Đài VOA và tôi

Ngày thứ bảy 15/3/2025, các nhân viên làm việc cho các đài phát thanh Tiếng Nói Hoa Kỳ VOA và đài Á châu Tự Do RFA khi tới sở đã nhận được lệnh nghỉ hành chánh, phải ra về và nộp lại thẻ báo chí. Báo chí cho biết đây là khởi đầu cho tiến trình phẹc mê bu tích các đài phát thanh này. Giám đốc đài VOA Michael Abramowitz lập tức ra tuyên bố: “Tôi vô cùng đau lòng khi lần đầu tiên sau 83 năm, đài VOA lừng lẫy không được phép lên tiếng. 

Sáng nay tôi mới hay tin gần như toàn bộ nhân viên VOA, hơn 1.300 nhà báo, nhà sản xuất và nhân viên bị cho nghỉ hành chánh. Tôi cũng không phải ngoại lệ”. Ngoài đài VOA, đài Á Châu Tự Do RFA cũng cùng chung một số phận.

Đài Á châu Tự Do là một đài phát thanh tư nhân phi lợi nhuận, được chính phủ Hoa Kỳ tài trợ nhằm cung cấp thông tin, tin tức và bình luận trực tuyến cho thính giả tại Á châu. Đài hoạt động bằng 9 thứ tiếng trong đó có tiếng Việt. Đài bắt đầu hoạt động từ ngày 12/3/1996 với mục đích thúc đẩy và nâng đỡ tự do và dân chủ tới những người dân ở các quốc gia châu Á, những nơi mà thông tin bị bưng bít.

Trên website của đài VOA có phần tự giới thiệu như sau: “VOA là cơ quan truyền thông đa phương tiện lớn nhất Hoa Kỳ, phổ biến thông tin qua hơn 45 ngôn ngữ đến độc giả những nơi không có tự do báo chí hoặc tự do báo chí bị giới hạn. Các chương trình truyền hình của VOA Tiếng Việt gồm: 5 chương trình tin tức VOA Express hằng tuần vào sáng thứ ba, thứ tư, thứ năm, thứ sáu, và thứ bảy giờ Việt Nam, cập nhật thông tin trung thực, đa chiều về tình hình Việt Nam, Hoa Kỳ, quốc tế”. Đải VOA đã hoạt động từ ngày 1/2/1942.

Trước năm 1975, gia đình tôi cũng như nhiều gia đình khác đều chăm chú nghe hai đài VOA và BBC để biết được những thông tin xác thực về tình hình Việt Nam và thế giới. Ngày đó dân Việt nghe hai đài phát thanh này thoải mái. Sự thoải mái này không còn sau khi miền Nam bị rơi vào tay Cộng sản. Các đài “địch” này bị cấm nghe nhưng cấm thì cấm, người dân chúng tôi vẫn ghé tai vào máy thu thanh vặn nhỏ hàng ngày. Ngay trong thời bị tù cải tạo, chúng tôi vẫn có cách nghe lén đài VOA để lên dây cót sống qua những ngày tù đầy nhọc nhằn. Dân ta quen hơi đài VOA như nuốt từng nhịp thở của tình nhân. Ngày đó chưa có đài RFA.

Với đài RFA, tôi chỉ có chút thân tình khi ông bạn Nguyễn Minh Diễm có thời làm Giám đốc ban tiếng Việt của đài này. Dính dấp của tôi với đài VOA coi bộ nhộn nhịp hơn.

Năm 1967, tôi qua Mỹ dự hội thảo chuyên ngành trong ba tháng. Cưỡi máy bay PanAm từ Sài Gòn, ghé nghỉ ở Hawaii, tới San Francisco, tôi được ngụ tại khách sạn Hilton một tối để hôm sau bay qua thủ đô Washington D.C. Chân ướt chân ráo tới thủ đô vào khoảng 9 giờ tối, tôi đói bụng đi tìm nhà hàng kiếm cái chi ăn. Chẳng nhà hàng nào còn mở cửa. Thấy có cái tiệm tiện ích còn mở, tôi ghé vào mua hộp sandwich lạnh và một chai nước cam ăn cho qua cơn đói. Đang ngồi cố nuốt cho nhanh thì cánh cửa tiệm mở, bước vào là một người Á châu. Tôi nhìn ra và sững người. Ông kia cũng ngạc nhiên, vội tới vỗ vai tôi hỏi: “Sao lại ở đây?”. Đó là ông bạn học cùng lớp ở Chu văn An ngày trước có tên Lê Lai mà chúng tôi thường chọc là “Lê Lai Cứu Chúa”. Nhìn chiếc bánh sandwich tôi đang gặm dở, nói tiếp: “Ăn chi mà khô khan vậy?” Tôi cho biết tôi vừa từ Việt Nam tới D.C. không kiếm được tiệm nên ăn tạm chống đói. Ông lệnh cho tôi: “Bỏ đó! Đi với tớ!”. Hai người ra chiếc xe Mustang đi ăn rồi ông bonus cho tôi một cuốc xe đi ngắm phố phường thủ đô nước Mỹ. Ông Lê Lai lúc đó chưa là ông Lê Văn, trưởng ban Việt ngữ đài VOA sau này.

Nơi tôi dự phần đầu hội thảo tại Washington D.C. nằm trong một building rộng lớn. Trụ sở ban Việt Ngữ đài VOA cũng nằm trong tòa nhà này. Buổi trưa đầu tiên, tôi xuống ăn ở cantin trong giờ nghỉ. Mấy bộ mặt Á châu nhìn tôi chăm chú. Chắc thấy mặt lạ chưa nhả hết cái nắng Sài Gòn. Một bà đứng tuổi tới hỏi dò: “Việt Nam hả?”. Tôi vui mừng nhận đồng hương. Đó là bà T. làm cho đài VOA. Chuyện trò một hồi, bà gạ tôi cho bà phỏng vấn cho đài VOA. Chúng tôi thân nhau ngay. Mỗi cuối tuần, bà chở tôi về nhà đi dạo phố phường, đi shopping, đi ăn uống. Bà sống với bà chị ruột, chị C. và đứa cháu trai con bà này. Khi đó là giữa tháng 12, khắp nơi vang lừng nhạc thánh ca. Các cửa hàng bán đồ chưng Noel nườm nượp khách hàng. Bà nói với tôi chỉ thèm một cái hang đá kiểu Việt Nam. Tôi cho bà biết làm hang đá là nghề của chàng từ hồi còn làm chú bé giúp lễ trong nhà thờ. Bà xin tôi làm cho bà một hang đá…quê hương. Tôi cùng bà đi mua giấy, tre, màu và đèn. Chỉ trong vài tiếng tôi đã hoàn thành…tác phẩm quê hương nơi hải ngoại. Bà T. vui mừng. Mới cách đây hai năm, tôi xin được số điện thoại của bà qua một anh bạn làm ở đài VOA, gọi cầu âu. Bà đã ở nhà già, tai nghe đã khó khăn, nhưng vẫn nhớ cái hang đá rất Việt Nam ngày đó.

Năm 1985, sau đúng chục năm sống khắc khoải với cộng sản, tôi định cư tại Montreal. Tất bật chuyện áo cơm tôi chìm trong im lặng. Khoảng gần một năm sau, tôi liên lạc được với anh bạn cùng lớp ở Chu văn An xưa, anh Dzương Ngọc H.. Anh đang làm ở đài VOA. Đúng lúc đó, đài VOA đang tuyển người, anh rủ tôi thi tuyển để “chúng mình lại ngày ngày gặp nhau như thời còn học Chu văn An và Văn Khoa”. Đang lông bông trong công việc tạm bợ nuôi gia đình, tôi hào hứng OK liền. Anh gửi qua cho tôi đơn xin thi nói tôi điền gấp gửi qua anh nộp ngay trước ngày hết hạn. Anh mách trước cho tôi biết thể thức thi cử, nhấn mạnh sẽ phải đánh máy khi dự thi. Chuyện này tôi khá lọng cọng. Khi làm công chức bên Việt Nam, tôi có bao giờ sờ tới chiếc máy đánh chữ. Chỉ viết tay và đưa cho thư ký đánh máy. Tôi nhất quyết phải tập. Khổ nỗi kiếm đâu ra máy đánh chữ để tập bây giờ. Dọ hỏi mãi mấy người bạn Việt Nam ở Montreal, tôi mới mượn được chiếc máy chữ xách tay cũ để đêm đêm, sau khi đi làm về, ngồi mổ từng chữ cho quen.

Cuộc thi kỳ này sẽ tuyển ba người nhưng số người dự thi trên toàn thế giới lên đến hơn 160 người. Mỗi tòa Đại sứ hay Lãnh sự Mỹ tại các địa phương sẽ tổ chức thi. Nghe đã thấy gay go. Nhưng cứ thử sức. Sau năm 1975, đi tù về, bị hành lên hành xuống. Nếu không có công ăn việc làm vững chắc tại Sài Gòn thì gia đình sẽ phải đi kinh tế mới. Hồi đó nghe tới kinh tế mới đã rùng mình. Nhiều người bị ép buộc rời Sài Gòn đi kinh tế mới đã phải chạy về sống vất vưởng đầu đường xó chợ khi không chịu được cảnh đem con bỏ chợ tại những vùng khỉ ho cò gáy tuyệt đường sinh sống. Tới đường cùng, để chống kinh tế mới, tôi phải chui vào hội Trí Thức Yêu Nước để được giới thiệu đi dậy học. Tôi được phân công dậy Anh văn cấp 3, thời trước gọi là Trung Học Đệ nhị cấp, căn cứ vào bằng cấp Đại học Văn Khoa của tôi. Như vậy vẫn sống thường xuyên với tiếng Anh nhưng làm đài phát thanh dính dáng tới tiếng Anh thì coi như tôi đã bù trất, không còn thường xuyên như khi làm báo tại Sài Gòn trước đây. Mười năm không được làm báo, không dùng tới tay viết, coi như nghề đã lụt. Khi biết tiến trình cuộc thi, tôi chán nản coi như đi thi cho có. Chẳng lẽ giơ cờ trắng khi chưa xung trận? Vậy là một ngày xin nghỉ làm, tôi leo lên xe buýt, ôm hai cuốn từ điển Anh – Việt và Việt – Anh cũ nát mang từ Sài Gòn qua, tôi lên đường trực chỉ tòa Lãnh sự Mỹ tại Montreal, nằm trong khu phức hợp Complexe Desjardin nằm tại trung tâm thành phố ứng thí.

Cuộc thi gồm nhiều phần, hệt như một ngày làm việc tại đài. Trước hết là thi dịch tin tức. Họ ném cho một đống bản tin tiếng Anh vừa cũ vừa mới, dịch càng nhiều càng tốt trong một tiếng đồng hồ. Không nháp nhiếc chi, mà cũng thời giờ đâu mà làm nháp. Cứ nhìn bản tiếng Anh, gõ máy đánh chữ ra tiếng Việt. Sở dĩ họ trộn lẫn các tin mới và cũ để thí sinh không đoán mò được mà phải hiểu tường tận bản tin. Tôi đánh máy như điên, chỉ thỉnh thoảng phải tra từ điển những từ mới. Khổ nỗi, từ điển thì cũ đâu có những chữ mới nên nhiều khi bù trất. Tôi còn nhớ đã khựng lại khi gặp những từ viết tắt của chỉ số chứng khoán. Đành đoán mò, ra sao thì ra! Bài thi này để đo tốc độ dịch nhanh của thí sinh.

Xong bài dịch tin tức, tới bài nghị luận. Họ đưa cho một bài bình luận của đài bằng tiếng Anh, dịch ra tiếng Việt. Tưởng là dễ vì không phải chọn lựa chi, chỉ việc dịch, nhưng nhiều danh từ “nghiêm nghị” phải tra từ điển như điên. Bài thi này chú trọng tới cách dùng từ ngữ.

Bài cuối cùng gọi là “features”. Tôi nhận được một đống tài liệu tiếng Anh về một vấn đề. Phải đọc nhanh rồi viết thành một bài. Chuyện này tôi làm hà rầm khi viết cho tờ bán nguyệt san Thời Nay tại Sài Gòn nên không bỡ ngỡ lắm.

Xong ba bài thi viết, tới phần thi đọc để họ chấm giọng đọc. Tôi được đưa vào phòng vi âm. Giọng tôi khá trầm và ăn micro nên cũng vững tâm. Họ trả lại ba bài viết để đọc. Khi đọc tin tức phải có giọng rõ ràng, đọc bình luận phải có giọng chững chạc, nhấn đâu ra đó. Nhưng khi đọc bài feather thì khác, phải đọc giọng vui tươi, thanh thoát. Đọc xong, trả lại ba bài viết cho họ và ra về. Như trút được một gánh nặng.

Chẳng hy vọng chi nhưng cũng khoan khoái vì được làm bạn lại với cây viết. Tôi coi như chuyện đã xong, chẳng chờ, chẳng mong. Ngày 18/2/1987, VOA gửi cho tôi một cái “Notice of Rating” trong đó thông báo tôi đậu. Họ viết nguyên văn như sau: “This is not an offer of employment. It is a record of your rating. It is important that you retain this for your records. If rated eligible, your name will remain active in our inventory for an initial period of one year”. Phía dưới được đánh dấu X vào chữ Eligible. Grade Level Score là GS-9. Tôi chẳng hiểu GS-9 là cái quái gì nhưng biết là mình đã đậu. Đã điếu chi đâu! Vậy là mình sắp gia nhập vào gia đình VOA. Tiếng nói của mình sẽ hàng ngày vọng về cố hương. Ông bà thân sinh và các chị em còn kẹt lại sẽ ngày ngày được nghe giọng nói của đứa con xa xứ. Nhưng như các cụ dạy: “mưu sự tại nhân, thành sự tại thiên”, trời không đứng về phía tôi.

Ba người được tuyển sẽ tăng cường cho lực lượng biên tập và xướng ngôn viên đài VOA. Nhưng đúng lúc đó, đài VOA cắt buổi phát thanh trưa. Thường thì đài phát về Việt Nam ngày ba lần: sáng, trưa và tối. Bây giờ cắt bớt phần phát thanh buổi trưa, số người tăng cường không cần nữa. Họ cho tôi biết là tên tôi nằm trong danh sách chờ. Chờ có người về hưu thì thế vào. Chẳng hiểu sao các ông bà thợ nói hăng say nói thế. Chờ hết một năm chẳng thấy ông bà nào o-rơ-lui. Tôi nhận được lá thư…an ủi. Nếu được nhận vào làm bây giờ, tôi sẽ vào loại GS này GS kia. Tôi thờ ơ. Cuộc sống tại Montreal đã có phần ổn định. Các con tôi đã quen trường quen lớp. Đi cũng được mà ở cũng xa-va. Hết một năm nữa, lại nhận được giấy an ủi. Hết ba năm chờ mong, VOA gửi thư báo cho tôi biết là hạn chờ của tôi đã hết, muốn tiếp tục thì thi lại. Cha mẹ ơi, đời tôi đã qua nhiều lần thi cử, lần nào cũng đau tim muốn chết. Thi chi nữa. Tôi dẹp chuyện voa viếc cho thanh thản tấm thân đã toan về già.

Nhưng duyên nợ với VOA chưa hết. Khi VOA mở mục blog, ông bạn Nguyễn Xuân Hoàng nhận một mục tên “Nguyễn Xuân Hoàng và Bạn Hữu”. Mỗi tuần phải có một bài. Ông ấy kham không nổi bèn cầu cứu bạn bè. Vài tuần tôi lại nhận được mail của ông: “Mày cứu bồ cho tao một bài gấp!”. Vậy là tôi lại dính lằng nhằng với VOA.

Nay, trong lúc VOA đang hấp hối, tuy chỉ dính với VOA vòng ngoài, tôi cũng cảm thấy nhoi nhói trong tim. Như một lần chia tay người tình lỡ!

 

Song Thao

Trump tấn công thương mại Trung cộng & Việt Nam

Trọng tâm cuộc chiến thương mại của Tổng thống Donald Trump bất chợt trở nên rõ hơn nhiều.

Thay vì một cuộc chiến trên mọi mặt trận với cả thế giới, giờ đây nó giống như một cuộc chiến trên chiến trường quen thuộc kiểu Trump: nước Mỹ đối đầu với Trung cộng.

Dù mức thuế "đối ứng" cao hơn được tạm dừng trong 90 ngày đối với hàng chục quốc gia, mức thuế phổ quát 10% vẫn được áp dụng đồng loạt.

Nhưng Trung cộng – nhà xuất khẩu mọi thứ từ iPhone cho tới đồ chơi trẻ em và chiếm khoảng 14% tổng kim ngạch nhập khẩu của Mỹ – đã bị nhắm tới với mức thuế nặng nề hơn nhiều: 125%, một con số gây choáng váng.

Ông Trump nói rằng nguyên nhân của mức tăng này là việc Bắc Kinh sẵn sàng trả đũa bằng mức thuế 84% của riêng họ đối với hàng hóa Mỹ, một động thái mà tổng thống mô tả là thể hiện "sự thiếu tôn trọng".

Nhưng đối với một chính trị gia ban đầu đã giành được chiếc ghế của Nhà Trắng nhờ vào thông điệp chống Trung cộng, thì điều này mang ý nghĩa nhiều hơn là sự trả đũa đơn thuần.

Đối với ông Trump, đây là về việc hoàn thành những thứ còn dang dở từ nhiệm kỳ đầu tiên.

"Chúng tôi đã không có thời gian để làm điều đúng đắn, chúng tôi đang làm điều đó bây giờ," ông nói với các phóng viên.

Mục tiêu của tổng thống Mỹ không gì khác ngoài việc làm đảo lộn hệ thống thương mại toàn cầu vốn đã định hình: Trung cộng là công xưởng của thế giới và quan niệm từng được chấp nhận rộng rãi rằng gia tăng thương mại là một điều tích cực.

Để hiểu được vấn đề này là trọng tâm quan điểm của Tổng thống Mỹ tới mức nào, cần nhìn lại thời điểm trước khi bất cứ ai đánh giá ông Trump là một ứng viên tổng thống tiềm năng, chứ chưa nói đến việc ông là người đắc cử.

Vào năm 2012, khi tôi lần đầu tiên đưa tin từ Thượng Hải – trung tâm kinh tế của Trung cộng – hầu hết mọi người coi việc gia tăng thương mại với Trung cộng là điều hiển nhiên: từ các lãnh đạo doanh nghiệp toàn cầu, quan chức Trung cộng, phái đoàn chính phủ nước ngoài, đến các nhà báo quốc tế và giới kinh tế học.

Điều đó thúc đẩy tăng trưởng toàn cầu, cung cấp nguồn hàng giá rẻ vô tận, làm giàu cho "đội quân" công nhân nhà máy mới của Trung cộng tham gia ngày càng sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu và mang lại cơ hội sinh lợi cho các tập đoàn đa quốc gia bán hàng hóa của họ cho tầng lớp trung lưu mới hình thành.

Vài năm sau khi tôi tới Trung cộng, quốc gia này đã vượt Mỹ để trở thành thị trường lớn nhất thế giới cho Rolls Royce, General Motors và Volkswagen.

Đằng sau sự phát triển ấy còn có một niềm tin khác, sâu sắc hơn.

Quan điểm lúc đó cho rằng: khi đất nước trở nên giàu có hơn, người dân Trung cộng sẽ bắt đầu đòi hỏi cải cách chính trị.

Thói quen tiêu dùng của họ cũng được cho là sẽ khiến nền kinh tế Trung cộng chuyển dịch sang mô hình xã hội tiêu dùng.

Thế nhưng, kỳ vọng thứ nhất đã không xảy ra – Đảng Cộng sản Trung cộng thậm chí còn siết chặt kiểm soát hơn.

Còn kỳ vọng thứ hai thì tiến triển quá chậm – Trung cộng không những vẫn phụ thuộc vào xuất khẩu, mà còn công khai đặt mục tiêu thống trị thị trường toàn cầu.

Chính sách nổi tiếng - "Made in China 2025" công bố năm 2015 - đã vạch ra tham vọng được nhà nước hậu thuẫn nhằm biến Trung cộng thành lãnh đạo toàn cầu trong một số lĩnh vực sản xuất chủ chốt, từ hàng không vũ trụ đến đóng tàu và xe điện.

Và rồi, chỉ một năm sau đó, một nhân tố ngoại lai hoàn toàn xa lạ với chính trường bắt đầu chiến dịch tranh cử tổng thống Mỹ. Người này liên tục lập luận rằng sự trỗi dậy của Trung cộng đã đục rỗng nền kinh tế Mỹ, tàn phá các bang công nghiệp truyền thống và khiến công nhân lao động tay chân mất kế sinh nhai và cả lòng tự trọng.

Cuộc chiến thương mại trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump đã đập tan khuôn mẫu cũ, khiến sự đồng thuận tồn tại bấy lâu bị lung lay. Tổng thống kế nhiệm – ông Joe Biden – dù không tiếp tục gây gắt như ông Trump nhưng cũng giữ lại phần lớn các mức thuế trừng phạt với Trung cộng.

Thế nhưng, dù chắc chắn đã gây không ít tổn thất cho Trung cộng, các đòn thuế đó vẫn chưa thể làm thay đổi mô hình kinh tế của nước này.

Hiện Trung cộng sản xuất 60% số xe điện trên thế giới – phần lớn trong số đó do các thương hiệu nội địa chế tạo – và chiếm tới 80% sản lượng pin cung cấp cho những chiếc xe ấy.

Và giờ đây, ông Trump quay trở lại với vòng leo thang thuế quan mới – ăn miếng trả miếng.

Nếu không tính đến hàng loạt biện pháp thuế quan "bật ra rồi lại thu vào" mà ông đã tung ra trong những ngày gần đây, thì động thái lần này có thể được xem là cú sốc lớn nhất từng giáng vào hệ thống thương mại toàn cầu vốn đã được thiết lập.

https://www.youtube.com/watch?v=_QJ2YQYA05k

Diễn biến sắp tới phụ thuộc vào câu trả lời cho hai câu hỏi chính.

Đầu tiên, liệu Trung cộng có chấp nhận lời đề nghị đàm phán đó hay không.

Và thứ hai, giả sử cuối cùng có đàm phán, liệu Trung cộng có sẵn lòng đưa ra những nhượng bộ lớn mà Mỹ đang tìm kiếm hay không, bao gồm cả việc cải tổ hoàn toàn mô hình kinh tế dựa trên xuất khẩu của mình.

Để trả lời được hai câu hỏi này, điều đầu tiên cần nhắc tới là chúng ta đang ở trong một trận địa mới toanh chưa từng được khám phá trước đó, vì vậy chúng ta nên thận trọng với bất kỳ ai nói rằng họ biết Bắc Kinh sẽ phản ứng như thế nào.

Nhưng chắc chắn có những lý do để thận trọng.

Tầm nhìn của Trung cộng về sức mạnh kinh tế của mình - một tầm nhìn dựa trên xuất khẩu mạnh mẽ và một thị trường nội địa được bảo vệ chặt chẽ - giờ đây gắn liền với ý tưởng phục hưng quốc gia và quyền lực độc đảng tối cao.

Ví dụ, sự kiểm soát chặt chẽ của Bắc Kinh đối với lĩnh vực thông tin có nghĩa là họ khó có khả năng dỡ bỏ các rào cản đối với các công ty công nghệ Mỹ.

Nhưng có một câu hỏi thứ ba, và đó là câu hỏi mà Mỹ phải trả lời.

Liệu Mỹ còn tin vào thương mại tự do? Ông Donald Trump thường cho rằng thuế quan là một điều tốt, không chỉ đơn thuần là một phương tiện để đạt được mục đích, mà tự nó đã tốt.

Ông nói về lợi ích của hàng rào bảo hộ đối với Mỹ, nhằm kích thích đầu tư trong nước, khuyến khích các công ty Mỹ đưa chuỗi cung ứng ở nước ngoài trở về nhà và tăng doanh thu thuế.

Và nếu tin rằng đó thực sự là mục đích chính của thuế quan, Bắc Kinh có thể quyết định rằng chẳng còn gì để đàm phán.

Thay vì ủng hộ ý tưởng hợp tác kinh tế, hai siêu cường lớn nhất thế giới có thể đưa mình vào một cuộc chiến giành quyền lực kinh tế tối cao mà kẻ thắng được tất cả.

Nếu vậy, điều đó thực sự sẽ đập tan sự đồng thuận hiện hữu và dẫn tới một tương lai rất khác, có lẽ rất nguy hiểm.

Anthony Zurcher

Đòn thuế của ông Trump giáng vào nỗ lực tăng trưởng GDP của Việt Nam

·        Đứng đầu danh sách là Việt Nam và Campuchia, hai trong số những quốc gia bị áp mức thuế suất cao nhất lần lượt là 46% và 49%.

·        Xếp sau đó là Thái Lan 36%, Indonesia 32% và Malaysia 24%. Trong khi đó, Philippines chịu mức thuế 17% và với Singapore là 10%.

Đây là một đòn nặng nề giáng vào một khu vực phụ thuộc rất lớn vào xuất khẩu.

Sự phát triển kinh tế đáng ngưỡng mộ của các nước ở khu vực này trong ba thập kỷ qua phần lớn là nhờ vào thành công từ việc xuất khẩu hàng hóa ra thế giới, đặc biệt là sang thị trường Mỹ.

Xuất khẩu sang Mỹ chiếm khoảng 30% GDP của Việt Nam và chiếm 25% vào GDP của Campuchia.

Câu chuyện tăng trưởng này giờ đây đang bị đe dọa bởi các biện pháp trừng phạt nghiêm ngặt của Washington.

Tác động lâu dài của các mức thuế quan này, giả sử vẫn được duy trì, sẽ khác nhau tùy theo quốc gia, nhưng chắc chắn sẽ đặt ra những thách thức lớn đối với các nước, đặc biệt là Việt Nam, Thái Lan và Campuchia.

https://www.youtube.com/watch?v=j2uInRjUU-s

Chiến dịch "ngoại giao cây tre" của Việt Nam – nỗ lực duy trì hợp tác với tất cả các nước và cân bằng quan hệ giữa Trung cộng và Hoa Kỳ – giờ đây sẽ bị thử thách.

Dưới sự lãnh đạo của tân Tổng Bí thư Tô Lâm, Việt Nam đã bắt tay vào một kế hoạch đầy tham vọng, nhằm xây dựng Việt Nam trở thành một nền kinh tế thu nhập cao, dựa trên tri thức và công nghệ vào năm 2045.

Việc đẩy mạnh xuất khẩu sang Hoa Kỳ - vốn đã là thị trường lớn nhất của Việt Nam - là trọng tâm của kế hoạch này.

Đó cũng là lý do chính khiến Việt Nam đồng ý nâng mối quan hệ với Mỹ lên mức cao nhất - Đối tác chiến lược toàn diện vào năm 2023.

Đảng Cộng sản, vốn không chấp nhận bất đồng chính kiến ​​và không có phe đối lập chính thức, phụ thuộc vào các cam kết kinh tế của mình để có được tính chính danh. Nhiều nhà kinh tế đã coi những cam kết này là quá tham vọng, giờ đây sẽ còn khó thực hiện hơn nữa.

Kinh tế Thái Lan tuy ít phụ thuộc vào xuất khẩu sang Mỹ hơn Việt Nam – chỉ chiếm dưới 10% GDP – nhưng lại đang trong tình trạng tồi tệ hơn, với hiệu suất tăng trưởng trì trệ suốt hơn một thập kỷ qua.

Chính phủ Thái Lan đang cố gắng tìm cách thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, gần đây nhất là nỗ lực hợp pháp hóa cờ bạc dù đã thất bại. Giờ đây, các mức thuế mới từ Mỹ lại trở thành một đòn giáng kinh tế nữa mà Thái Lan khó lòng chống đỡ.

Còn đối với Campuchia, thuế quan có lẽ là đòn đe dọa chính trị lớn nhất trong khu vực.

Chính phủ của ông Hun Manet – người kế nhiệm cha mình, Hun Sen, cách đây hai năm – vẫn giữ nguyên tính chất độc đoán, nhưng đang ở thế rất dễ bị tổn thương.

Để duy trì quyền lực cho gia tộc Hun, chính quyền ông Manet đã phải nhượng bộ các phe nhóm đối lập bằng cách trao đặc quyền kinh tế như độc quyền kinh doanh hay nhượng đất, dẫn đến tình trạng các dự án bất động sản bị dư thừa, hiện không bán được, cùng với đó là làn sóng bất mãn vì bị thu hồi đất.

Ngành may mặc - sử dụng tới 750.000 lao động – từ lâu đã là một van quan trọng cho an sinh xã hội, mang lại thu nhập ổn định cho những người nghèo nhất ở Campuchia. Hàng ngàn việc làm trong ngành này có thể sẽ biến mất vì mức thuế mới từ Tổng thống Trump.

Không giống như Trung cộng, nước đã đáp trả Mỹ bằng các khoản thuế tương ứng, thông điệp chính thức từ các lãnh đạo ở Đông Nam Á là đừng hoảng, đừng trả đũa, mà hãy đàm phán.

Việt Nam đã cử Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc tới Washington để thỏa thuận về thuế, đồng thời đề nghị xoá bỏ toàn bộ thuế quan đối với hàng nhập khẩu từ Mỹ. Thái Lan cũng có kế hoạch cử Bộ trưởng Tài chính sang Mỹ với lời đề nghị tương tự, sẵn sàng giảm thuế và mua thêm nhiều mặt hàng của Mỹ như thực phẩm và máy bay.

Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim cũng sẽ tới Washington, dù tỷ trọng xuất khẩu sang Mỹ chỉ chiếm 11% tổng kim ngạch xuất khẩu của nước này – thấp hơn một số nước láng giềng nên mức độ ảnh hưởng cũng nhẹ hơn.

Tuy nhiên, chính quyền Trump dường như không thực sự muốn thỏa hiệp.

Peter Navarro, cố vấn cấp cao của Tổng thống Trump về thương mại và sản xuất, đồng thời là một trong những kiến trúc sư chính sách thuế mới, phát biểu trong các cuộc phỏng vấn hôm thứ Hai rằng đề xuất xoá bỏ thuế của Việt Nam là "vô nghĩa", vì điều đó không giải quyết được tình trạng thâm hụt thương mại khi mà Việt Nam bán 15 đô la hàng cho Mỹ thì chỉ mua lại có 1 đô la.

Ông cáo buộc Việt Nam duy trì nhiều rào cản phi thuế quan đối với hàng nhập khẩu của Hoa Kỳ và cho biết một phần ba tổng lượng hàng xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ thực chất là sản phẩm của Trung cộng và Trung cộng dùng Việt Nam làm điểm trung chuyển để né thuế.

Tỷ lệ hàng hóa trung chuyển hoặc sản xuất tại Việt Nam để né thuế Mỹ áp lên Trung cộng thực chất rất khó đánh giá chính xác, nhưng các nghiên cứu thương mại chi tiết cho thấy con số này dao động trong khoảng 7% đến 16%, chứ không phải một phần ba như Navarro tuyên bố.

Cũng như Việt Nam, chính phủ Campuchia đã kêu gọi Mỹ hoãn áp thuế trong thời gian cố gắng đàm phán.

Phòng Thương mại Mỹ ở Campuchia đã kêu gọi bỏ mức thuế nhập khẩu 49%, chỉ ra rằng ngành may mặc của nước này, vốn sử dụng lao động nhiều nhất, sẽ bị ảnh hưởng nặng nề, tuy nhiên, không có mức thuế quan nào, dù cao bao nhiêu đi chăng nữa, sẽ giúp đưa khâu sản xuất áo quần và giày dép trở lại Mỹ.

Có lẽ mức thuế ngược đời nhất là mức 44% áp lên Myanmar – một quốc gia đang chìm trong nội chiến và gần như không có khả năng nhập khẩu thêm hàng hóa Mỹ.

Xuất khẩu qua Mỹ chỉ chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong GDP của Myanmar – chưa đến 1%.

Tuy nhiên, tương tự Campuchia, xuất khẩu của Myanmar, chủ yếu là may mặc, là một trong số ít ngành mang lại thu nhập ổn định cho các gia đình nghèo ở các thành phố.

Trớ trêu thay, cho đến gần đây, ông Trump lại là một gương mặt được yêu mến trong khu vực.

Tại Việt Nam, ông từng được đông đảo người ca ngợi vì cách tiếp cận chính sách đối ngoại cứng rắn và thực dụng.

Ở Campuchia, cựu Thủ tướng Hun Sen - người vẫn thực sự đang nắm giữ quyền lực - từ lâu đã tìm cách xây dựng mối quan hệ cá nhân thân cận với vị tổng thống Mỹ này, từng tự hào khoe ảnh "tự sướng" cùng ông Trump trong lần gặp đầu tiên vào năm 2017.

Chỉ mới tháng trước, Campuchia còn ca ngợi ông Trump vì đã đóng cửa hai cơ quan truyền thông Mỹ là Đài Tiếng nói Hoa Kỳ (VOA) và Đài Á Châu Tự Do (RFA) – những kênh thường đưa tin về quan điểm của các nhà bất đồng chính kiến Campuchia.

Vậy mà giờ đây, Campuchia - cũng như nhiều nước láng giềng - lại trở thành một trong số những nước đang phải xếp hàng để cầu xin ông Trump nới lỏng gánh nặng thuế quan.

Jonathan Head

Darien không phải là một tuyến đường _ mà là một khu rừng rậm

Hơn một nghìn người di cư mỗi ngày sẽ băng qua Darien Gap đau thương — một lối đi trong rừng rậm hiểm trở giữa Colombia và Panama. Theo chính phủ Panama, vào năm 2023, làn sóng di cư qua các chiến hào trên eo biển này đã phá vỡ kỷ lục với hơn 500.000 người thực hiện hành trình vượt biển đầy gian khổ này với hy vọng có một cuộc sống tốt đẹp hơn.

Những người dễ bị tổn thương sẽ đi bộ nhiều ngày qua các lối đi trong rừng nhiệt đới và sau đó lên những chiếc thuyền gỗ hẹp băng qua sông. Hầu hết sẽ được thả xuống Lajas Blancas, nơi họ sẽ chen chúc vào các trại di cư chật kín gia đình và lên xe buýt để băng qua Panama để tiếp tục hành trình về phía bắc.

Trong vài tháng kể từ khi Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump nhậm chức, với lập trường cứng rắn về vấn đề di cư, chính quyền của ông đã thực sự cắt đứt quyền tiếp cận tị nạn dọc biên giới Hoa Kỳ-Mexico. Và trong khi di cư giảm mạnh trong năm cuối của chính quyền Biden, nó đã chậm lại thành nhỏ giọt, chỉ còn khoảng 10 người một tuần tại Lajas Blancas.

Tháng trước, Tổng thống Panama José Raúl Mulino cho biết: “Trên thực tế, biên giới với Darien đã đóng cửa. Vấn đề chúng tôi gặp phải ở Lajas Blancas đã được giải quyết”.

Sau nhiều tháng chính phủ Panama chặn các nhà báo đến thăm cảng và các điểm quan trọng khác dọc theo tuyến đường di cư trước đây, chính quyền đã cấp cho The Associated Press quyền tiếp cận khu vực được kiểm soát chặt chẽ. Ngay sau khi đến nơi, các nhà báo đã bị lực lượng thực thi di trú chặn lại và bị tước quyền đó, với lý do mơ hồ là do lo ngại về an ninh.

Tuy nhiên, các phóng viên của AP đã thấy những chiếc lều lớn từng là nơi ở của những người di cư vẫn trống rỗng và những chiếc thuyền cập vào bờ sông rất ít và cách xa nhau. Các cửa hàng tạm bợ bán thực phẩm, nước và các hàng hóa khác cho những người di cư vẫn trống rỗng.

Tại Darien Gap, các tổ chức như Hội Chữ thập đỏ và UNICEF, những tổ chức cung cấp viện trợ cho những người di cư đã đóng cửa. Cảnh sát biên giới Panama hiện kiểm soát chặt chẽ việc ra vào cảng và chính quyền từ lâu đã có động thái ngăn cản mọi người di cư. Một số ít người di cư từ Venezuela, Angola và Nigeria vẫn ở lại trại Lajas Blancas và ngủ trên mặt đất bụi bặm, được cảnh sát canh gác.

Trong số đó có Hermanie Blanco, 33 tuổi, người Venezuela, đã đến Panama vài ngày sau khi Trump nhậm chức.

Trốn chạy khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế và bất ổn chính trị ở quê nhà, cô từng hy vọng sẽ xin tị nạn ở Hoa Kỳ nhưng sau khi vượt qua Darien Gap, cô quyết định sẽ cố gắng xin tị nạn ở Panama, nói rằng cô đã bị mắc kẹt trong khu định cư gần như bị bỏ hoang trong nhiều tháng chờ đợi câu trả lời.

“Bác sĩ không biên giới, Hội Chữ thập đỏ, không ai đến đây nữa”, cô nói. “Nơi đây vắng tanh”.

Trong số đó có Hermanie Blanco, 33 tuổi, người Venezuela, người đã đến Panama vài ngày sau khi Trump nhậm chức.

Trốn chạy khỏi cuộc khủng hoảng kinh tế và bất ổn chính trị ở quê nhà, cô từng hy vọng sẽ xin tị nạn ở Hoa Kỳ nhưng sau khi vượt qua Darien Gap, cô quyết định sẽ cố gắng xin tị nạn ở Panama, nói rằng cô đã bị mắc kẹt trong khu định cư gần như bị bỏ hoang trong nhiều tháng chờ đợi câu trả lời.

“Bác sĩ không biên giới, Hội Chữ thập đỏ, không ai đến đây nữa”, cô nói. “Nơi đây vắng tanh”.

Một biển báo ở trung tâm Lajas Blancas đóng vai trò như một lời nhắc nhở, với dòng chữ bằng tiếng Tây Ban Nha, tiếng Anh, tiếng Creole và tiếng Ả Rập: "Darien không phải là một tuyến đường, mà là một khu rừng rậm".

Panama và các quốc gia khác trên khắp Châu Mỹ Latinh đã phải vật lộn để đáp ứng các yêu cầu của chính quyền Trump nhằm trấn áp tình trạng di cư về phía bắc.