BM: Làm sao để phát hành đồng tiền mới thành công

Không mất nhiều thời gian sau khi đến Bayonne, Pháp để tôi nhận ra rằng thị trấn ven sông với những con đường hẻm ngoằn nghèo thời Trung Cổ với những ngôi nhà hẹp bằng khung gỗ nằm hai bên là một xứ Basque hoàn toàn khác.

Bản sắc lâm nguy

Xứ Basque thuộc Pháp có dân số chưa tới 300.000 người so với hơn hai triệu người ở xứ Basque Tây Ban Nha vốn chia sẻ cùng ngôn ngữ và nền văn hóa.

Bên cạnh việc bị những người anh em nằm cách đó 40 km về phía nam lấn át, ở miền tây nam nước Pháp này, ikurriña, tức lá cờ xứ Basque, ít thấy được tung bay nổi bật hơn.

Thậm chí món ăn jamón, vốn được người Basque ở cả hai phía biên giới yêu thích, cũng có bề ngoài và hương vị riêng.

Tên các cửa hiệu, thực đơn nhà hàng và bảng chỉ dẫn giao thông được viết bằng tiếng Pháp một cách áp đảo so với tiếng Euskara, ngôn ngữ của người Basque. Không giống như ở Tây Ban Nha, ngôn ngữ này không được chính thức thừa nhận ở Pháp.

Tôi cảm nhận được ở Bayonne rằng 'tính Pháp' bao trùm lên lòng yêu nước của xứ Basque vốn ẩn giấu ở phía dưới.

"Ngôn ngữ của chúng tôi sắp sửa biến mất ở đây. Ai cũng nói tiếng Pháp cả," Dante Edme-Sanjurjo, một người dân địa phương ở Bayonne, than thở. "Bọn trẻ học tiếng Basque ở trường tư và trường công, nhưng vấn đề là chúng không chịu dùng. Chúng miễn cưỡng nói tiếng Basque khi nói chuyện với người không quen biết; đó là một ngôn ngữ riêng tư mà chúng không chịu chia sẻ nơi công cộng."

Với khao khát đưa niềm tự hào Basque trở lại khu vực, vào năm 2013 Edme-Sanjurjo và khoảng một chục tình nguyện viên đã tung ra một loại tiền tệ phụ, có giá trị tương đương với đồng euro.

Mục đích là khơi dậy lại lòng yêu thích đối với cội nguồn văn hóa và ngôn ngữ của họ, và duy trì đồng tiền này lại bên trong xứ Basque thuộc Pháp bằng cách hỗ trợ các doanh nghiệp địa phương.

Đến tháng 10/2018, đồng tiền phụ của họ, được đặt tên là eusko, hiện đang lưu hành với tổng mệnh giá tương đương 1 triệu euro, khiến nó trở thành thí nghiệm tiền tệ thành công nhất ở châu Âu, theo tờ The Local.

Dễ được chấp nhận

Ngày nay, 17 chính quyền địa phương và 820 cửa hàng, doanh nghiệp và hiệp hội địa phương ở xứ Basque thuộc Pháp đã chấp nhận đồng eusko là phương tiện thanh toán chính thức.

Euskal Moneta - tổ chức in và quản lý đồng tiền này do Edme-Sanjurjo đứng đầu - cho biết mỗi ngày họ có thêm từ hai đến ba tài khoản đồng eusko được mở.

Các doanh nghiệp tham gia được khuyến khích thiết kế song ngữ cho cửa hàng của họ. "Chúng tôi khuyến khích các chủ doanh nghiệp học một vài từ chào hỏi trong tiếng Basque và có càng nhiều biển hiệu bằng tiếng Basque ở cửa hàng của họ càng tốt, và chúng tôi giúp phiên dịch miễn phí nhờ vào các khoản trợ cấp công," ông Edme-Sanjurjo nói.

"Điều này giúp những người trẻ thấy được tiếng Basque trong cuộc sống xã hội và không còn cảm thấy xấu hổ nữa."

Mặc dù ý tưởng in đồng tiền riêng có vẻ cực đoan, nhưng khái niệm về đồng tiền phụ thì không phải là chuyện gì mới mẻ.

Thật vậy, Euskal Moneta lấy cảm hứng từ Chiemgauer, một đồng tiền phụ đã được sử dụng ở vùng Chiemgau thuộc bang Bavaria Thượng, Đức, từ năm 2003.

Ngày nay, có từ 10.000 cho đến 15.000 loại tiền tệ phụ đang được sử dụng trên toàn cầu, trong đó 60 đồng tiền phụ là ở Pháp - quốc gia đã hợp pháp hóa chúng vào năm 2014.

Đa số những đồng tiền địa phương được lưu hành ở châu Âu ở quy mô rất nhỏ - nhỏ đến mức thậm chí một số người dân còn không biết đến sự tồn tại của chúng, chẳng hạn như đồng bảng Brixton ở nam London, hay đồng pêche Paris mới được tung ra gần đây.

Xứ Basque Tây Ban Nha cũng có một số đồng tiền phụ ở các khu vực, chẳng hạn như đồng ekhi. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có đồng tiền nào đủ lớn để cạnh tranh với đồng eusko.

Có vẻ như đồng eusko khác hẳn các đồng tiền khác là do tính dễ thích nghi của nó.

Khi các tài khoản đồng eusko trực tuyến được mở ra hồi năm 2017 - khiến nó trở thành đồng tiền phụ đầu tiên của Pháp có vừa tiền giấy vừa tiền điện tử, theo lời ông Edme-Sanjurjo - tốc độ chấp nhận đồng tiền này đã tăng lên.

Hiện nay, mỗi tháng có 60.000 đồng eusko được đổi từ đồng euro sang, theo Euskal Moneta, và điều này khiến các cộng đồng khác ở châu Âu quan tâm, với hy vọng họ cũng có thể đạt được như thành công của đồng tiền phụ của xứ Basque thuộc Pháp.

Chính sách khuyến khích

"Viện Kinh tế Tuần hoàn xứ Wales đang chuẩn bị một bản báo cáo cho chính quyền xứ Wales. Liên hiệp tài chính thay thế Bỉ, vốn hỗ trợ cho hơn 20 đồng tiền địa phương của Bỉ, cũng đã liên hệ với Euskal Moneta. Chúng tôi cũng thường xuyên được liên hệ về các dự án tiền tệ địa phương từ trên khắp Tây Ban Nha," Jean-René Etchegaray, thị trưởng Bayonne và là chủ tịch của Cộng đồng Đô thị xứ Basque, nói với tôi.

Tuy nhiên, việc thiết lập một đồng tiền phụ mới còn lâu mới là điều dễ thực hiện, và phải mất rất nhiều công sức để thuyết phục công chúng còn nghi ngờ, như Edme-Sanjurjo giải thích.

"Lúc đầu, cho ra đời đồng eusko là việc rất khó," Edme-Sanjurjo nhớ lại. "Không ai biết gì về các đồng tiền địa phương cả. Họ nói 'Này, quý vị muốn tôi lấy đồng tiền khác à? Nhờ có đồng euro mà chúng ta đã xài đồng franc và đồng peseta, rồi giờ đây quý vị lại muốn đổi nữa sao? Đó là điều lạ lùng và không được hoan nghênh lắm khi người ta nhìn thấy nó lần đầu."

Tuy nhiên, đồng eusko nhanh chóng có được chỗ đứng trong quần chúng khi đạt được lượng lưu hành tương đối lớn trong thế giới nhỏ của các đồng tiền phụ.

"Chỉ trong vòng sáu tháng đầu tiên sau khi phát hành, đồng eusko đã trở thành đồng tiền địa phương phát triển nhất ở Pháp," Edme-Sanjurjo nhớ lại.

Mặc dù phần lớn các bảng hiệu vẫn còn dùng tiếng Pháp, du khách đến Bayonne có thể nhìn thấy những tấng bảng màu xanh bằng cả tiếng Pháp và tiếng Euskara: "Ở đây chúng tôi chấp nhận đồng eusko".

Tôi đã học hỏi được rằng có hai cách để có được đồng eusko.

Đầu tiên, bạn mở một tài khoản ở Euskal Moneta, trả khoản phí tối thiểu là 12 euro một năm và lựa chọn ủng hộ một hiệp hội địa phương nào đó, chẳng hạn một doanh nghiệp, trường dạy tiếng Basque hay câu lạc bộ bóng đá của trẻ em.

Sau đó, bất cứ khi nào bạn đổi euro lấy eusko thì hiệp hội mà bạn ủng hộ sẽ được thưởng 3% giá trị số tiền được đổi, điều mà Edme-Sanjurjo gọi là 'lợi ích chung'.

Công cụ văn hóa

Tôi chọn đổi euro lấy eusko tại Văn phòng Du lịch Bayonne ở Grand Bayonne (du khách cũng có thể đổi tiền ở một số địa điểm khác) với mức phí 2 euro. Tôi được đưa cho những tờ tiền cùng với danh sách những cửa hàng chấp nhận và một cuốn từ điển tiếng Basque nhỏ.

Đó là lần duy nhất tôi thấy địa chỉ website .org trên một tờ tiền giấy, và tờ tiền này tạo cảm giác là giống giấy hơn là những loại tiền khác mà tôi từng dùng qua.

Tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là đồng eusko không phải là tiền thật.

Trên tờ tiện có một số đặc tính an ninh, bao gồm mực vàng phản quang, dải kim loại chống làm giả, và, cũng giống như những tiền giấy do chính phủ in, có một đặc điểm được giữ bí mật nhằm chống lại nạn làm tiền giả hơn nữa.

Việc đảm bảo an ninh cho đồng tiền sẽ bảo vệ giá trị của nó, một dạng tài sản kinh tế thay thế, đồng thời bảo vệ những lợi ích mà nó đem lại cho cộng đồng.

Tại trường Poloko Hiriondo Ikastola, trường dạy tiếng Euskara chuyên sâu, 19 trong tổng số 58 gia đình giờ đây dùng đồng eusko để trả các khoản phí. Đối với một trường học nhỏ chỉ có 82 học sinh, tác động là có thật: lợi ích từ chương trình dùng đồng eusko lên đến 1.000 euro một năm và số tiền này được dùng để mua sách, văn phòng phẩm và các bữa ăn giàu dinh dưỡng hơn cho học sinh.

"Đồng eusko là một công cụ quan trọng để hỗ trợ cho văn hóa," hiệu trưởng Maia Duhalde nói với tôi. "Nó khuyến khích xã hội học tiếng Euskara bên ngoài trường học. Khi ngôn ngữ Euskara được xuất hiện nhiều hơn, nó khuyến khích mọi người học, hoặc đối với những người đã biết ngôn ngữ này, họ sẽ thực tập nó nhiều hơn."

Cũng giống như những gì đã xảy ra với các đồng tiền địa phương khác, Euskal Moneta cũng lập trình hệ thống để khuyến khích giữ và tiêu đồng eusko - đồng tiền này có thể được chuyển đổi lại thành đồng euro với mức phí 5%, và điều này tạo động lực để người dân giữ tiền eusko trong nền kinh tế địa phương.

"Khoảng 84% doanh nghiệp chưa từng đổi từ đồng eusko sang đồng euro. Họ luôn tìm cách chi tiêu với các doanh nghiệp tại chỗ khác cũng dùng đồng eusko," Edme-Sanjurjo nói với tôi.

"Ở Pháp và ở xứ Basque, chúng tôi tin vào quyền sống và làm việc ở nơi mình sinh ra. Ở vùng của chúng tôi, không có xí nghiệp hay trường đại học lớn nào, do đó chúng tôi phải xây dựng các hoạt động cho người dân để họ không bỏ đi tìm việc ở nơi khác," ông nói.

Tạo liên hệ cộng đồng

Tất cả những chủ cửa hàng chấp nhận đồng eusko ở Bayonne mà tôi hỏi chuyện đều nói rằng nguyên nhân cơ bản khiến họ chấp nhận đồng eusko là lợi ích tài chính mà nó đem lại.

Bà Christelle Ksouri Perez, chủ L'Ambre Bleu, cửa hàng có đầy những sản phẩm nghệ thuật trang trí, bắt đầu chấp nhận đồng eusko chỉ 15 ngày trước khi gặp tôi.

Bà nói rằng bà làm vậy để 'hỗ trợ các nhà buôn bán trong vùng và giúp tái phân phối trong thị trường địa phương'.

Ngồi đối diện với bà, ông Serge Lamiscarre, chủ cửa hàng bán đồ cổ điển Intramuros Bayonne, cho biết ông tham gia vào đồng eusko một năm trước đây để 'thoát khỏi hệ thống tư bản và tạo ra cái gì đó khác biệt.'

"Nó tạo ra một cộng đồng và mối liên hệ mới giữa mọi người," ông nói thêm.

Tôi không thể ra về mà không tìm hiểu rõ hơn về tình cảm của họ đối với vấn đề ly khai, một chủ đề luôn quan trọng ở xứ Basque.

"Có ai trong hai vị muốn có được một nhà nước Basque độc lập hay không?" tôi hỏi.

Tất cả đều cười một cách lo lắng. "Tôi không ủng hộ độc lập," Ksouri Perez trả lời. "Hiện giờ tôi không sẵn sàng cho việc đó," Lamiscarre nói thêm.

Ngồi đối diện với Lamiscarre và Ksouri Perez, tôi nhận ra rằng bất chấp những thay đổi mà đồng eusko mang lại, cuộc sống ở đây vẫn mang tính chất Pháp bao trùm và cần phải làm nhiều hơn nữa để làm hồi sinh lại tinh thần Basque còn đọng lại vốn ẩn giấu ở phía dưới.

"Chúng tôi đã bắt đầu nghe tiếng Euskara nhiều hơn trong cuộc sống hàng ngày, nhưng như thế còn lâu mới đủ," Edme-Sanjurjo nói với tôi sau đó.

"Chúng tôi phải làm cho mọi người tự hào nói tiếng Basque, vào tạo động lực cho những người mới đến học hỏi và dạy cho con cái họ biết. Đó là cách họ làm ở Catalunya. Nó sẽ mất một vài thập kỷ, nhưng chúng tôi sẽ cố gắng làm được."

Justin Calderon