BM: Việt Nam: 'Phái kỹ trị như lá mùa thu'?

Nhiều tuần qua, cứ mỗi ngày đọc tin mạng từ Việt Nam tôi lại thấy có thêm chuyện về các cố kỹ thuật, tai nạn gây thương vong.

Các ngành xây dựng, công nghiệp nặng và giao thông ‘đi đầu’ trong bản phong thần về tai nạn.

Hôm 21/7, tại quận 1, TPHCM, một xe đầu kéo gây tai nạn liên hoàn vì tài xế không làm chủ tay lái khiến xe tông vào nhiều xe đang dừng đèn đỏ, khiến bốn người bị thương.

Phạt lái xe là chuyện dễ nhưng cũng cần hỏi ai cho các xe phân khối lớn, có tính năng công nghiệp lại 'chen vào' làn đường giao thông những giờ bình thường?

Ở châu Âu, nhiều tuyến đường nội đô không cho xe tải to qua lại ban ngày vì gây nguy hiểm và ô nhiễm trong khi ở Việt Nam, đường xá như thể là biểu hiện của cuộc chơi ai gấu hơn thì thắng.

Việt Nam thường bị tai nạn chết người trong các công trình xây dựng

Báo Nhân Dân hôm 17/06 viết:

“Thời gian gần đây, có nhiều vụ tai nạn, sự cố công trình, thiết bị thi công gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng như vụ sập giàn giáo tại cảng Sơn Dương, dự án Formosa, khu kinh tế Vũng Áng, Hà Tĩnh làm 13 người chết và 29 người bị thương; vụ cần cẩu đứt cáp tại Đồng Tháp khiến ba mẹ con tử vong ở Đồng Tháp, nhiều vụ tai nạn trên công trường thi công tuyến đường sắt trên cao Cát Linh - Hà Đông, tuyến đường sắt đô thị Nhổn - ga Hà Nội… gây bất an và bức xúc trong dư luận.”

Xây nhiều thì hẳn khó tránh khỏi tai nạn nhưng ở Việt Nam, tần suất tai nạn quả là cao và không trừ ngành nào.

Trên đường: hôm 6/5 có xe tải chở điều hòa bỗng nhiên bốc cháy tại đường trên cao tốc ở Hà Nội, đoạn ngã tư Trần Duy Hưng– Phạm Hùng.

Ngoài phố: Hà Nội chặt cây và trồng cây lại để nguyên bọc rễ bằng nylon loại không phân hủy được.

Trên biển: trong tháng 4 cáp quang biển AAG bị đứt, gây khốn khổ cho người dùng Internet và nhiều thiệt hại chưa đếm hết cho kinh tế.

Trên trời: năm qua ghi nhận chuyện như “máy bay của Vietnam Airlines suýt đâm vào trực thăng quân sự” ở Huế hoặc “suýt va vào máy bay chở hàng Cathay Pacific Cargo của Hong Kong”, theo báo chí trong nước.

Dưới đất: báo Việt Nam viết mới năm ngoái rằng tuyến cấp nước sông Đà về khu vực Hà Nội đã “chín lần xảy ra sự cố vỡ đường ống”.

Bất kể quan điểm chính trị là gì, ai đọc những tin như trên cũng thấy lo ngại về tình trạng điều hành đất nước với nhiều sự cố kỹ thuật, và các dự án ‘đụng đâu vỡ đấy’.

Phải có 'chủ trương của Đảng Cộng sản' để thúc đẩy dự án sân bay Long Thành

Không ai phủ nhận nhu cầu phát triển của Việt Nam, quốc gia cần các dự án lớn để kích cầu kinh tế, để tạo cơ sở hạ tầng cho một xã hội văn minh, hiện đại.

Xây một lúc nhiều lò phản ứng nguyên tử, xây sân bay tầm khu vực tại Long Thành thể hiện tham vọng của một chính phủ muốn canh tân, muốn thoát khỏi ‘bẫy thu nhập trung bình’ (một mỹ từ trên quốc tế để chỉ những xứ sở vĩnh viễn nghèo).

Về tổng thể thì rất đáng thúc đẩy các công trình lớn nhưng điều gây lo ngại là yếu tố con người, ở đây là con người Việt Nam.

Từ lãnh đạo, nhà quản lý, đội ngũ chuyên gia, chuyên viên tới từng người lao động, Việt Nam đang thiếu năng lực và tư duy công nghệ để làm cho tốt những công trình khổng lồ tiền tỷ.

Ba thế hệ kỹ trị

Ta hãy so sánh ngay Việt Nam với láng giềng Trung Cộng.

Có bình luận quốc tế đánh giá về lãnh đạo Trung Cộng đã ghi nhận ba thế hệ lãnh đạo của họ, từ các ông Giang Trạch Dân, Hồ Cẩm Đào đến Tập Cận Bình, đều xuất thân là kỹ sư.

Cựu chủ tịch Giang Trạch Dân lên từ ngành điện tử và automobile, cựu chủ tịch Hồ Cẩm Đào cũng là kỹ sư thủy điện.

Cựu thủ tướng Ôn Gia Bảo tốt nghiệp ngành địa chất và làm việc nhiều năm ở Cam Túc trong ngành này.

Ông Tập Cận Bình, lãnh đạo tối cao hiện nay ở Trung Cộng, là kỹ sư hóa và làm việc nhiều năm trong các nhà máy, công trường, trước sang làm quan chức Đảng.

Các ông Hồ Cẩm Đào và Tập Cận Bình đều xuất thân là kỹ sư

Cựu thủ tướng Chu Dung Cơ và đương kim thủ tướng Lý Khắc Cường tuy không phải là kỹ sư nhưng đều có bằng kinh tế và đã làm quản trị từ các vị trí thấp lên cao.

Nhờ có mấy thế hệ lãnh đạo kỹ trị (technocrats) Trung Cộng dùng công nghiệp hóa làm động lực phát triển kinh tế và cải tạo xã hội.

Và dù có nhiều lãng phí, thất thoát, sự cố kỹ thuật (chủ yếu ở các tỉnh), những công trình lớn và quan trọng của Trung Cộng đều có chất lượng cao, có thể không hơn Nhật, Pháp, Mỹ nhưng ở một đẳng cấp hơn hẳn nhiều quốc gia châu Á.

Ta không nên nhìn những thứ phẩm Trung Cộng đẩy sang Việt Nam và châu Phi để đánh giá Trung Cộng, nơi các lãnh đạo thực sự chú tâm vào các vấn đề kỹ thuật và có kiến thức cùng tham vọng.

Ở Việt Nam thì ngược lại: trong bốn vị giữ chức vụ cao nhất của Đảng, Nhà nước, Chính Phủ, Quốc hội không có ai là kỹ sư.

Còn trong cả Bộ Chính trị 16 thành viên chỉ có một người từng học chuyên ngành công nghệ là TS Nguyễn Thiện Nhân (ngành cybernetics tại CHDC Đức).

Đa số các vị khác đi lên từ quân đội, công an, tuyên giáo bộ máy Đoàn Thanh niên hay Đảng Cộng sản và một số ngành khác như kinh tế, quản trị hành chính nhưng không gắn liền với công nghệ.

Hơn một thập niên qua, nền kinh tế càng bung ra xây cất nhiều thì ta càng thấy ‘chủ nghĩa kỹ trị’ ở Việt Nam càng tỏ ra không phải là xu hướng chủ đạo, thậm chí còn đang trên đà đi xuống, cùng con số các vụ bê bối, tai nạn lao động gia tăng.

Nói như Tony Blair, chính phủ kỹ trị “không để ý đến phe Tả hay phe Hữu mà chỉ để ý làm sao tìm ra giải pháp”.

Còn ở Việt Nam, trong bộ máy chính trị vốn là nơi các quyền lợi của nhiều bộ ngành, nhóm lợi ích đan xen nên phái kỹ trị có vẻ chỉ là thiểu số, có khi còn yếu thế hơn bộ máy kiểm soát văn hóa, tư tưởng, giáo dục.

Lãnh đạo Việt Nam chưa thúc đẩy được tư duy kỹ trị

Từ bauxite ở Tây Nguyên, tới cầu đổ bê tông lõi tre ta thấy quy trình thực hiện và hậu quả đều phản ánh một tư duy hoàn toàn ‘phi kỹ trị’.

Trong rất nhiều công trình, gồm cả sân bay Long Thành thì cuối cùng lại phải dựa vào câu thần chú ‘chủ trương lớn của Đảng’ để làm.

Vậy thì là Đảng trị vẫn trên kỹ trị, hay người ta chỉ viện dẫn ra Đảng khi cần?

Việt Nam cũng đã có các gương mặt chuyên viên, với một số vụ trưởng, thứ bộ trưởng và cả hai phó thủ tướng Việt Nam được học ở nước ngoài trong các ngành quản trị, kinh tế, ngoại giao, và có trình độ ngoại ngữ tiếng Anh tốt.

Các nước Phương Tây, giới quan sát, các nhà đầu tư nước ngoài và một phần xã hội đã từng mơ ước Việt Nam có một chính phủ kỹ trị, gồm các chuyên viên cởi mở có kiến thức hiện đại, khả năng ngoại ngữ, năng lực điều hành nền kinh tế hiện đại.

Bởi những gì chúng ta thấy vẫn đang là biểu hiện của thói làm ăn tiểu nông, liều ẩu, vô tổ chức, coi khinh quy trình kỹ thuật và rất nguy hiểm.

Người ta cũng hy vọng các quan chức kỹ trị sẽ giúp tạo ra một nền văn hóa công chính trọng sự chuẩn xác, mẫu mực của kỹ thuật, bớt đi những điều mơ hồ, giáo điều cũ kỹ phí thời gian trong giáo dục, dạy nghệ, nhằm nâng cao chất lượng lao động chung.

Cho tới nay, thành tích của nhóm này chưa thấy có gì nhiều.

Đây cũng là lý do mục tiêu thành quốc gia 'công nghiệp hóa hiện đại' vào năm 2020 có vẻ không khả thi.

Trung Cộng học công nghệ nước ngoài để xây xe lửa cao tốc

Như GS Trần Văn Thọ từ Nhật Bản viết gần đây trên trang Thời Đại Mới thì:

"Hiện nay theo phân loại của Ngân hàng thế giới, bình quân đầu người từ 1.000 đến 12.000 USD là nước có thu nhập trung bình, Trên 12.000 USD là nước thu nhập cao. Do đó một nước được gọi là công nghiệp phải có trên 12.000 USD."

"Việt Nam hiện nay mới gần 2.000 USD, đến năm 2020 có lẽ khoảng 3.000, giỏi lắm là 3.500 (tùy theo biến động của tỉ giá). Nhìn từ điểm này ta thấy mục tiêu năm 2020 là hoàn toàn không đạt được."

Và cần phải bỏ đi tư duy rằng có những quan chức làm ngành gì cũng giỏi, vì Việt Nam cần các chuyên gia kỹ trị chuyên nghiệp chứ không phải các ông chuyên làm quan, từ ngân hàng, xây dựng sang vận tải, hàng không, giao thông, dầu khí.

Vẫn Tony Blair nói ưu điểm của các nhà kỹ trị là “không để tâm đến chuyện đổ lỗi cho phe này, phe kia” và sẵn sàng “ra các quyết định trái ý nhiều người” (unpopular decisions) để đạt các mục tiêu lớn về kinh tế, tài chính cho toàn bộ xã hội.

Ở Việt Nam, các quan chức đóng vai chuyên gia lại hóa ra thường tư vấn cho chính phủ đưa ra khá nhiều các quyết định trái chiều, thậm chí bất chấp dư luận và trong điều hành thì đầy sự cố.

Nếu muốn thực sự hiện đại hoá thì Việt Nam không có cách nào khác là sắp đặt lại tổng thể chính sách nhân sự hoặc làm mới hoàn toàn.

Nguyễn Giang