BM: Nguồn gốc huyền bí của chiếc gối

Tuesday, April 5, 2022

Nguồn gốc huyền bí của chiếc gối

Trong vở kịch “Giông tố” (“The Tempest”), tác giả William Shakespeare đã viết: “Chúng ta và giấc mơ xuất sinh từ cùng nơi nào đó, và cuộc sống phù du của chúng ta khác nào một giấc mơ.”

Một giấc ngủ ngon có vai trò quan trọng với sức khỏe tinh thần và thể chất của chúng ta, cho ta tái tạo lại năng lượng của thân thể.

Vệ sinh giấc ngủ, bao gồm những yếu tố như giờ đi ngủ đều đặn và môi trường ngủ thích hợp, sẽ giúp bạn có một đêm ngon giấc. Một căn phòng mát mẻ, vừa đủ tối, yên tĩnh, một chiếc giường êm ái và một chiếc gối phù hợp đều có thể giúp bạn có giấc ngủ ngon.

Mặc dù chiếc gối có vẻ là một vật dụng đơn giản, bình thường mà đôi khi chúng qua bỏ quên, nhưng người bạn mềm mại, êm ái ấy luôn đồng hành với chúng ta vào mỗi đêm. Tuy nhiên, khi tìm hiểu về mục đích mà người xưa sử dụng với một chiếc gối sẽ khiến hầu hết chúng ta phải kinh ngạc.

Từ chiếc gối đầu tiên

Chiếc gối đầu tiên được cho là có nguồn gốc từ Lưỡng Hà cổ đại (ngày nay là Iraq) vào khoảng năm 7,000 trước Công nguyên. Từ đây ta có thể thấy chiếc gối có lịch sử gần 9,000 năm tuổi (kể cả khi ta không tính các nền văn minh cổ đại đã bị lãng quên trước đó.)

Chiếc gối này được làm bằng đá, và mục đích ban đầu của nó không phải là để nâng đỡ phần đầu hay giúp cho cơ thể thoải mái hơn khi ngủ. Người ta dùng gối với mục đích ngăn không cho côn trùng và các sinh vật bé nhỏ khác len vào tóc, chui vào miệng, tai và mũi khi ngủ.

Cùng với thời gian, các nền văn minh cổ đại tin rằng gối cũng có thể hỗ trợ phần đầu. Đá được cho là chất liệu tốt nhất và do đó được tiếp tục được sử dụng để làm gối. Đá cũng miễn nhiễm với côn trùng và sâu bọ, không giống như các vật liệu mềm mịn khác. Nhưng đá chạm khắc rất đắt đỏ, có nghĩa là chỉ những người thuộc giới chủ lưu mới đủ khả năng sở hữu một chiếc gối. Vì vậy, chiếc gối được xem như một biểu tượng địa vị trong thời cổ đại.

Đến những chiếc gối thời Trung Hoa cổ đại

Trung Hoa cổ đại có lẽ là nơi nổi tiếng về sử dụng gối hơn bất kỳ nền văn minh nào khác.

Gối cứng rất phổ biến vào thời Trung cộng cổ đại. Trong khi người dân khi đó có đủ kiến thức và khả năng để làm ra một chiếc gối mềm mại, nhưng hầu hết mọi người đều không đánh giá cao loại gối này. Họ tin rằng một chiếc gối mềm mại sẽ lấy năng lượng và sức sống thiết yếu của cơ thể.

Người Trung cộng cổ đại tin rằng chiếc gối phù hợp với chủ nhân, cũng như những vật dụng phù hợp với chủ nhân đều có thể giúp họ điều chỉnh hành vi và tính cách của chính mình. Trong khi con người ngày nay mong muốn sự thoải mái thì người xưa Trung cộng chú trọng đến việc rèn đức để có cuộc sống hạnh phúc. Đây là một lý do vì sao gối và vật dụng nội thất thời Trung cộng cổ đại được làm bằng vật liệu cứng.

Gối cứng còn có nhiều lợi ích khác, không chỉ dùng để hỗ trợ đầu và cổ mà còn giúp giữ cho các kiểu tóc phức tạp của người thời đó khi ngủ không bị mất đi kiểu dáng, tăng lưu thông máu và cải thiện hoạt động trí tuệ của một người. Theo nhà đấu giá nổi tiếng Christie, chiếc gối của người xưa Trung cộng còn có công dụng làm mát khi ngủ.

Nhà thơ Trương Lôi thời Bắc Tống đã viết:

“Gối do Gong làm thì cứng chắc và mát mẻ. Một người bạn cũ đã tặng nó cho tôi để chống nóng. Gối như làn gió mát mẻ thổi khắp phòng và cũng làm cho đầu tôi mát mẻ khi tôi ngủ.”

Nhiều loại vật liệu đã được sử dụng để làm gối vào thời Trung cộng cổ đại, bao gồm sứ, ngọc, gốm, tre, gỗ và đồng. Người ta nói rằng vật chất mà một người tựa đầu vào sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của họ, do đó, người ta đều cẩn thận lựa chọn vật liệu phù hợp nhất với mình.

Gốm sứ được cho là vật liệu làm gối phổ biến nhất ở Trung cộng thời xưa. Theo Christie, gối gốm sứ rất phổ biến vào triều đại nhà Đường (618–907) và nhà Tống (960–1279,) trước khi bị thay thế bởi những chiếc gối ruột bông kiểu phương Tây như hiện nay. Những chiếc gối này thường được tạo hình và được trang trí lộng lẫy; và cũng tương tự như gối Lưỡng Hà, chỉ những người giàu có mới sở hữu được gối và gối được xem là biểu tượng của địa vị và sự thành công. Hình ảnh những chú bướm bay lượn, hoa cỏ và trẻ em đang chơi đùa chỉ là một vài trong số những hình ảnh tươi đẹp thường được chạm khắc trên gối, trong khi những chiếc gối khác là những lời dạy từ Phật giáo, Đạo giáo hoặc Khổng Tử để nhắc nhở việc rèn đức hạnh của một người.

Gối cứng cũng được cho là có tác dụng xua đuổi tà ma, điều mà gối mềm không thể làm được. Đặc biệt, sư tử, hổ và rồng Trung cộng, được cho là rất hiệu quả trong việc trấn áp tà ma.

“Sư tử được coi là linh vật mang điềm lành với đủ đặc tính như dữ tợn, uy lực và năng lượng tâm linh xua đuổi tà ma,” theo Christie. Nhiều chiếc gối hoặc là được làm theo hình dáng của những con vật này, hoặc được khắc hình ảnh của chúng.

Trong khi gối dạng cứng được ưa chuộng hơn cả, thì cũng vẫn có những loại gối làm bằng những chất liệu khác để dùng trong những trường hợp đặc biệt. Một trong những loại gối như này là gối thuốc. Theo Taiwan Today, chiếc gối này được làm từ nhiều loại thảo mộc khác nhau và được bọc bên trong vải lụa; Gối thuốc dùng cho mục đích cải thiện thính giác, giữ cho mắt tinh tường, chuyển mái tóc bạc trở lại như màu tóc thuở ban đầu, giúp răng đã mất mọc lại và chữa được nhiều loại bệnh.

Do gần sát với đầu, gối cũng được cho là hỗ trợ và dẫn dắt những giấc mơ. Người xưa Trung cộng tin rằng giấc mơ có ý nghĩa quan trọng và được coi là điềm báo cho những gì sắp sửa xảy ra.

“Không có sự phân chia rạch ròi trong việc xác định ranh giới giữa hai khái niệm tinh thần và vật chất trong cách tư duy phổ thông của người Trung cộng,” theo Bảo tàng Victoria và Albert ở London. “Hồn ma, linh hồn và những cảnh tượng trong giấc mơ là một phần của thế giới vật chất và được coi là có thể hoán chuyển qua lại với nhau trong cuộc sống. Vì vậy, chiếc gối có thể là một vật thể vô cùng quan trọng, là vật thể trung gian giữa [giữ mối liên hệ giữa] ý thức và vô thức, giữa đời thực và ảo ảnh.”

Ngày nay, những chiếc gối cổ đại tạo hình đẹp mắt này được các nhà sưu tập săn lùng với mức giá lên tới hàng chục nghìn đô la.

Ai Cập cổ đại

Có lẽ ít người biết về gối mà người Ai Cập xưa sử dụng. Gối không chỉ dùng để tựa đầu. Phần lớn những gì người ta biết về chiếc gối Ai Cập cổ đại đều xuất phát từ các ngôi mộ cổ, nhưng mục đích chính vẫn là để nâng đỡ phần đầu.

Người Ai Cập cổ đại coi phần đầu là trung tâm của tinh thần và sự sống, là bộ phận thiêng liêng nhất của cơ thể. Chiếc gối vừa có công dụng nâng đỡ và có lẽ quan trọng hơn là công dụng bảo vệ phần đầu khi còn sống lẫn khi nhắm mắt xuôi tay.

Giống như ở Lưỡng Hà, gối Ai Cập xưa thường được làm bằng đá, nhưng các vật liệu như gỗ, gốm và ngà voi đôi khi cũng được sử dụng. Những chiếc gối này hẹp hơn những chiếc gối cổ của người Trung cộng vốn hỗ trợ cả đầu và cổ; gối Ai Cập thường chỉ hỗ trợ phần đầu – do đó có tên là “headrest – thứ giúp đầu nghỉ ngơi.”

Tôn giáo và niềm tin vào pháp thuật hiện diện xuyên suốt xã hội Ai Cập cổ đại. Chiếc gối, cũng như các đồ vật khác, được trang trí bằng những hình ảnh vừa có chức năng bảo vệ con người vừa làm vật trang trí. Theo Bảo tàng Glencairn của Pennsylvania, hình ảnh thường được khắc trên đó là Thần Bes, “một vị thần bảo hộ ngôi nhà, bà mẹ và trẻ nhỏ cùng những người đang say giấc.”

Người ta tin rằng một người đang ngủ đặc biệt dễ bị tà ma tấn công, và hình ảnh dữ tợn của Thần Bes sẽ bảo hộ họ khỏi ma quỷ suốt đêm.

Người Ai Cập cổ đại rất tôn trọng thế giới bên kia, đến nỗi nhà vua Tutankhamun trẻ tuổi đã được chôn cất với tám chiếc gối. Điếu văn mang chứa hàng trăm câu thần chú pháp thuật dẫn đường cho người chết sang thế giới bên kia một cách an toàn.

“Một số ít phép thuật này ám chỉ rõ ràng đến đồ vật dành để tựa đầu và so sánh nó với cảnh mặt trời mọc ở đường chân trời. Đoạn văn 232 trên quan tài có nội dung: “Một câu thần chú cho đồ vật tựa đầu. Cầu mong đầu của Ngài có thể được nâng lên, lông mày của Ngài sống lại, cầu mong Ngài cất tiếng nói cho chính thân thể của Ngài, cầu mong Ngài thành thần, cầu mong Ngày mãi mãi là Thần,” Bảo tàng Glencairn trích dẫn.

Trong khi niềm tin có thể đã thay đổi, một số vùng tại Phi Châu vẫn sử dụng những đồ vật tựa đầu kiểu cổ này trong cuộc sống hàng ngày và người ta cảm thấy khá hài lòng với chúng.

Hy Lạp và La Mã cổ đại

Những chiếc gối thời Hy Lạp và La Mã cổ đại có phần ít nổi tiếng hơn.

Những gì chúng ta biết là người Hy Lạp và người La Mã cổ đại cuối cùng đã làm ra những chiếc gối có xu hướng xa hoa, thoải mái và phóng túng. Họ từ bỏ công dụng về thể chất và tinh thần của một chiếc gối. Họ chỉ tập trung hoàn toàn vào sự thoải mái, họ đã tạo ra tiền thân của chiếc gối mềm mại ngày nay.

Thời đó, gối thường được làm từ các chất liệu như bông, rơm hoặc sậy. Những chiếc gối làm từ lông tơ mềm mượt và lông vũ trở thành món đồ thời thượng của những người giàu có. Ngoài ra, chiếc gối còn được coi là biểu tượng của sự xa hoa và hưởng thụ quá đà, ví dụ như hình ảnh người ta nằm ngả ngớn trên 4 hay 5 chiếc gối ngay khi họ đang ăn tối hay say mèm với rượu thịt bao quanh.

Trong luận văn tại UC – Santa Barbara, tác giả Jason Linn viết về buổi đêm tại La Mã cổ đại như sau: “Xa hoa đã nuông chiều những người này đến mức ngay cả trong những tình cảnh tồi tệ, họ vẫn cho phép lính canh của họ không chỉ được ngủ mà còn được ngủ một cách thoải mái.”

Tuy nhiên, người Sparta ôm giữ một triết lý khác biệt và sống cuộc sống khắc khổ và không truy cầu thoải mái. Tác giả Linn hỏi, “Làm thế nào mà người ta có thể ngủ trong điều kiện không thoải mái như vậy?” Câu trả lời là, “Khắc khổ khiến người ta tuân lệnh, kiên trì và chiến thắng.” Linn tiếp tục trích dẫn William Arrowsmith, nói rằng “sự xa hoa sẽ làm cho một người đàn ông mất đi trách nhiệm đã được đặt định của mình.”

Năm tháng qua đi, đến thời Âu Châu Trung cổ, gối mềm không còn được sử dụng phổ biến và chỉ được coi là biểu tượng của địa vị. Người ta coi chiếc gối là biểu hiện của sự yếu đuối, ủy mị và có thời điểm chỉ có vua và phụ nữ có thai mới được gối đầu lên gối vào ban đêm.

Đến thế kỷ 16, chiếc gối đã được ưa chuộng trở lại, nhưng do thường xuyên bị nấm mốc, côn trùng, sâu bọ phá hoại nên việc bảo quản gối khá khó khăn, ruột của chiếc gối phải được thay đổi thường xuyên để duy trì sự sạch sẽ của nó. Sau đó, gối được sử dụng để làm nệm quỳ trong nhà thờ, hoặc là nơi để đặt các cuốn kinh thánh. Một số nơi vẫn duy trì phong tục này cho tới ngày nay.

Đến chiếc gối thời hiện đại

Sau cuộc Cách mạng công nghiệp, cách sống của người dân nhiều nơi trên thế giới bắt đầu thay đổi.

Với sự phát triển không ngừng khoa học công nghệ, câu chuyện của chiếc gối cũng tiến triển không ngơi. Cách mạng Công nghiệp với khả năng sản xuất hàng loạt sản phẩm, sản lượng bông gia tăng, chiếc gối đã không còn chỉ dành cho giới thượng lưu. Người bình dân bây giờ đã có thể đủ khả năng sở hữu gối và dần trở nên phổ biến trong mọi nhà.

Khi Cách mạng Công nghiệp mang lại sự thịnh vượng về vật chất, xã hội lại một lần nữa trong vô thức mà đã đi lại mô hình của người Hy Lạp và La Mã cổ đại: Người ta lại tìm kiếm sự thoải mái hơn, cuối cùng mở ra cuộc cách mạng về chiếc gối mềm.

Ngày nay, gối có nhiều hình dạng, kích thước, chất liệu và độ cứng. Danh sách các loại gối dường như là vô tận, với mọi thứ từ gel, bọt hoạt tính, lông tơ, lông vũ, lông cừu, bông, vải trong, len, cao su, microbeads, kapok, kiều mạch, và nước. Thật là đa dạng về chất liệu và mẫu mã! Chiếc gối thậm chí có thể được tùy chỉnh riêng cho phù hợp với sở thích và nhu cầu của người dùng.

Mặc dù sự thoải mái của những chiếc gối thời hiện đại có thể làm cho đêm của chúng ta thoải mái hơn, nhưng có lẽ người xưa hẳn đã có một lý do gì đó riêng của họ. Tôi không có ý quay trở lại với một chiếc gối bằng đá hoặc gốm (mặc dù bạn có thể tạo phiên bản của riêng mình), nhưng có lẽ chúng ta nên nhớ rằng đôi khi một chút khó chịu trong cuộc sống không phải là điều gì đó quá tệ.

Người xưa Trung cộng cho rằng, truy cầu thoải mái hiếm khi là con đường tốt nhất. Rốt cuộc, khi chúng ta chịu đựng một chút khó khăn, chúng ta trở nên vững chãi hơn. Và giữa những bộn bề của cuộc sống, nếu chúng ta có thể có thể nhìn vào nội tâm để học hỏi, chúng ta sẽ trở nên tốt hơn.