BM: Xứ sở của Ngọc Trai Đen

Trôi nổi trong ánh chiều ở Tahiti, Heiata Roomataroa có vẻ như bị lạc trong trạng thái mê hoặc giữa chất sáng của ngọc trai. Lộng lẫy trên làn da, sợi dây chuyền của kiều nữ- hai chuỗi hạt trai đen, trị giá hai trăm ngàn đô la – phản chiếu sự kỳ diệu của vùng biển Polynesia. Loài ngọc trai, không phải là những tặng phẩm ngẫu nhiên từ biển, mà là ‘sản phẩm’ của sự kết hợp phức tạp giữa ‘con người và loài sò’; hình thành ở những hồ nước sắc xanh da trời trên những hòn đảo xa xôi của vùng Nam Thái Bình Dương.

Âm thanh của động cơ máy bay khuấy động một cảnh đẹp như mơ của chuỗi đảo Tuamotus Archipelago (thuộc Pháp), trải dài ngang vùng biển như chuỗi hạt trai sáng chói. Chuỗi đảo là những khối san hô trên miệng của những núi lửa thời tiền sử. Dãy đảo Tuamotus được hình thành bởi hai đảo núi và 76 vòng san hô. Mỗi vòng san hô ‘nhốt’ và giữ lại một ‘mảng’ đại dương. Những hồ trên chuỗi đảo bảo vệ và nuôi dưỡng giống Pinctada margaritifera, sò hạt trai môi đen.

Một tay nổi danh trong vùng này là King of Pearls- ông ‘Vua hạt trai’ Robert Wan. Công ty của ông, Tahiti Perles là nơi sản xuất hạt trai lớn nhất ở French Polynesia. Rải rác khắp chuỗi đảo Tuamotus, những trại nuôi trai của ông có lẽ là nơi lý tưởng nhất trên thế giới để tìm hiểu quá trình phức tạp của công việc cấy hạt trai.

Chiếc phi cơ hạ cánh trên hòn đảo Marutea sau chuyến bay dài ba tiếng, 950 dặm từ Tahiti. Màu nắng sáng chói đến nhức mắt giữa trưa. Ông vua hạt trai đích thân đến đón đoàn tham khảo. Robert Wan vẻ hơi bình dị trong cái áo thun T-shirt, quần ka-ki ngắn, và đôi dép cao su.

Dãy đảo Tuamotus được hình thành bởi hai đảo núi và 76 vòng san hô. Mỗi vòng san hô ‘nhốt’ và giữ lại một ‘mảng’ đại dương.

“Tận cùng thế giới,” ông cười. “Mọi thứ từ máy phát điện tới nước tương xì-dầu phải được chở về đây.” Sau đó, ông hăm hở nói chuyện về hạt trai.

“Loại sò hạt trai đen của chúng tôi,” ông nói, “lớn gấp bốn lần loại sò hạt trai akoya của Nhật, sản xuất hầu hết tất cả những hạt trai trên thế giới.” Hạt trai đen thì hiếm hơn, dầy hơn, và lớn hơn; phong phú hơn về nước ánh, sự phản chiếu sắc sáng từ bên trong hạt trai. Rồi đến chuyện màu sắc – xám bạc, obsidian, và đôi lúc có cả trắng. “Mấy viên xanh lá cây,” ông ta tươi cười, “tôi gọi là peacocks ‘Công xanh’ chúng tôi cấy nó ở vùng nước mát hơn ở đảo Gambier ở phía Nam.”

Trong những hồ nước, loài sò có tác dụng như cái ‘phong vũ biểu’ biểu đạt ‘tình trạng sức khoẻ’ của môi trường xung quanh. Những con sò lệ thuộc vào môi trường sống, khi hồ ô nhiễm thì loài sò cũng bị ảnh hưởng nặng; và cần có độ ấm khoảng 75°F và nước trong, không bị ô nhiễm.

Gần như tất cả sò trai của Nhật được trồng cấy, ông Wan kể, cấy giống từ trại nuôi qua sự phối hợp giữa trứng và tinh trùng. Nhưng ở đây, trên ốc đảo Tuamotus là ‘nôi sinh’ và ‘cha mẹ đẻ’ của những con sò trai nguyên thủy được sinh đẻ tự nhiên. Trứng và tinh trùng trôi theo dòng nước thủy triều lên và xuống của hồ, rồi hợp lại để tạo nên một cái ấu trùng. Đúng vậy, nơi mà ngay cả những con sò trên ốc đảo Polynesia khởi đầu một cuộc đời… lãng mạn.

Ở đầu Thế kỷ hai mươi, ngành bắt sò trai ở Pô-li-nê ‘gặt hái’ sò chỉ những gì bên trong của cái vỏ màu ngũ sắc (mother-of-pearl). Thời ấy, một hạt trai là “hạt báu quý giá”. Ngày nay thì gần như tất cả hạt trai trên thị trường thế giới đều được ‘cấy’ bởi con người.
Ở trại nuôi trai khác của ông Wan, những người thăm viếng có thể kinh ngạc về tài khéo léo của người cấy hạt trai. Họ dùng những vòng hoa bằng nhựa treo lơ lửng trong hồ để cung cấp ‘điểm neo’ cho những ấu trùng nhỏ chỉ cỡ đầu kim. Trong vài tháng, mỗi vòng hoa được đặc kín bởi nhiều con sò nhỏ, và chúng sẽ dần lớn lên cỡ đồng tiền cắc. Và khi sáu tháng tuổi, những con sò được đặt trong những cái rổ treo, ở đây sò sẽ tiếp tục phát triển thêm một năm rưỡi nữa.

Trong những hồ nước, loài sò có tác dụng như cái ‘phong vũ biểu’ biểu đạt ‘tình trạng sức khoẻ’ của môi trường xung quanh. Những con sò lệ thuộc vào môi trường sống, khi hồ ô nhiễm thì loài sò cũng bị ảnh hưởng nặng; và cần có độ ấm khoảng 75 độ F và nước trong, không bị ô nhiễm.
Và rồi những con sò mới được vớt lên, cạy miệng, từng con một. Với sự chính xác như một cuộc tiểu giải phẫu, chuyên viên ghép mô Tsunoda Kunitoshi đang cắt một khe hở với con dao mổ gần bộ sinh dục của sò và nhét vào một mảnh mô vỏ, rồi đến một ‘hạt nhân’ được chiết từ vỏ của một loài nghêu nước ngọt ở Mỹ. Miếng mô vỏ hình thành một cái túi nơi màng trai - một chất bao bọc hạt nhân để tạo thành hạt trai - được tiết ra. Sau ‘cuộc giải phẫu’, những con sò được trả lại hồ nước. Trong ba năm nữa, hạt trai sẽ sẵn sàng để gặt hái.

Mùa ‘gặt trai’ Tháng Năm qua, và Robert Wan đang gặt hái những thu hoạch- hàng ngàn hạt trai đen lấp lánh trong một ‘phòng tuyển lựa’ của ông ở Marutea, mỗi hạt trai tuyệt đẹp được ‘hái’ từ miệng của những con sò.

King of Pearls- ông ‘Vua hạt trai’ Robert Wan đang gặt hái những thu hoạch- hàng ngàn hạt trai đen lấp lánh trong một ‘phòng tuyển lựa’ của ông ở Marutea
Những hạt trai này sẽ được phân loại theo phẩm chất rồi đem bán ở Hoa Kỳ, Châu Âu, và Nhật. Trong năm 1996, Frendch Polynesia đã xuất cảng một triệu hạt trai, tổng giá 140 triệu đô-la; và hơn nửa tổng số đó xuất xứ từ trại nuôi trai của ông Wan. Phần còn lại từ 500 trại nuôi trai khác ở khắp Polynesia. Có những trại nuôi trai quy mô, nhưng nhiều những ‘trại’ khác thì diện tích không lớn hơn một chiếc xuồng với vài đường dây nuôi sò, một bình hơi lặn, một cái chòi nhỏ, và có thể là có một con chó nữa.

“Xem nè,” ông ‘vua ngọc trai’ kêu lên, rồi để một viên ngọt trai sát cặp mắt kiếng của ông. “Viên ngọc trai lớn nhất của chúng tôi, 21 ly được ‘hái’ từ đảo Nengonengo.” Wan cười, trong mắt ông, phản chiếu những giấc mơ của những vòng san hô đầy hạt trai từ Thái Bình Dương…