BM: Thiên đường giữa vùng chiến tuyến ở thủ đô đảo Cyprus

Thủ đô Nicosia, thành phố cuối cùng bị chia đôi trên thế giới với vùng đệm rào kẽm gai do LHQ quản lý, là nơi có loại dầu olive tốt nhất thế giới.

Bị phân chia

Vào năm 1974, các lực lượng Thổ Nhĩ Kỳ xâm lược đảo Cyprus, nơi cư trú của cả cộng đồng người Hy Lạp và cộng đồng người Thổ, sau cuộc đảo chính quân sự được chính quyền Hy Lạp hậu thuẫn.

Một số chiến trường khốc liệt nhất diễn ra giữa quân đội Thổ Nhĩ Kỳ và quân đội Hy Lạp đã diễn ra ở nơi nay là sân bay Nicosia bỏ hoang.

Sau khi binh lính Thổ Nhĩ Kỳ chiếm khoảng 40% đất nước, hai bên đạt được thỏa thuận ngừng bắn, nhưng khi đó, hòn đảo đã bị xé làm đôi.

Ngày nay, 30 năm sau khi Bức tường Berlin sụp đổ, thủ đô của Cyprus, Nicosia, là thành phố cuối cùng bị phân chia về mặt thực tế trên thế giới.

Kể từ thỏa thuận ngừng bắn hồi 45 năm trước, một vùng đệm kéo dài 180km do Liên hiệp quốc định ra (được biết đến với tên gọi 'Đường Xanh') từ đó tới nay chạy ngang thành phố đã chia hòn đảo thành hai phần: miền bắc do người Cyprus gốc Thổ Nhĩ Kỳ quản lý, và miền nam do người Cyprus gốc Hy Lạp quản lý.

Sự phân chia này đã làm ly tán hơn 25% dân đảo, bởi có tới 150 ngàn người Cyprus gốc Hy Lạp sống ở miền bắc đã bị đuổi về miền nam, và chừng 50 ngàn người Cyprus gốc Thổ Nhĩ Kỳ bị chuyển từ miền nam lên miền bắc, để lại phần đời đã qua cùng đất đai của mình lại sau lưng.

Ước mơ

Maria Baltazzi là một trong nhiều người Cyprus có gia đình bị ly tán do chiến tranh.

Người chú của cô, George David, lớn lên tại làng Petra, nơi đã bị phá hủy hầu hết trong cuộc giao tranh và nay trở thành nơi không người ở nằm về phía bắc của vùng đệm.

Trong thực tế thì hầu hết diện tích đất của gia đình Baltazzi, một vùng rộng tới 45 hectare, trên đó có 6.000 cây olive với một số cây đã 1.000 năm tuổi, nằm thẳng vào trong khu vực phi quân sự do Liên hiệp quốc tuần tra, kiểm soát.

Hầu như trong suốt thời gian 45 năm qua, không ai được phép đi vào nơi này.

Trong lúc vẫn đang còn các chốt quân sự ở cả hai bên của 'Đường Xanh', người dân địa phương và du khách kể từ năm 2003 tới nay vẫn có thể đi từ bên này sang bên kia nếu xuất trình hộ chiếu.

Khoảng 27.000 trái mìn nằm ở trong và quanh vùng đệm đã bị Liên hiệp quốc phá hủy để dọn dẹp lấy đất cho trồng trọt và các hoạt động khác.

Giấc mơ của Baltazzi là đưa mảnh đất của gia đình trở lại thời huy hoàng trước kia.

Hồi sáu năm trước, sau khi được một người bạn giới thiệu về các phương pháp trồng trọt bền vững, cô đã bỏ công việc marketing đang làm ở Athens, quay về định cư tại Cyprus cùng với David và kỹ sư môi trường người Pháp Nicolas Netien, vơi ý tưởng khởi động một trang trại sạch (organic) ở vùng đất tiêu điều không bóng người này.

Sau khi nộp đơn xin phép Liên hiệp quốc cho trồng trọt ở vùng đệm, Baltazzi và Netien bắt đầu làm thay đổi vùng đất bị bỏ hoang này, biến nó thành một đồng cỏ tốt tươi.

Từ bãi rác trở thành vùng đất trong mơ

Khi Netien lần đầu tiên nhìn thấy mảnh đất này, hồi sáu năm về trước, anh vẫn nhớ nó là một nơi cằn cỗi. Bởi người Cyprus không được phép quay trở lại vùng đệm trong hàng thập niên trong lúc Liên hiệp quốc từ từ dỡ bỏ bom mìn khỏi khu vực, Baltazzi và Netien thấy rằng việc không ai tới nơi khiến đây sẽ là vị trí hoàn hảo để bắt đầu gây dựng một nông trại organic.

"Chúng tôi tới một nơi chưa từng được phun tưới hoá chất gì kể từ 1974, cho nên ở đó có côn trùng, thứ mà nay đã trở thành đồ hiếm," Netien giải thích. "Nếu như không có côn trùng thì các loài sâu bọ có hại sẽ không bị ăn thịt. Cho nên côn trùng chính là giúp chúng tôi kiểm soát được các động vật có hại. Chúng tôi chưa bao giờ phải phun xịt gì ở đây cả. Bởi ruồi olive bị ăn hết trước khi chúng bay đến được chỗ các cây olive."

Bên cạnh việc may mắn có được các cây olive đã ngàn năm tuổi, hai người nhanh chóng nhận ra rằng trang trại của họ là nơi cư trú của cáo, thỏ và chim, những loài động vật đã sinh sôi nảy nở trong thời gian 45 năm qua do việc săn bắn ở vùng đệm là hành động bất hợp pháp.

Giờ đây, Baltazzi và Netien nuôi ngựa, bò, gà và một con lừa. Họ trồng cây vả, lê và các loại rau quả khác. Và họ sản xuất loại dầu olive tuyệt đối nguyên chất độc đáo.

Gieo mầm

Trong lúc Netien và Baltazzi trồng các loại cây thơm khác nhau thì hàng ngàn cây olive nằm trên mảnh đất của họ là nguồn đem lại sản phẩm quý giá nhất cho nhà nông: dầu olive.

Thay vì thu hoạch olive bằng cách lấy que chọc cho quả rụng xuống, là cách nhanh chóng và được nhiều người áp dụng, nhưng thường lại làm hại cho cây, thì các nhà nông hái tay. Sau đó họ đưa quả olive đến thẳng tới cối xay để ép lấy dầu.

"Chúng tôi ép quả ở các cơ sở của mình trong vòng 30 phút để tránh bị oxy hoá quả olive," Netien giải thích. "Đó là logic đơn giản, và chúng tôi muốn làm tất cả những gì mình có thể để đạt được chất lượng cao nhất. Tôi chưa bao giờ học khoá nào về olive cả - chúng tôi vừa làm vừa học."

Baltazzi và Netien gửi sản phẩm dầu olive của mình tới Đại học Quốc gia và Kapodistria Athens, nơi có phòng thí nghiệm nổi tiếng chuyên phân tích dầu olive để đo lường độ tốt và khả năng chữa bệnh của sản phẩm, và nóng lòng chờ kết quả.

Sản phẩm dầu độc đáo

Các nhà nghiên cứu tại Đại học Quốc gia và Kapodistria Athens đã phân tích hơn 7.000 mẫu dầu olive từ 10 quốc gia khác nhau. Kết quả cho thấy dầu olive mà Baltazzi và Netien sản xuất có thành phần polyphenols (tức là các chất vi dưỡng có trong dầu olive tuyệt đối nguyên chất, quả tươi, rau xanh và các thực phẩm khác) từng được xét nghiệm.

Theo các nghiên cứu thì việc sử dụng dầu olive giàu thành phần polyphenols có tác dụng giúp giảm các bệnh về tim, giảm mức cholesterol và ngăn ngừa ung thư.

Kết quả xét nghiệm của trường đại học cũng nói rằng dầu olive của họ có tỷ lệ oleocanthal cao nhất từng được ghi nhận - đây là một trong các chất dinh dưỡng polyphenol. Không chỉ là kỷ lục thế giới mà còn cao gấp 28 lần so với dầu olive tuyệt đối nguyên chất trung bình.

Những kết quả trên, được công bố trong Tạp chí Hiệp hội Hoá chất Mỹ, đã khiến sản phẩm của họ thu hút rất nhiều sự quan tâm, và hiện có ba tổ chức đang nghiên cứu thứ dầu olive độc đáo của Baltazzi và Netien.

Đại học Califoria, Davis đang nghiên cứu tính năng chống viên nhiễm của dầu này; Trường Hunter tại New York thì thử nghiệm các tính năng chống ung thư, trong lúc Đại học Athens thì nghiên cứu tác dụng của nó đối với bệnh Alzheimer.

Giờ đây, Baltazzi và Netien bán sản phẩm dầu olive Atsas của họ tại một cửa hàng ở Nicosia và giao hàng đi toàn cầu. Dầu olive tuyệt đối nguyên chất của họ nhận được các huy chương vàng Giải thưởng Olympia từ 2016 đến 2019, và Giải High Phenolic Aristoleo Awards vào các năm 2017, 2018; và đoạt huy chương bạc tại cuộc thi Dầu Olive Quốc tế London trong 2018.

Nông nghiệp sinh thái

Các nhà nông ngạc nhiên về kết quả trên. Họ tin rằng các nguyên tắc làm nông nghiệp sinh thái mà họ áp dụng trong quá trình trồng trọt đã khiến cho dầu olive của họ trở nên độc đáo.

Trong quá trình trồng, thu hoạch olive, sản xuất dầu, Baltazzi và Netien tìm cách bắt chước tự nhiên và tạo ra một môi trường có độ đa dạng, ổn định và khả năng thích ứng tốt của hệ sinh thái tự nhiên.

Điều đó có nghĩa là cần phải bảo vệ các loài côn trùng giúp thụ phấn, tránh dùng thuốc trừ sâu và sử dụng ít nước để tăng khả năng duy trì dưỡng chất của đất - tất cả những điều này khiến cho sản phẩm của họ đạt khả năng thích ứng, và tăng chất carbon trong đất.

Netien nói rằng việc vùng đất này không người đụng đến trong suốt hơn 40 năm cũng khiến cho nó dễ tiếp nhận cách làm trang trại organic hơn so với những nơi khác.

"Mảnh đất đã không hề bị phun bất kỳ lượng thuốc trừ sâu nào, thậm chí còn không được trồng trọt gì bên trên, cho nên đó là hệ sinh thái rất phong phú," Netien nói. "Chúng tôi đang giúp cho hệ sinh thái này phát triển rộng lớn hơn."

Ngôi nhà êm ấm

Nhà của Baltazzi nằm ngay cạnh trang trại và một phần ban-công nhà cô hướng thẳng ra vùng đệm. Cô sống ở đây cùng cậu con trai, với những chú chó, mèo hoang được cứu về, và cách làng Evrychou 5 phút lái xe.

Đó là nơi gia đình cô rời đi tị nạn sau cuộc chiến. Hai lần một ngày, những xe tải và một trực thăng của Liên hiệp quốc tới tuần tra khu vực và gây ồn ào, còn lại thời gian, Baltazzi nói, nơi đây thật ra rất yên bình.

Baltazzi nói cô và một vài nhà nông khách làm việc ở vùng đệm của Liên hiệp quốc gần nhà cô có mối quan hệ thân thiết với nhau.

"Giống như là một ngôi làng trong một ngôi làng vậy, bởi không có nhiều người như chúng tôi lắm, không phải ai cũng vượt qua được vòng xét duyệt để vào làm việc ở vùng đệm," cô nói.

"Mọi người biết nhau cả. Họ mang đến cho chúng tôi cam, chúng tôi tặng họ một phần dầu olive của mình."

Trung tâm đào tạo

Ở nơi cách nông trại và vùng đệm 10 km, người chú của Baltazzi đã thành lập một trung tâm giáo dục, nơi Netien cũng tới dạy, và mời các khoa học gia, các nhà nông từ khắp nơi trên thế giới tới giáo dục, đàoa tạo cho cộng đồng địa phương về các cách làm nông nghiệp bền vững.

Quản lý kinh doanh, sản xuất các sản phẩm gốc được bảo hộ xuất xứ, và áp dụng các chiến lược phù hợp để đối phó với tình trạng biến đổi khí hậu nằm trong số các chủ đề được tổ chức seminar, hội thảo.

Hướng tới tương lai

Với Baltazzi, trang trại ở vùng đệm là một công việc được cô vô cùng yêu thích. Những ngày này, mơ ước của cô không phải chỉ là làm sống lại mảnh đất của gia đình mình, mà còn là truyền cảm hứng cho những người Cyprus trẻ tuổi quay trở lại những vùng đất quanh vùng đệm. Mà nếu như cô có thể làm điều này trong lúc có thể giới thiệu cho những người khác về lợi ích của việc làm nông organic thì lại càng tốt.

"Đây là lý do tại sao chúng tôi thành lập một trang trại kiểu mẫu, để thử khiến nó trở thành kiểu trang trại bền vững," cô nói.

"Làm việc trên mảnh đất này và chứng minh rằng nó có thể là một công việc sinh lời. Chúng tôi đang tìm cách vận động để nhiều nhà nông trong khu vực tiến tới organic."

Netien coi thành công của trang trại nhỏ mà họ làm là bằng chứng về tiềm năng nông nghiệp của hòn đảo.

"Chúng tôi có những ngọn núi tuyệt vời, một vùng biển tuyệt vời, và những con người tuyệt vời với trái tim nhân hậu ở cả miền bắc và miền nam. Tiềm năng rất lớn để chúng tôi có thể sản xuất ra những sản phẩm đạt chất lượng tốt nhất thế giới. Tôi tin chắc điều đó, và chúng tôi đã chứng minh được điều đó bằng sản phẩm dầu olive của mình."

Nikolia Apostolou