BM: Nên dùng men vi sinh sau khi dùng kháng sinh?

Có nhiều bằng chứng cho thấy việc uống men vi sinh khi đường ruột đang yếu không phải là một ý tưởng hay

Uống một đợt kháng sinh có thể làm hại đến vi khuẩn có lợi sống bên trong chúng ta. Vì vậy, chúng ta có nên uống men vi sinh sau khi dùng kháng sinh? Câu trả lời có thể là không đơn giản.

Men vi sinh đang được quảng cáo là phương pháp điều trị cho một loạt bệnh, từ béo phì đến các vấn đề tâm thần. Một trong những công dụng phổ biến của nó là bổ sung hệ vi sinh vật đường ruột sau một đợt điều trị bằng kháng sinh. Sự lý giải là - kháng sinh quét sạch cả vi khuẩn đường ruột lẫn vi khuẩn có hại gây nhiễm trùng cho bạn, vì vậy một loại men vi sinh có thể giúp khôi phục lại ruột bạn như cũ.

Nhưng trong khi nghe có vẻ hợp lý, có rất ít bằng chứng vững chắc cho thấy men vi sinh thực tế có tác dụng nếu dùng theo cách này. Các nhà nghiên cứu thấy rằng men vi sinh dùng sau thuốc kháng sinh thực tế làm chậm quá trình phục hồi đường ruột.

Người ta tin rằng kháng sinh quét sạch cả vi khuẩn đường ruột của bạn lẫn vi khuẩn có hại có thể gây nhiễm trùng cho bạn

Một phần của vấn đề, khi cố tìm hiểu xem men vi sinh có hoạt động tốt hay không, là vì con người ta là khác nhau nên men vi sinh cũng phải có nhiều loại. Đối với nhà khoa học, nó có thể được coi là sự nuôi cấy các vi sinh vật mà chúng sống trong ruột của con người khỏe mạnh bình thường. Nhưng các vỉ thuốc bột con nhộng trên các kệ ở siêu thị có thể không hẳn giống so với định nghĩa trên.

Ngay cả khi các nhà nghiên cứu sử dụng các loại vi khuẩn đang sống trong nghiên cứu thì sự pha trộn các loài này cũng thay đổi tùy theo từng phòng thí nghiệm nên rất khó so sánh.

"Đây chính là vấn đề - không có đủ số lượng nghiên cứu về bất kỳ một loại men vi sinh cụ thể nào để nói rằng loại này có tác dụng và loại kia thì không," Sydne Newberry của tập đoàn Rand, người đã thực hiện một việc phân tích tổng hợp lớn về việc sử dụng men vi sinh để điều trị tiêu chảy phải dùng kháng sinh năm 2012, nói.

Những tìm tòi của Newberry, khi xem xét 82 nghiên cứu của gần 12.000 bệnh nhân, có phát hiện thấy tác dụng tích cực của men vi sinh trong việc giúp làm giảm nguy cơ bệnh tiêu chảy phải dùng kháng sinh. Nhưng do sự thay đổi - và đôi khi là sự thiếu rõ ràng - về các chủng loại vi khuẩn đã được sử dụng, nên không có loại men vi sinh hoặc một sự pha trộn vi sinh đặc biệt nào có thể được xác định chính xác, và được khuyến nghị, là có hiệu quả.

Kể từ nghiên cứu năm 2012 nói trên, các bằng chứng hỗ trợ cho việc sử dụng men vi sinh sau khi dùng kháng sinh đã không tiến triển được mấy.

"Đó là điều rất đáng lo ngại," Newberry nói. "Có thêm một vài nghiên cứu nữa khi chúng đánh giá, nhưng không đủ để nói một cách dứt khoát là men vi sinh có tác dụng hay không. Và không đủ để nói loại men nào có tác dụng.

Một mối lo ngại đặc biệt là việc thiếu nghiên cứu về an toàn khi dùng men vi sinh. Mặc dù chúng thường được coi là an toàn với những người khỏe mạnh, nhưng đã có những báo cáo về trường hợp đáng lo ngại về men vi sinh gây ra rắc rối - chẳng hạn như nấm lây lan vào máu - đối với những bệnh nhân dễ bị tổn thương hơn.

Một nghiên cứu gần đây của các nhà khoa học tại Viện Khoa Học Weizmann ở Israel cho thấy ngay cả trong số những người khỏe mạnh, việc uống men vi sinh sau khi dùng kháng sinh không phải là vô hại. Trên thực tế, men này đã cản trở chính các quá trình phục hồi mà ta thường nghĩ rằng nó sẽ cải thiện.

Men vi sinh sẽ không tác động giống nhau đối với mọi người vì hệ vi khuẩn đường ruột của họ là khác nhau

Các nhà nghiên cứu, do Eran Elinav chỉ đạo, đã điều trị cho 21 người bằng rất nhiều loại kháng sinh trong một tuần. Sau đó, họ được nội soi ruột kết và dạ dày đường ruột phía trên để điều tra tình trạng hệ vi khuẩn dọc đường ruột.

"Như dự đoán, rất nhiều thay đổi lớn đã xảy ra với chức năng của các vi khuẩn - trong đó nhiều vi khuẩn chết vì kháng sinh," Elinav nói.

Các tình nguyện viên được chia thành 3 nhóm. Nhóm 1 là nhóm không có sự can thiệp nào sau khi dùng kháng sinh, chờ xem xét. Nhóm 2 được dùng men vi sinh trong một tháng. Nhóm 3 chịu một lựa chọn ít thú vị nhất: cấy ghép phân. Nhóm này có một mẫu nhỏ phân của chính mình - được lấy trước khi điều trị bằng kháng sinh - và được đưa trở lại vào đại tràng sau khi điều trị kháng sinh.

Phát hiện đáng ngạc nhiên là nhóm người dùng men vi sinh có kết quả về hệ vi sinh là kém nhất. Nhóm này là nhóm chậm nhất để có được trở lại đường ruột khỏe mạnh. Ngay cả khi kết thúc nghiên cứu - sau 5 tháng theo dõi - nhóm này vẫn chưa đạt được sức khỏe đường ruột như trước dùng kháng sinh.

"Chúng tôi đã tìm thấy một tác động có hại có thể là đáng báo động," Elinav nói.

Tin tốt lành, thật bất ngờ, là nhóm đã được cấy ghép phân có kết quả rất tốt. Sau vài ngày, nhóm này đã phục hồi lại hệ vi sinh ban đầu của họ.

"Rất nhiều người đang dùng thuốc kháng sinh trên khắp thế giới," Elinav nói. "Chúng ta có thể tìm cách để hiểu rõ hơn về tác động có hại rất quan trọng này mà trước đây chúng ta không nghĩ là nó tồn tại."

Và ngày càng có nhiều bằng chứng cho thấy việc uống men vi sinh khi đường ruột đang yếu không phải là một ý tưởng hay. Một nghiên cứu khác gần đây đã cho thấy men vi sinh không có tác dụng tốt gì đối với trẻ em vào bệnh viện do bị viêm dạ dày/đường ruột.

Trong một thử nghiệm ngẫu nhiên có kiểm soát ở Mỹ, 886 trẻ bị viêm dạ dày/ruột tuổi từ 3 tháng đến 4 năm đã được điều trị một đợt 5 ngày, hoặc là bằng men vi sinh, hoặc là bằng giả dược.

Tỷ lệ bị viêm tiếp tục ở mức từ trung bình đến nặng trong vòng 2 tuần là cao hơn một chút (26,1%) ở nhóm dùng men vi sinh so với nhóm dùng giả dược (24,7%). Và không có sự khác biệt giữa hai nhóm này về thời gian tiêu chảy hoặc nôn mửa.

Mặc dù có bằng chứng như vậy, nhưng nhu cầu về men vi sinh là lớn và ngày càng tăng. Năm 2017, thị trường men vi sinh là hơn 1,8 tỷ đô la và được dự đoán sẽ tới 66 tỷ đô la vào năm 2024.

"Với sự tham gia rất mạnh mẽ của ngành men vi sinh này, các kết luận rõ ràng về việc liệu nó có thực sự hữu ích cho con người hay không còn phải được chứng minh," Elinav nói. "Đây là lý do tại sao các cơ quan soạn quy chế như Cục Quản Lý Thuốc Và Thực Phẩm của Mỹ và các cơ quan soạn quy chế Châu Âu vẫn chưa phê duyệt men vi sinh để điều trị lâm sàng.

Nhưng điều đó không phải là để loại bỏ hoàn toàn men vi sinh. Vấn đề có thể không phải là ở bản thân men vi sinh, mà là ở cách chúng ta đang sử dụng chúng. Thông thường men vi sinh được chế tạo sẵn - người mua có thể không biết chính xác nó gồm cái gì, hoặc thậm chí liệu mẻ vi khuẩn đó còn sống không.

Elinav và các đồng nghiệp của ông cũng đã thực hiện nghiên cứu về việc ai dùng men vi sinh thì có lợi và ai thì không. Bằng cách đo biểu hiện của một số gien liên quan đến miễn dịch, nhóm nghiên cứu này đã có thể dự đoán ai sẽ tiếp nhận được vi khuẩn sinh học để chúng sinh sôi trong ruột mình, và với ai vi khuẩn chỉ đi qua ruột và không ở lại.

Việc uống men vi sinh khi đường ruột của bạn đang yếu có thể không phải là một điều hay

"Điều này rất thú vị và quan trọng vì nó cũng gợi ý rằng hệ thống miễn dịch của chúng ta tham gia vào các tương tác với vi khuẩn của men vi sinh," Elinav nói.

Điều này mở ra cơ hội phát triển các phương pháp điều trị bằng men vi sinh được cá nhân hóa dựa trên hồ sơ di truyền của một người cụ thể. Một hệ thống như vậy là "hiện thực và có thể được phát triển tương đối sớm", Elinav nói, nhưng ở giai đoạn này, nó vẫn chỉ là một bằng chứng về khái niệm. Để trở thành hiện thực, nó sẽ cần nhiều nghiên cứu hơn về điều chỉnh men vi sinh và thử nghiệm nhiều loại vi khuẩn hơn trong các nhóm người lớn hơn.

Kiểu cá nhân hóa này có thể giải phóng toàn bộ tiềm năng của các phương pháp điều trị bằng men vi sinh cho sức khỏe đường ruột. Hiện tại, sự thiếu nhất quán trong các phát hiện về men vi sinh một phần là do chúng đang được xử lý như các thuốc thông thường. Khi bạn uống một viên thuốc paracetamol, bạn có thể ít nhiều chắc chắn rằng thành phần hoạt tính của nó sẽ thực hiện nhiệm vụ và sự tác động lên các thụ thể trong não bạn, làm bạn bớt đau. Đó là vì hầu hết thụ thể cảm nhận đau của con người là đủ giống nhau để phản ứng theo cùng một cách với thuốc.

Nhưng hệ vi sinh không chỉ là một thụ thể - nó gần giống như một hệ sinh thái, và đôi khi được ví như một khu rừng nhiệt đới đầy phức tạp.

Vì vậy, việc tìm kiếm và điều chỉnh một phương pháp điều trị bằng men vi sinh sẽ hoạt động trên một thứ phức tạp và riêng lẻ như hệ sinh thái bên trong cơ thể bạn không phải là nhiệm vụ dễ dàng. Và với suy nghĩ đó, chẳng có gì là quá ngạc nhiên khi một gói vi khuẩn khô trên kệ siêu thị có thể không làm nên chuyện gì.

Martha Henriques