BM: Chiến tranh và bánh mì

Với lớp hàng rào lưới sắt cao mấy mét bao quanh và đội bảo vệ canh gác ngày đêm, nhà xưởng ấy khiến người lạ tưởng nó là một cơ sở quân sự hay an ninh tình báo trọng yếu của chính quyền thủ đô Kyiv…

Không khác gì cơ sở trọng yếu

Nhưng đó chỉ là lò bánh mì. Hơn một tháng bị quân Nga tấn công, bánh mì đang trở thành thứ thực phẩm vô cùng quan trọng. Các lò bánh bây giờ là những cơ sở chiến lược được bảo vệ nghiêm ngặt không thua kém các bộ chỉ huy tham mưu. Người qua đường hiếu kỳ dừng lại chụp ảnh chắc chắn sẽ bị chặn và mời về trạm để bị nhân viên an ninh truy hỏi. Nào ai biết được, có thể đó là một điệp viên Nga và đang âm mưu phá hoại?

Thời bình thường, nhà máy bánh mì này thuê dụng 700 nhân viên, mỗi ngày sản xuất 120 tấn bánh. Từ khi bom đạn Nga bắt đầu nổ vang, nhà máy chỉ còn 45 người làm việc. Quần quật 24/24 tiếng, họ vẫn duy trì mức độ sản xuất như không hề có chuyện gì xảy ra. “Một số nhân viên nam đã khoác áo lính ra chiến trường; một số khác hộ tống vợ con, người thân lớn tuổi rời khỏi thủ đô, tìm đến các thị trấn, làng mạc nhỏ, yên tĩnh và an toàn hơn ở hướng Tây đất nước. Chúng tôi chỉ giữ lại những công nhân, kỹ sư chuyên nghiệp nhất, nhiều kinh nghiệm nhất” – nữ Giám đốc Natalia Babych cho biết. Bà cũng nói thêm, vì muốn giữ an toàn tối đa nên hệ thống chiếu sáng vòng ngoài và cả bên trong nhà máy đã được giảm thiểu. “Thà thao tác trong bóng tối còn hơn bị máy bay địch phát hiện”.

Với những công nhân còn ở lại, việc nuôi sống cư dân thủ đô là một nhiệm vụ, một trách nhiệm lớn. Họ đa số là nữ, chia nhau thành từng ê-kíp thay nhau làm việc. Một ngày làm một ngày nghỉ. Thực ra ít khi nào ca trực kéo dài đúng 24 tiếng mà thường từ 36 đến 48 tiếng. Những người nghỉ chỉ có thể ăn hoặc nằm chợp mắt vài mươi phút. Khi ca trực kết thúc, nhiều người không về nhà riêng mà ở lại nhà máy, sẵn sàng ứng phó nếu chẳng may có biến động.

Công nhân và kỹ sư tự nguyện giảm khẩu phần hàng ngày. “Lúc bình thường, chúng tôi sản xuất đến 70 loại bánh mì và bánh ngọt nhưng bây giờ chỉ làm ra bảy loại chính yếu,” kỹ sư trưởng Viktor Kostryin cho biết. Bản thân bà Giám đốc Natalia Babych chưa về nhà ngày nào kể từ ngày định mệnh 24 Tháng Hai 2022. “Tôi ăn ngủ, vệ sinh ngay tại nhà máy này, chỉ còn giữ liên lạc với chồng ở nhà qua điện thoại”. Kỹ sư trưởng Viktor Kostrykin cũng vậy, những đêm đầu tiên ở lại nhà máy, “giường” của ông là tấm trải lên sàn hầm tránh bom. “Phía ngoài bom, phi đạn nổ ầm ầm, ai cũng sợ”, ông kể. “Nhưng nay thì khác, chúng tôi đã quen với âm thanh bom đạn nên vẫn bình tĩnh làm việc. Đây là một trách nhiệm, chúng tôi tham gia cuộc chiến chống ngoại xâm theo cách của mình. Chúng tôi là những người lính của bánh mì!”

Một mặt trận khác

Khi tiếng bom tạm lặng im thì âm thanh dàn máy kéo, máy cày lại vang lên. Giữa hai lần báo động tránh bom, Jan Ostrowskyy, một nhà nông 33 tuổi ở khu vực Mikolaiev, phía Nam Ukraine, lại ra khỏi hầm trú ẩn lái máy kéo ra đồng. “Hôm nay đã có 10 lần báo động, lần dài, lần ngắn nhưng rồi chúng tôi vẫn làm việc. Mọi người cố gắng dọn ruộng để kịp gieo giống cho vụ mùa mới,” ông cho biết. Quân Nga bắt đầu nổ súng sáng ngày 24 Tháng Hai 2022 dọc theo bờ Biển Đen rồi quẹt về hướng Bắc, xẻ ngang vùng quê đến Voznesenk, gần với Pervomaisk là nơi có khu canh tác rộng trên 100 ha của gia đình Ostrowskyy. Đến giữa Tháng Ba, binh lính Ukraine phản công và lính Nga rút lui. Đất để trồng lúa mì, hướng dương và rau trái trở về với các nhà nông như Jan Ostrowskyy.

Họ được khuyến khích nhanh chóng trở lại với việc đồng áng vì đó là cách đóng góp cho đất nước. Bộ Nông nghiệp đã cung cấp dầu chạy máy kéo, máy cày, phân bón với lãi suất bằng không. Cản trở quan trọng nhất là tiếp vận, làm sao vận chuyển nhanh những thứ cần thiết đến các nhà nông. “Đúng ra năm nay chúng tôi có thể lập kỷ lục xuất khẩu lúa mì và rau trái nhưng các cảng đã bị phong tỏa, nhất là Odesssa. Cũng khó tìm được xe tải nào dám chạy đến tận đây chở hàng. Chi phí đã tăng gấp đôi. Một số trái cây chúng tôi thường xuất sang Đức có thể hư thối trong các nhà kho ở bến cảng,” Jan Ostrowskyy cho biết.

Ở phía Đông, trong khu vực gần Pavlohrad, giới nhà nông đang lo lắng cho vụ mùa tới. Những ruộng đồng màu mỡ của ông Clément Coussens, một nhà công nghiệp Pháp đến Ukraine lập nghiệp từ hơn chục năm qua, nằm cách ba mặt chiến tuyến khoảng 100km: Kharkiv ở phía Bắc; Zaporijia phía Nam và Donbass phía Đông. Tất cả đều đang bị quân Nga bao vây. Công ty do ông thành lập, Agro KMR với 21,000 ha đất, là một trong 100 công ty sản xuất nông nghiệp lớn nhất Ukraine.

Ông chủ đến từ Normandie bên Pháp này đã quyết định ở lại với đất của mình cùng với khoảng 100 công nhân. “Tuần trước, nhờ một đoàn công-voa nhân đạo, chúng tôi đã gửi được vợ và con cái của công nhân sang Ba Lan lánh nạn, chỉ đàn ông ở lại. Chúng tôi gắn bó với nhau và khi còn có thể làm việc thì cứ làm, không hề có chuyện chấp nhận thua, để đất cho kẻ xâm lược”, ông kể với báo Le Point (Pháp) qua điện thoại. Với số phân bón dự trữ được nhập kho an toàn, khu canh tác Agro RMK có thể trụ được khoảng ba tháng. Công nhân viên cũng được trả lương trước. Và dù hiểm nguy vẫn rình rập, ngày 27 Tháng Ba qua, họ đã lái xe ra ruộng gieo giống cho vụ thu hoạch vào mùa Hè tới đây, nếu như các đoàn xe tăng Nga không mò tới phá tan mọi thứ!

Hai nhân vật kể trên là đại diện cho giới nhà nông Ukraine đang kiên trì lo việc đồng áng, bất chấp bom rơi, đạn nổ. Cần nói thêm, Ukraine là một “siêu cường” nông nghiệp. Năm 2021 họ phá đủ các kỷ lục về sản lượng lúa mì, bắp ngô, khoai tây, hướng dương, củ cải… Cánh đồng bao la, phủ rộng khắp hai bên bờ sông Dniepr đã từng nuôi cả nước Hy Lạp thời cổ đại rồi là vựa lúa nước Nga, trước khi là kho lương thực của Liên bang Xô Viết lẫn của châu Âu và của cả một phần không nhỏ châu Phi hôm nay. Mới đây, Bộ Nông nghiệp Ukraine cho biết tuy chiến tranh tàn phá nhưng Ukraine vẫn có thể cứu được đến 70% sản lượng nông nghiệp trong năm nay.

Bóng đen Holodomor

Tuy nhiên, những dự báo bi quan vẫn lo ngại rằng nếu nguồn cung ứng lúa mì số một thế giới từ Ukraine bị thiệt hại lớn thì không thể tránh khỏi một cuộc khủng hoảng lương thực toàn cầu, đặc biệt đối với các nước lâu nay vẫn mua nông sản Ukraine. “Hệ quả sẽ lan tràn như thác đổ,” cảnh báo của ông Alex Lissita, Tổng giám đốc IMC, một trong 10 tập đoàn nông sản hàng đầu Ukraine với diện tích đất 120,000 ha ở phía Bắc và phía Đông. Chiến tranh do Putin gây ra đã khiến 2/3 diện tích trên trở thành nơi không thể trồng trọt trong tương lai gần.

Vài tuần nay, Tổng thống Volodymyr Zelensky đã ra lệnh “tổng động viên” giới nhà nông. Trước tình hình chiến tranh có thể kéo dài, dù quân Nga sa lầy trước sự kháng cự gan lì của binh lính Ukraine, “mặt trận nông nghiệp” trở nên quan trọng về chiến lược hệt như việc bảo vệ Kyiv, Odessa…

Nhiệm vụ ưu tiên trước mắt là bảo đảm cho vụ mùa 2022. “Làm sao gieo giống dưới đại pháo Nga? Làm sao canh tác khi quân thù đã rải mìn vào đất? Làm sao cày xới khi quân thù phóng hỏa các trạm nhiên liệu?” – Tổng thống Volodymyr Zelensky nói vào ngày 22 Tháng Ba. Ngày 23 Tháng Ba, Bộ Nông nghiệp Ukraine công bố: Diện tích đất canh tác Hè 2022 có thể bị giảm 50%. Những cánh đồng gần tuyến đầu mặt trận đã bị xe tăng Nga cày nát và lính Nga gài mìn khắp nơi. Ukraine đã tạm đóng băng các lô lúa mì chờ xuất khẩu đồng thời thu gom lương thực…

Sự thiếu hụt lương thực ở thành thị và nông thôn khiến những người Ukraine lớn tuổi nhớ lại chuyện kinh hoàng thời Staline khi Liên Xô tịch thu lúa mì và bất cứ thứ gì ăn được làm ra tại Ukraine để nuôi Hồng quân, dẫn đến “cuộc diệt chủng” bởi nạn đói (Holodomor) hồi đầu thập niên 1930. Sách sử ghi rằng có từ 3 đến 4 triệu nông dân Ukraine chết vì đói khát (có sách nhắc đến con số 6 triệu)… Trong căn bếp trang trại gia đình, bà Lilya Chevtchuk nhắc đến kỷ niệm buồn mà ông nội của bà rất ít khi kể. Ông là đứa trẻ sống sót của một gia đình đều chết vì đói. Ông đã được cứu từ một hố chôn tập thể. “Những người lớn tuổi gần đất xa trời như ông nội tôi chẳng muốn nhắc lại chuyện kinh hoàng, nhưng nay lính Nga đến gần, kỷ niệm muốn quên kia bỗng ập đến ngột ngạt!”.

Vựa lúa mì Thế Giới lâm nguy

Rổ bánh mì của địa cầu đang ít nhiều lâm nguy. Lúc bình yên, Nga và Ukraine cung ứng khoảng 1/3 nguồn xuất khẩu lúa mì cho thế giới. Lúa mì là nguồn lương thực chủ yếu của nhân loại từ thời Cổ đại và đến nay vẫn vậy. Trong 60 năm trở lại đây, thị trường lúa mì thế giới đã tăng hơn ba lần, từ 222.4 triệu tấn năm 1961 lên 775 triệu tấn năm 2021. Nga và Ukraine nắm khoảng 30% tổng lượng mua bán lúa mì quốc tế.

*Hiện có 26 nước (chủ yếu ở châu Phi và Trung Đông, vài nước châu Á) lệ thuộc vào lúa mì từ Nga và Ukraine.

*10 nước xuất khẩu lúa mì nhiều nhất thế giới (đơn vị triệu tấn, số liệu FAO, năm 2020):

Nga (37.3); Canada (26.1); Mỹ (26.1); Pháp (19.1); Ukraine (18.1); Úc (10.4); Argentina (10.2); Đức (9.3); Kazakstan (5.2); Ba Lan (4.7).

*10 nước nhập lúa mì nhiều nhất thế giới (đơn vị triệu tấn, số liệu FAO, năm 2020):

Indonesia (10.3); Thổ Nhĩ Kỳ (9.7); Trung Quốc (9.6); Ai Cập (9); Ý (8); Algeria (7.1); Philippines (6.2); Brazil (6.2); Bangladesh (6); Nigeria (5.9).