BM: Hoa Kỳ - Cuba đang tiến tới nối lại bang giao

Hôm Thứ Tư, Tổng Thống Mỹ Barack Obama từ Washington và Chủ Tịch Cuba Raul Castro từ Havana cùng lúc nói chuyện với dân chúng, loan báo Hoa Kỳ-Cuba đang tiến tới nối lại bang giao đã gián đoạn 53 năm, kể từ Tháng Giêng năm 1961.

Theo lời tuyên bố của Tổng Thống Obama tại tòa Bạch Ốc: “Năm chục năm qua đã chứng tỏ rằng cô lập không có hiệu quả và bây giờ đến lúc phải có một đường hướng mới.”

Chủ Tịch Raul Castro của Cuba và Tổng Thống Mỹ Barack Obama cùng lúc nói chuyện với dân chúng qua truyền hình hôm 17 Tháng 12, 2014 về kế hoạch khôi phục quan hệ ngoại giao Mỹ-Cuba, sau 53 năm bị cắt đứt kể từ Tháng Giêng năm 1961.

Nói chuyện trên truyền hình tại Cuba, Chủ Tịch Raul Castro cho biết dù hãy còn nhiều bất đồng quan điểm sâu sắc giữa hai nước, bây giờ cần biết “ứng xử một cách văn minh hơn.”

Ðường phố Havana êm ả trong khi nhiều người dân tập trung quanh màn ảnh truyền hình công cộng theo dõi bài diễn từ của ông Raul Castro và ở các giáo viên ở trường học cũng ngưng giảng dạy để đón nghe tin tức lịch sử. Tại trường Ðại Học San Geronimo ở Old Havana, chuông nhà thờ đổ hồi đón mừng.

Raul và người anh, Fidel Castro, lãnh đạo cuộc khởi nghĩa lật đổ nhà lãnh đạo độc tài Fugencio Batista ngày 1 Tháng Giêng năm 1959. Thoạt đầu Hoa Kỳ công nhận chính quyền mới nhưng tới 1961 chấm dứt quan hệ, khi Fidel Castro hoàn toàn ngả về cánh tả và quốc hữu hóa tài sản của các cơ sở kinh doanh Mỹ.

Fidel and Raúl Castro

Ông tổng thư ký Liên Hiệp Quốc gọi sự kiện ngày Thứ Tư, 17 Tháng Mười, là “rất tích cực” và ngỏ lời cám ơn nhà lãnh đạo hai nước đã thúc đẩy bước tiến quan trọng này.

Bản thông cáo do Tòa Thánh Vatican đưa ra nói rằng Ðức Giáo Hoàng “muốn bày tỏ lời ngợi khen nồng nhiệt Hoa Kỳ và

Cuba

‘về nỗ lực vượt qua những trở ngại để đi tới quyết định lịch sử phục vụ lợi ích của nhân dân cả hai nước.’”

Loan báo đột ngột

Tái lập bang giao với

Cuba

là một sự kiện được loan báo đột ngột, mặc dầu từ lâu đã có dự tính và những thương lượng. Tổng Thống Jimmy Carter có ý muốn này ngay sau khi nhiệm chức năm 1977 và đã thương thuyết trao đổi tù binh bị bắt trong vụ Vịnh Con Heo năm 1961. Nhưng tiếp đó là những bất đồng ý kiến đối với việc Cuba gởi phái bộ quân sự qua Phi Châu và tình hình căng thẳng do làn sóng dân tị nạn Cuba đổ bộ vào Hoa Kỳ, mọi tiếp cận ngừng hẳn khi Tổng Thống Ronald Reagan đắc cử năm 1980.

Tổng Thống Obama đã sử dụng quyền của Hành pháp để ban hành quyết định, tuy nhiên chưa thể hoàn toàn hủy bỏ lệnh cấm vận vì đây là thẩm quyền của Quốc Hội, trong đó có sự ủng hộ cũng như chống đối từ các nhà lập pháp thuộc cả hai đảng.

Hôm Thứ Ba, 16 Tháng Mười Hai, Tổng Thống Obama và Chủ Tịch Castro điện đàm trong 45 phút để xác định các thỏa hiệp đã đạt được qua 18 tháng mật đàm do Canada và Tòa Thánh Vatican đứng làm trung gian.

Trao đổi tù nhân

Alan Gross

Trong những thỏa hiệp có việc Cuba trả tự do cho Alan Gross, nhà thầu làm việc với cơ quan USAID, bị bắt giữ từ 5 năm, và đổi lại Hoa Kỳ phóng thích 3 người

Cuba

bị buộc tội gián điệp...

Tổng Thống Obama tại tòa Bạch Ốc hôm Thứ Tư, loan báo với dân chúng Hoa Kỳ về kế hoạch bình thường hóa quan hệ Hoa Kỳ-Cuba.

Alan Gross đã nói chuyện qua điện thoại với Tổng Thống Obama khi ở trên máy bay rời khỏi Cuba hôm Thứ Tư. Theo lời tổng thống, việc giam giữ Gross đã là trở lực chính trong việc bình thường hóa quan hệ với Cuba.

Tuyên bố khi về tới một căn cứ quân sự Washington, ông cho là đã học được bài học qua 5 năm bị cầm tù, rằng “tự do không phải là cái tự nhiên có.”

Theo ông Mỹ và Cuba bây giờ nên từ bỏ đường lối chống lại nhau vì “hai cái sai không thành một cái đúng.” Gross nói ông vẫn quý trọng và yêu mến dân chúng Cuba, họ không có trách nhiệm về những gian khổ của ông. Ông tin rằng việc dân Mỹ không quên ông là thiết yếu cho sự sống còn của mình.

Sau đó Gross đã đến gặp Ngoại Trưởng John Kerry, theo dự tính sẽ là vị ngoại trưởng Mỹ đầu tiên đặt chân lên đất Cuba từ 60 năm.

Ba người Cuba được Mỹ phóng thích thuộc trong số 5 người bị bắt ở Florida năm 1998 và bị truy tố về tội gián điệp, âm mưu xâm nhập các căn cứ quân sự kể cả bộ Tư Lệnh Miền Nam của quân lực Hoa Kỳ và các cơ quan ở Florida Keys. Theo Cuba thì 5 người này không có hành động xâm phạm chủ quyền Hoa Kỳ và nhiệm vụ của họ là nhằm ngăn chặn các tổ chức tị nạn quá khích hoạt động tấn công khủng bố về Cuba... Trong nhiều năm Cuba đã mở chiến dịch vận động cho 5 người được đề cao là anh hùng ở trong nước.

Rene Gonzalez, mang quốc tịch Mỹ và Cuba, được thả năm 2011 khi mãn án tù 13 năm và được trở về Cuba năm 2013 với điều kiện từ bỏ quốc tịch Mỹ. Fernando Gonzalez bị tù hơn 15 năm, được tha Tháng Hai năm 2014 và trục xuất về Cuba.

Gerardo Hernandez, Ramon Labanino y Antonio Guerrero

Ba người còn lại, Antonio Guerrero, Ramon Labanino, Gerardo Hernandez, án tù từ 20 năm đến chung thân, được phóng thích cùng lúc với việc

Cuba

trả tự do cho Alan Gross.

Thay đổi thể chế độc tài?

Cắt đứt bang giao và cấm vận

Cuba

đã kéo dài qua 10 đời tổng thống Hoa Kỳ và không đem lại kết quả gì cụ thể. Cuba vẫn tiếp tục là một chế độ độc tài đàn áp theo đuổi những hoang tưởng xã hội chủ nghĩa và để dân chúng phải gánh chịu nhiều khó khăn cực nhọc trong cuộc sống.

Bức ảnh lịch sử: Tổng Thống Mỹ Barack Obama nói chuyện với Chủ Tịch Raul Castro của Cuba qua điện thoại từ Tòa Bạch Ốc hôm 16 Tháng Mười Hai công bố kế hoạch khôi phục quan hệ ngoại giao với Cuba, sau 53 năm bị cắt đứt kể từ Tháng Giêng năm 1961.

Hoa Kỳ công nhận chính quyền cách mạng Cuba do Fidel Castro và Raul Castro lãnh đạo ngay từ buổi đầu sau khi lật đổ Tổng Thống Fulgencio Batista, nhưng mối quan hệ xấu dần khi Hoa Kỳ mạnh mẽ phê phán việc xét xử kiểu tòa án nhân dân để hành quyết hàng loạt những phần tử trung thành với chế độ cũ.

Năm 1960, Cuba quốc hữu hóa các xưởng lọc dầu từ chối lọc dầu thô từ Liên Xô và tiếp đó tất cả các cơ sở kinh doanh khác của Mỹ.

Tháng Mười năm 1960, chính quyền Tổng Thống Eisenhower ban hành lệnh cấm vận hầu hết các hàng xuất cảng của Cuba. Ðầu năm 1961, chính quyền Tổng Thống Kennedy cắt dứt quan hệ ngoại giao với Cuba. Ba tháng sau Fidel Castro tuyên bố Cuba là một nước xã hội chủ nghĩa, một ngày trước khi Hoa Kỳ trực tiếp yểm trợ cho các đơn vị quân nổi dậy đổ bộ vào vịnh Con Heo. Hành động quân sự lật đổ Fidel Castro thất bại và nhiều âm mưu ám sát Castro do CIA bí mật tổ chức cũng bất thành.

Tháng Mười năm 1962, Cuba cho Liên Xô đặt các giàn hỏa tiễn chiến lược trên đát nước mình và sự việc này có nguy cơ biến chến tranh lạnh thành chiến tranh nguyên tử. Hải Quân Hoa Kỳ được lênh phong tỏa Cuba và Tổng Thống Kennedy chấp thuận cho phép đổ bộ tấn công nếu cần, nhưng cuối cùng Liên Xô lùi bước rút hỏa tiễn khỏi Cuba.

Từ đó Cuba trở thành một quốc gia Cộng Sản cô lập tại Mỹ Châu được sự giúp đỡ của đồng minh duy nhất là Liên Xô. Năm 1991, Liên Xô tan rã, Cuba hoàn toàn bị cô lập, nền kinh tế suy sụp nhưng vẫn tiếp tục theo đường lối cũ. Tới 2006, Fidel Castro già yếu bệnh hoạn, người em Raul Castro lên kế vị, không thay đổi chế độ dù sau đó muốn thực hiện những đổi mới nhưng không có hiệu quả vì thiếu vốn.

Nền kinh tế hấp hối của Cuba năm 2014 tăng trưởng 1.4%. Ðồng thời dầu lửa mất giá gây ảnh hưởng nặng. Venezuela mỗi năm trợ giúp cho Cuba khoảng $3 tỷ dưới hình thức dầu thô. Một nguồn tài trợ quan trọng khác là Nga cũng đang trong tình trạng khốn đốn.

Webster Hare, cưu đại sứ Anh ở Cuba nhận định: “Cuba tối cần tài nguyên kinh tế và ngoại tệ. Nhưng nhìn quanh thế giới chỉ có một số ít nước bạn. Nga và Iran đều đang chịu cấm vận. Còn người Trung Cộng là những doanh gia có đầu óc tính toán rất kỹ. Vậy nếu muốn kiếm ra ngoại tệ ở đâu thì Hoa Kỳ là nước đứng đầu danh sách.”

Một nguyên nhân nữa khiến Cuba muốn mở cửa. Fidel Castro năm nay 88 tuổi, Raul 83, cả hai hiểu rằng không còn thời gian bao nhiêu nữa để lãnh đạo cuộc cách mạng khởi xướng nửa thế kỷ trước.

Alzugaray, một nhà ngoại giao đã về hưu, nói rằng cải cách sẽ gặp chống đối của những thành phần thủ cựu, nhưng Raul Castro có đủ uy tín và quyền lực để vượt qua, nếu ông ta không làm bây giờ, người kế vị chưa chắc làm nổi.

Thời điểm thuận lợi

Theo nhận xét của nhiều quan sát viên, Tổng Thống Obama chọn một thời điểm thuận lợi để bất ngờ đưa ra quyết định. Chắc chắn một số nhà lập pháp Mỹ gốc Cuba sẽ chống đối. Nhưng bây giờ Quốc Hội sắp nghỉ lễ và tới Tháng Giêng đảng Cộng Hòa mới kiểm soát cả hai viện. Thêm nữa, dư luận muốn mở cửa với Cuba đang có chiều hướng thuận lợi và có lẽ những chống đối chỉ là cho có lệ.

Học sinh trong một lớp học ở thủ đô Havana theo dõi bài diễn văn của Chủ Tịch Raul Castro qua truyền hình loan báo về kế hoạch bình thường hóa quan hệ với Hoa Kỳ.

Về mặt cá nhân, sau khi đảng Dân Chủ mất đa số ở Quốc Hội, Tổng Thống Obama phải chuẩn bị trước một tình thế khó khăn. Ông không muốn hai năm cuối nhiệm kỳ trở thành bất động và muốn để lại nhiều di sản trong sự nghiệp của mình, Ðiều này thể hiện qua việc đã sử dụng quyền của hành pháp cho nhiều vấn đề từ di dân tới môi trường, thỏa hiệp khí thải với Trung Cộng và bây giờ là Cuba.

Trong lời phát biểu với dân Mỹ, Tổng Thống Obama nhấn mạnh rằng ông vẫn quan tâm sâu sắc về thành tích nhân quyền của Cuba nhưng không tin rằng đường lối Hoa Kỳ đã thi hành 1/2 thế kỷ có hiệu lực gì trong việc thúc đẩy thái độ của chính quyền Cuba.

Marco Rubio

Thượng Nghị Sĩ Marco Rubio tiểu bang Florida, không đồng ý như thế, nói là chính sách mới của Hoa Kỳ sẽ không tác động gì đến chính quyền và tình trạng nhân quyền ở Cuba.

Thượng Nghị Sĩ Harry Reid tiểu bang Nevada thì cho là dù ông vẫn rất quan tâm tới nhân quyền nhưng “ủng hộ tiến tới bằng một đường hướng mới là đúng.”

Các giới chức Hành pháp cao cấp cho biết Cuba đáp ứng với thỏa hiệp đã đồng ý sẽ có những cải thiện về vấn đề nhân quyền và bước đầu là phóng thích 53 tù nhân chính trị.

Trong kế hoạch của Tổng Thống Obama có việc mở tòa đại sứ ở Havana, cử một viên chức cao cấp đến Cuba để nhận định xem Cuba có là một nước tán trợ khủng bố hay không, và quan trọng nhất là mở rộng quan hệ kinh tế với Cuba.

Hoa Kỳ cũng sẽ nới lỏng hạn chế du lịch tới Cuba nhất là các chuyến đi với mục đích nhân đạo như thăm viếng gia đình và thân nhân. Tất cả những việc ấy, bằng cách này cách khác, cuối cùng sẽ giúp tạo điều kiện cải thiện đời sống của dân chúng Cuba.

Còn quyết định bãi bỏ cấm vận Cuba sẽ tùy thuộc Quốc Hội, nhưng các quan sát viên tin rằng phe ủng hộ sẽ thắng phe phản đối.

Hà Tường Cát

*****