inca - cả về sức lực lẫn tinh thần - khiến cô cảm thấy mình có thể hoàn thành bất cứ việc gì cô để tâm trí vào.

Kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo có thẻ hướng dẫn viên và chai nước, và đảm bảo hành lý không quá nặng (từng kí lô đều có sức nặng trên đường đi), sau đó cô tạm biệt mẹ ở phòng khách trong nhà.

Zamalloa để lại cho mẹ một số tiền, nhận thấy mẹ con cô đã thay đổi vai trò thế nào kể từ khi cô còn nhỏ, và leo lên giường ngủ thẳng giấc trong 6 tiếng. Cô luôn ngủ ngon vào đêm trước khi lên đường.

Hy vọng táo bạo nhất của Zamalloa khi còn nhỏ ở làng San Martin nằm trong khu rừng trong mây phía trên rừng rậm Amazon, là trở thành trợ lý hành chính, công việc mà ở Peru cô sẽ làm ở văn phòng do nam giới thống trị mà không có hy vọng thăng tiến lên cao.

"Trong cộng đồng của tôi, không mấy người được học hành đầy đủ," Zamalloa nói với tôi khi cô ngồi bên bàn bếp ở Cusco với các đồng nghiệp leo núi. "Trường học chúng tôi cách ba giờ đi bộ và ba giờ đi về. Cha mẹ bắt con cái kết hôn khi mới 13 tuổi. Tôi muốn thay đổi tất cả những bất công đó."

Với cảm giác phiêu lưu mà cô đam mê, Zamalloa khi đó tám tuổi đã đi xe buýt với mẹ 15 giờ để đến Calca, gần Thành phố Cusco, để bán rau tại chợ địa phương.

Khi lớn lên, cô tìm được việc làm, vào trung học và theo ngành du lịch trong ba năm ở trường cao đẳng. Cô không hề nghĩ đến Đường mòn Inca và những khả năng hoàn toàn mới cho đến tận năm 2016, khi cô gặp Miguel Angel Góngora, đồng sở hữu Evolution Treks Peru, công ty leo núi có trụ sở tại Cusco, người khi đó đã mời cô tham gia chương trình mới về phụ nữ khuân vác trên Đường mòn Inca.

"Tôi nhớ rất rõ ngày chuyến đi đầu tiên của mình. Ngày 27/3/2018," cô nói. "Đó là khởi đầu cuộc sống khác đối với tôi."

Đấu tranh liên tục

Đường mòn Inca đi đến Machu Picchu là một phần mạng lưới đường mòn rộng lớn ở Mỹ Latin vốn đi ngang qua Tahuantinsuyo - Đế chế Inca - đế chế hùng mạnh trong thế kỷ 15 và 16.

Chỉ có Inca, tức hoàng đế, được phép đi trên đoạn này của con đường, khi bậc đế vương hành hương đến địa điểm linh thiêng Machu Picchu và, trên đường đi, tôn vinh những ngọn núi và đỉnh núi.

Sự 'phát hiện' ra Machu Picchu của nhà khảo cổ người Mỹ Hiram Bingham hồi đầu những năm 1900 đã khiến toàn thế giới chú ý đến con đường mòn chưa được thế giới phương Tây biết đến.

Trong những thập kỷ sau đó, những người leo đường trường gan dạ đã sử dụng các bản đồ vẽ tại chỗ để tìm đường đến 'Thành phố Vàng Mất tích' huyền thoại.

Vào thập niên 1970, các công ty điều hành tour bắt đầu thuê đàn ông từ các làng mạc ở Thung lũng Thiêng liêng làm phu khuân vác để dẫn đường cho du khách.

Ban đầu, do tình hình chính trị bất ổn gây tàn phá Peru vào lúc đó, rất ít du khách dám đến Đường mòn Inca, khiến công ăn việc làm của phu khuân vác bị hạn chế. Nhưng sau khi quân du kích cực tả Shining Path thua vào đầu những năm 1990, du khách đã đổ xô đến nơi này.

Vào năm 2001, các quy định mới của Đường mòn Inca yêu cầu người leo cũng như phu khuân vác phải có giấy phép. Ngày nay, 300 phu khuân vác và hướng dẫn hỗ trợ cho 200 khách mỗi ngày. Nhưng mãi đến gần đây thì chỉ có đàn ông mới được thuê làm việc này.

Sonaly Tuesta

"Ở đất nước chúng tôi, quấy rối và phân biệt đối xử thường được xem là bình thường," nhà báo và nhà sản xuất chương trình truyền hình Peru Sonaly Tuesta, vốn đang sản xuất phim tài liệu về phu khuân vác nữ trên Đường mòn Inca có tựa đề Sinchichasqua Warmi (những phụ nữ mạnh mẽ), cho biết.

Cô phát hiện rằng những phu khuân vác nữ phải liên tục đấu tranh khi họ đương đầu chế độ gia trưởng vốn phớt lờ, chiếm đoạt và xâm phạm phụ nữ. "Thừa nhận công việc của phụ nữ, cho họ công cụ để lấy lòng tự trọng và giúp họ năng động, đối với tôi dường như là cần thiết để bắt đầu thay đổi mọi thứ."

Quan trọng không thua đàn ông

Evolution Treks Peru là công ty điều hành tour có đạo đức được thành lập vào năm 2015 bởi Góngora, người từng làm phu khuân vác, và đối tác làm ăn của ông, Amelia Huaraya Palomino.

Ngay từ đầu, bộ đôi cam kết hỗ trợ quyền của những phu khuân vác trên Đường mòn Inca, vốn đã phải chịu lương thấp và công việc cực nhọc mà không có phúc lợi.

Cả hai đã có những bước tiến, đảm bảo phu khuân vác có lều riêng để ngủ thay vì ngủ trên sàn phòng tắm, kiếm được đồng lương xứng đáng, mang theo hành lý không quá nặng và được ăn mặc đúng cách.

Nhưng phụ nữ, vốn trong suốt lịch sử Peru phải đối mặt định kiến và phân biệt đối xử, luôn là tâm điểm trong sứ mạng của công ty.

Evolution Treks Peru đã trình làng những nữ khuân vác đầu tiên trên Đường mòn Inca vào tháng 6/2017. "Chúng tôi muốn phụ nữ thể hiện tầm quan trọng của họ trong xã hội," Palomino nói. "Họ cũng có vai trò như đàn ông. Trong lịch sử Inca của chúng tôi, phụ nữ luôn quan trọng. Đã đến lúc thể hiện điều đó bằng cách trao các cơ hội cho các nữ khuân vác và hướng dẫn."

Năm nay, Evolution Treks đã trình làng mô hình chuyến đi toàn phụ nữ, mà trong đó phu khuân vác, hướng dẫn viên và du khách toàn là nữ.

"Chúng tôi đi từ quan điểm dùng du lịch như công cụ để thay đổi xã hội," Góngora nói. "Theo nghĩa đó, tổ chức các tour toàn nữ là bước tiến xa hơn để thực hiện sứ mệnh của chúng tôi là tạo ra thay đổi xã hội đó. Nó tăng cường sự hiện diện của nữ giới trên Đường mòn Inca trong khi mở rộng vai trò ban đầu của họ. Chúng tôi đi từ chỉ có một hoặc hai khuân vác nữ cho đến một đội hướng dẫn viên, phu khuân vác và đầu bếp toàn nữ để lo cho du khách nữ."

Không lùi bước

Leo Đường mòn Inca không phải là chuyện dễ. Hành trình kinh điển này, vốn dài 42 km tính từ điểm đầu là Km 82 đến Machu Picchu, bao gồm 4 ngày 3 đêm lội bộ và cắm trại trên những lối mòn gập ghềnh cao chóng mặt, đôi khi ở độ cao hơn 3.962 mét, băng qua những phong cảnh ấn tượng nhất thế giới.

Lạc đà llama chạy nhảy thả cửa, chim bay lượn trên đầu, và những tàn tích Inca cổ xưa rải rác trên những sườn núi xanh mướt khuất trong mây. Vậy mà các phu khuân vác dùng ý chí sắt đá tập trung mang vác hàng hóa và vật dụng cá nhân của du khách từ điểm cắm trại này đến điểm cắm trại khác, dựng trại và chuẩn bị bữa ăn.

Trong khi đó, hướng dẫn viên phải đảm bảo khách phải được thoải mái trên con đường thử thách này và sẵn sàng ứng phó nếu có ai mắc bệnh, chấn thương hoặc các thảm họa khác, đồng thời kể cho du khách những gì họ hiểu về lịch sử và văn hóa Inca.

Khi Zamalloa bắt đầu nghiệp khuân vác, cô nghi ngờ khả năng mình. Đêm trước chuyến đi đầu tiên, cô không ngủ được. Đỉnh điểm là cô thấy không được khỏe khi có mặt trong ngày làm việc đầu tiên, hoặc do ngộ độc thực phẩm hoặc do căng thẳng - hoặc cả hai.

"Tôi không nghĩ cô ấy làm được," Góngora kể. "Cô ấy nôn mửa."

"Tôi nói, 'Tôi sẽ làm được'" Zamalloa nói chắc nịch. Nghề này chỉ dành riêng cho nam giới cho đến năm trước khi cô được thuê. Biết được ý nghĩa của việc mình làm, và làm sao nó giúp trang trải cho cuộc sống, cô ấy không đầu hàng.

Và cô đã không lùi bước. Trong bốn ngày, cô gắng hết sức bình sinh, mang vác hành lý nặng nề dọc trên con đường khúc khuỷu và chiến đấu với cái dạ dày khó chịu của mình.

Vốn nhút nhát, cô nhận thấy mình thích gặp những người mới và xây dựng tình bạn với đồng nghiệp. Kể từ đó, cô được đề bạt lên làm hướng dẫn phụ tá và hiện học tiếng Anh để làm hướng dẫn chính thức.

Được chấp nhận

Khi những người phụ nữ lần đầu tiên làm việc trên đường mòn vào năm 2017, họ đã gặp sự chống đối từ những người đàn ông nghi ngờ khả năng và bản thân sự hiện diện của họ.

"Lúc đầu, đàn ông đánh giá tôi vì tôi là phụ nữ, họ nghĩ rằng tôi không thể làm được. Họ khiến tôi nghi ngờ khả năng của mình, và điều đó thật khó khăn lúc đầu," Zamalloa nói. "Sau đó, tôi nhận ra rằng tôi có thể làm được, và điều đó đã làm tôi mạnh mẽ hơn."

Cũng có những càm ràm về việc nữ khuân vác mang vác nhẹ hơn nam giới (15 kg so với 20 kg của nam) trong khi kiếm được tương đương (915 sole, hay 233 đô la Mỹ) một tháng cho 16 ngày làm việc, cộng thêm 398 sole (101 đô) tiền boa.

Nhưng từng chút một, khi sự xuất hiện của hướng dẫn và khuân vác nữ đã trở nên phổ biến hơn trên Đường mòn Inca, mọi người đã dần chấp nhận.

"Chúng tôi được trao cho cơ hội mà phụ nữ đang tìm kiếm, để chấm dứt phân biệt đối xử," Silvia Flor Gallegos Flores, phu khuân vác và đầu bếp của Evolution Treks, nói.

"Để thế giới thấy rằng phụ nữ bình đẳng trong công việc của đàn ông, không chỉ trên Đường mòn Inca, mà còn trong bất cứ việc nào khác. Chúng tôi có năng lực tinh thần và thể chất để hoàn thành những việc đó. Chúng tôi làm còn hơn những gì mình được dạy."

Flores mơ ước trở thành hướng dẫn viên chính và ngày nào đó mở công ty riêng. "Tôi muốn hoàn toàn độc lập," cô nói. "Tôi không muốn lệ thuộc vào ai cả."

Nỗ lực xác định lại vai trò phụ nữ Peru trong xã hội không chỉ giới hạn ở Evolution Treks.

"Chúng tôi đang buộc các đối thủ cạnh tranh làm điều tương tự," Góngora nói. "Chúng tôi buộc mọi người nói về các vấn đề của phụ nữ như hòa nhập, phân biệt đối xử. Nó sẽ thay đổi cách tiếp cận du lịch của du khách, và không chỉ ở Peru này. Chúng tôi muốn truyền cảm hứng cho người khác ở nơi khác trên thế giới để đi theo sáng kiến của chúng tôi."

Những công ty khác làm gì cho phụ nữ? "Theo như tôi biết là không nhiều," Tuesta nói. Vẫn còn rất nhiều việc phải làm.

Trong khi đó, Zamalloa, Flores và 16 nữ khuân vác và nữ hướng dẫn khác đang làm nên lịch sử trên Đường mòn Inca, bước về phía trước trên những viên đá bóng loáng từng dành riêng cho hoàng đế Inca tôn kính. Và sau mỗi chuyến, Zamalloa về với mẹ với lòng biết ơn cô có thể nuôi mẹ và bản thân.

Barbara Noe Kennedy