Tỷ phú Elon Musk kết thúc nhiệm kỳ tại Nhà Trắng

https://www.youtube.com/watch?v=Gjt05AlcJK8

Mặc dù Musk đã rời đi, chính quyền vẫn cam kết sẽ tiếp tục các cải cách được khởi xướng theo Đạo luật DOGE

Tổng thống Donald Trump cảm ơn Elon Musk khi nhiệm kỳ tại Nhà Trắng của tỷ phú này kết thúc

Nhà Trắng của Trump đã phát hành một video vào thứ Sáu đánh dấu sự kết thúc thời gian làm việc của Elon Musk với chính quyền. Tỷ phú này đã lãnh đạo Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE) mới thành lập kể từ tháng 1.

Video được đăng trên nhiều nền tảng mạng xã hội là một đoạn phim nổi bật, bắt đầu bằng sự ủng hộ của Musk dành cho Tổng thống Donald Trump vào tháng 7 năm 2024, ngay sau khi ứng cử viên khi đó gần như bị ám sát, và kéo dài đến ngày cuối cùng của ông tại D.C.

Ngoài video, Nhà Trắng đã đăng một số bài đăng trên X để cảm ơn Musk vì những đóng góp của ông, bao gồm danh sách "DOGE Wins", bao gồm tiết kiệm cho người nộp thuế Hoa Kỳ 170 tỷ đô la, hủy khoảng 523.000 thẻ tín dụng/tài khoản đang hoạt động của chính phủ Hoa Kỳ mà họ phát hiện trong một cuộc kiểm toán, dọn dẹp hồ sơ tại Cơ quan An sinh Xã hội, cùng nhiều sáng kiến ​​khác.

Trong một cuộc họp báo chung vào thứ Sáu, Trump đã trao cho Musk "chìa khóa Nhà Trắng". Nhà Trắng trích lời tổng thống nói rằng "Elon đã mang đến một sự thay đổi to lớn trong cách thức kinh doanh cũ ở Washington… Những đóng góp của Elon Musk cho nước Mỹ là vô song trong lịch sử hiện đại".

Một nhà lãnh đạo Đảng Cộng hòa khác đã tham gia cùng Trump để ghi nhận những thay đổi mà Musk đã nỗ lực thực hiện ở Washington.

Chủ tịch Hạ viện Mike Johnson đã cảm ơn Musk vì "sự phục vụ quên mình, yêu nước" của ông và ca ngợi cả tỷ phú và DOGE, nói rằng họ "đã đào sâu vào bộ máy quan liêu và đưa ra ánh sáng những lãng phí, gian lận và lạm dụng LỚN".

"Họ đã tiết kiệm cho người dân Mỹ HÀNG TỶ đô la và đang cập nhật các hệ thống cũ và kém hiệu quả trên khắp chính phủ liên bang — đồng thời cung cấp cho Đảng Cộng hòa danh sách các mục tiêu của các chương trình vô nghĩa mà Quốc hội sẽ giải quyết".

Trong khi một số người thắc mắc về tương lai của DOGE, chính quyền Trump vẫn khăng khăng rằng bộ phận này sẽ tiếp tục hoạt động mà không có Musk lãnh đạo. Nhà sáng lập Tesla cũng đã giải quyết câu hỏi này ngay khi Trump đánh dấu 100 ngày tại nhiệm. Ông nói với một nhóm nhỏ phóng viên rằng "DOGE là một lối sống, giống như Phật giáo. Bạn sẽ không hỏi ai sẽ lãnh đạo Phật giáo. Phật giáo có cần Đức Phật không?"

Vài ngày trước khi kết thúc nhiệm kỳ tại Nhà Trắng, Musk đã tuyên bố trong một bài đăng trên X rằng sẽ "quay lại làm việc 24/7 và ngủ trong phòng hội nghị/máy chủ/nhà máy", một sự thay đổi lớn so với Phòng ngủ Lincoln, nơi mà tỷ phú này được cho là đã ngủ nhiều lần. Tuy nhiên, Trump đã trêu chọc rằng mặc dù đó là ngày cuối cùng của Musk, nhưng "thực sự không phải vậy, vì ông ấy sẽ luôn ở bên chúng ta, giúp đỡ chúng ta suốt chặng đường".

 

Rachel Wolf

Những động thái lớn nhất mà Elon Musk đã thực hiện khi điều hành DOGE

Thượng nghị sĩ GOP tuyên thệ sẽ mã hóa các khoản cắt giảm DOGE của Elon Musk: 'Chúng tôi có đủ phiếu bầu'

Đại diện Tim Scott, R-S.C., thảo luận về tương lai của DOGE khi không có Elon Musk trên 'Varney & Co.'

Elon Musk đã kết thúc nhiệm kỳ của mình với chính quyền Trump vào tối thứ Tư, cảm ơn tổng thống và tuyên bố rằng Bộ Hiệu quả Chính phủ (DOGE) sẽ tiếp tục hoạt động mà không có ông. Cơ quan gây tranh cãi này, được thành lập bởi Tổng thống Donald Trump và Musk, tuyên bố đã tiết kiệm được 175 tỷ đô la thông qua các nỗ lực cắt giảm chi phí.

Mặc dù Musk rời Nhà Trắng vì không đồng tình với Trump về "dự luật lớn và đẹp", nhưng ông dường như đã kết thúc nhiệm kỳ của mình trong mối quan hệ tốt đẹp với tổng thống.

"Khi thời gian theo lịch trình của tôi với tư cách là Nhân viên Chính phủ Đặc biệt sắp kết thúc, tôi muốn cảm ơn [Trump] vì đã cho tôi cơ hội cắt giảm chi tiêu lãng phí", Musk viết trong bài đăng trên X.

Cải tổ lực lượng lao động

Musk đã tuyên thệ sẽ cắt giảm chi tiêu của chính phủ và bắt đầu thực hiện chương trình từ chức hoãn lại, trong đó cung cấp cho nhân viên chính phủ tùy chọn từ chức hoặc quay lại làm việc tại văn phòng. Khoảng 75.000 nhân viên liên bang chấp nhận thỏa thuận sẽ được giữ nguyên lương và phúc lợi cho đến ngày 30 tháng 9.

Khi chính quyền phải đối mặt với phản ứng dữ dội về chương trình này, Thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt cho biết những người "không muốn làm việc tại văn phòng và đóng góp vào việc đưa nước Mỹ vĩ đại trở lại, thì họ được tự do lựa chọn một ngành nghề khác và Chính quyền Trump sẽ cung cấp khoản thanh toán rất hậu hĩnh trong 8 tháng".

Trong động thái lớn tiếp theo của mình, Musk đã bắt đầu một sáng kiến ​​gây tranh cãi yêu cầu tất cả nhân viên liên bang phải gửi email hàng tuần nêu chi tiết những gì họ đã hoàn thành. Trong khi nhân viên được hướng dẫn không chia sẻ thông tin mật, họ được yêu cầu viết "khoảng năm viên đạn" và gửi CC cho quản lý của họ.

Email này tiếp tục nhận được phản ứng dữ dội, buộc Leavitt phải bảo vệ biện pháp này.

"Điều này nhằm đảm bảo rằng nhân viên liên bang không lừa đảo người nộp thuế Hoa Kỳ, rằng họ đến văn phòng và rằng họ đang làm công việc của mình. Và đó là một nhiệm vụ rất đơn giản để hoàn thành".

USAID cắt giảm

DOGE một lần nữa thấy mình ở trung tâm của cuộc tranh cãi khi nhắm vào Cơ quan Phát triển Quốc tế Hoa Kỳ (USAID).

Trang web của USAID đã bị tắt và nhân viên bị cấm vào trụ sở chính vào ngày 3 tháng 2, trong khi những người khác bị tạm dừng công việc. Sau đó, chính quyền Trump tuyên bố rằng tất cả nhân viên được USAID tuyển dụng trực tiếp sẽ bị cho nghỉ hành chính.

Vào đầu tháng 3, Bộ trưởng Ngoại giao Marco Rubio tuyên bố rằng 83% các chương trình của USAID sẽ bị hủy bỏ sau khi kết thúc đợt đánh giá kéo dài sáu tuần của DOGE.

Bộ Ngoại giao sau đó đã công bố kế hoạch tiếp quản các chương trình còn lại của USAID, phá vỡ truyền thống hoạt động độc lập với một bộ liên bang của cơ quan này. Điều này dẫn đến việc cắt giảm hơn 4.600 nhân sự, bao gồm 1.500 người đã bị cắt giảm.

Kết thúc DEI

Sau lệnh hành pháp của Trump nhằm chấm dứt các chương trình đa dạng, công bằng và hòa nhập (DEI) của chính phủ, DOGE tuyên bố rằng người dân Mỹ sẽ tiết kiệm được hơn 1 tỷ đô la thông qua việc xóa bỏ 104 hợp đồng liên quan đến DEI. Các hợp đồng bị hủy bỏ có liên quan đến USAID, Bộ Giáo dục, FAA và EPA, cùng nhiều tổ chức khác.

Việc xóa bỏ các chương trình này, vốn trở nên nổi bật sau cái chết của George Floyd vào năm 2020, đã gây ra phản ứng dữ dội vì một số người cho rằng chúng chỉ nhằm mục đích tạo ra các cơ hội bình đẳng.

Vào thứ Ba, Bộ Lao động cho biết họ đã cắt giảm 400 triệu đô la chi tiêu thông qua các nỗ lực của DOGE nhằm cắt giảm các khoản tài trợ DEI liên quan đến Đạo luật Kế hoạch Cứu trợ của Hoa Kỳ. Đây là khoản cắt giảm bổ sung cho các khoản cắt giảm khác được thực hiện đối với luật thời Biden, chẳng hạn như thành lập "Văn phòng Người ủng hộ Người lao động Thất nghiệp" và tài trợ cho "Giám đốc Tiếp cận Công bằng".

Những khoảnh khắc lan truyền

Musk đã trở thành tiêu điểm trong nhiều tháng tại DOGE. Từ cậu con trai Æ A-12 — còn được gọi là "Lil X" — chiếm hết sự chú ý trong Phòng Bầu dục cho đến buổi chụp ảnh Tesla với Trump tại Nhà Trắng và các cuộc phỏng vấn với 'Big Balls' và nhóm DOGE, Musk đã liên tục trở thành tâm điểm chú ý trong nhiều tháng.

Trong khi những người phản đối Trump thường xuyên khẳng định rằng Musk thực sự là người điều hành mọi việc, nhà sáng lập Tesla đã mặc chiếc áo có dòng chữ "Hỗ trợ kỹ thuật" trong một cuộc họp nội các, khẳng định ông chỉ là một phần của chính quyền chứ không phải là người lãnh đạo.

Rachel Wolf

Cơn nghiện ở Mỹ: Khí cười chết người nhưng hợp pháp

Dù tác dụng gây hưng phấn đã được biết đến từ lâu, các chuyên gia cảnh báo rằng sự gia tăng của thuốc lá điện tử khiến loại khí này dễ dàng xâm nhập cơ thể con người cũng như dễ gây nghiện hơn.

Cái chết của Meg Caldwell lẽ ra đã có thể được ngăn chặn.

Nữ vận động viên cưỡi ngựa đến từ Florida, Mỹ này bắt đầu sử dụng khí cười để giải trí khi còn học đại học cách đây 8 năm. Nhưng giống như nhiều người trẻ khác, cô bắt đầu sử dụng nhiều hơn trong thời kỳ đại dịch.

Là em út trong bốn chị em gái, Meg là "ánh sáng của cuộc đời chúng tôi", người chị Kathleen Dial.

Meg Caldwell tiếp tục dùng khí cười với mức độ dày đặc hơn, đến mức chứng nghiện "bắt đầu hủy hoại cuộc đời cô ấy".

Cô tạm thời mất khả năng đi lại sau một lần quá liều, đồng thời cũng bị chứng tiểu tiện không tự chủ. Dù vậy, cô vẫn tiếp tục sử dụng, mua khí này tại các cửa hàng thuốc lá địa phương, hít trong bãi đậu xe rồi quay thẳng vào cửa hàng để mua thêm. Đôi khi cô tiêu hàng trăm đô la mỗi ngày.

Cô chết vào tháng 11 năm ngoái, tại một trong những bãi đậu xe đó, ngay bên ngoài một cửa hàng thuốc lá điện tử.

"Con bé không nghĩ rằng điều đó sẽ làm hại mình vì cô ấy mua ở cửa hàng thuốc lá nên nghĩ mình đang sử dụng chất này một cách hợp pháp," Dial nói.

Diễn biến nghiện như của Caldwell – từ việc lạm dụng khi còn trẻ đến tình trạng nghiện ngập chết người – ngày càng trở nên phổ biến. Báo cáo thường niên của Trung tâm Kiểm soát Chất độc Mỹ cho thấy số lượng báo cáo về việc cố ý tiếp xúc với khí nitrous oxide ở Mỹ đã tăng 58% trong giai đoạn 2023-2024.

Trong trường hợp xấu nhất, việc hít khí cười có thể dẫn đến tình trạng thiếu ôxy não, tức não không nhận đủ ôxy. Điều này có thể gây tử vong. Hít thường xuyên cũng có thể dẫn đến thiếu vitamin B12, gây tổn thương thần kinh, thoái hóa cột sống và thậm chí là tê liệt. Số ca tử vong do ngộ độc khí cười đã tăng hơn 110% từ năm 2019 đến năm 2023, theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC).

Sở hữu khí cười đã bị hình sự hóa ở Vương quốc Anh vào năm 2023 sau khi việc lạm dụng ở giới trẻ gia tăng trong đại dịch. Nhưng mặc dù nhiều bang ở Mỹ cũng đã cấm sử dụng sản phẩm này cho mục đích giải trí, việc bán như một loại sản phẩm dùng trong thực phẩm vẫn là hợp pháp. Chỉ có Louisiana là bang duy nhất cấm hoàn toàn việc bán lẻ loại khí này.

Galaxy Gas, một nhà sản xuất lớn, thậm chí còn cung cấp công thức nấu ăn cho các món ăn, bao gồm Gà xiên nướng sốt bơ đậu phộng cay và Súp lạnh dưa hấu trên trang web của họ. Với các hương vị như Mâm xôi Xanh hoặc Dâu và Kem, các chuyên gia cảnh báo rằng lỗ hổng này – cũng như những thay đổi lớn trong bao bì và bán lẻ – đã góp phần làm gia tăng việc lạm dụng.

Cho đến gần đây, người dùng thường sử dụng các hộp kim loại nhỏ dùng một lần, nặng khoảng 8g và hít khí bằng bong bóng (còn gọi là 'bóng cười'). Nhưng khi việc sử dụng tăng đột biến trong đại dịch, các nhà sản xuất khí cười bắt đầu bán trực tuyến các hộp lớn hơn nhiều – lên đến 2kg – và cuối cùng là trong các cửa hàng bán thuốc lá điện tử và các vật dụng hút thuốc khác.

Các công ty cũng dần đóng gói khí trong các hộp màu sắc tươi sáng với các thiết kế có nhân vật từ trò chơi điện tử và phim truyền hình.

Pat Aussem, từ Tổ chức Hợp tác Chấm dứt Nghiện, tin rằng những phát triển này là nguyên nhân dẫn tới việc lạm dụng gia tăng:

"Ngay cả việc được gọi là Galaxy Gas hay Miami Magic cũng là một hình thức tiếp thị," bà nói.

"Nếu bạn có những bình lớn, thì nhiều người sẽ có cơ hội dùng thử và sử dụng, và rồi bạn có áp lực từ bạn bè trong việc dùng nhiều hơn nữa."

Amazon, nơi loại khí này được bán trực tuyến, cho biết họ nhận thức được việc khách hàng lạm dụng khí cười và đang nỗ lực thực hiện các biện pháp an toàn hơn.

Trả lời CBS News, Galaxy Gas khẳng định rằng loại khí này được dùng với mục đích nấu nướng và họ đã đưa ra một thông báo trên các trang web của mình nhằm cảnh báo về việc lạm dụng.

Mối lo ngại về việc lạm dụng khí cười gia tăng vào năm ngoái, sau khi một số video về việc mọi người sử dụng sản phẩm này lan nhanh trên mạng.

Trên mạng xã hội, các video về người trẻ phê khí cười trở nên thịnh hành. Một video được đăng vào tháng 7/2024 từ một nhà hàng thức ăn nhanh ở Atlanta với một thanh niên hít khí cười hương Dâu và Kem nói: "Chào bạn, tên tôi là Lil T", với giọng trầm hơn do hít khí. Cho đến nay, đoạn video này đã có khoảng 40 triệu lượt xem và được sao chép hàng ngàn lần.

Việc lạm dụng cũng xuất hiện nhiều trong các video nhạc rap và các buổi phát trực tiếp trên Twitch. Khách mời đã thử khí này trên podcast Joe Rogan và các rapper, trong đó có Ye (trước đây là Kanye West), đã công khai nói về việc lạm dụng chất này. Ye sau đó đã kiện nha sĩ của mình vì "tắc trách" khi cung cấp cho Ye "lượng khí cười nguy hiểm".

Để đối phó với trào lưu này, TikTok đã chặn tìm kiếm từ khóa "galaxy gas" và chuyển hướng người dùng đến một thông báo cung cấp các nguồn thông tin về việc sử dụng chất gây nghiện và nghiện ngập.

Nữ rapper SZA cũng đã cảnh báo những người theo dõi trên mạng xã hội của mình về tác hại của nó, đồng thời lên tiếng chỉ trích việc sản phẩm này đang bị "tiếp thị rầm rộ nhắm vào trẻ em da màu."

Vào tháng Ba, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) đã đưa ra một cảnh báo chính thức chống lại việc hít khí này sau khi "quan sát thấy sự gia tăng các báo cáo về các tác dụng phụ sau khi hít các sản phẩm nitrous oxide".

FDA nói rằng họ "tiếp tục chủ động theo dõi các tác dụng phụ liên quan đến việc lạm dụng nitrous oxide và sẽ thực hiện các hành động thích hợp để bảo vệ sức khỏe cộng đồng".

Nhưng đối với một số người, những lời cảnh báo này đã đến quá muộn.

Năm 2023, gia đình của Marissa Politte, một phụ nữ 25 tuổi, đã kiện thành công nhà phân phối khí cười United Brands, yêu cầu bồi thường 745 triệu đô la sau khi nữ kỹ thuật viên X-quang này thiệt mạng vì một tài xế đang phê khí cười.

Bồi thẩm đoàn đã tuyên công ty này phải chịu trách nhiệm vì đã bán sản phẩm khi biết rõ nó sẽ bị lạm dụng.

"Cái chết của Marissa Politte lẽ ra có thể tránh được ngay từ đầu, nhưng lạy Chúa, đây phải là lần cuối cùng," Johnny Simon, luật sư của gia đình Politte, nói vào thời điểm đó. Trong những năm kể từ đó, đã có nhiều tai nạn giao thông chết người liên quan đến khí này ở cả Mỹ và Anh.

Trong khi đó, gia đình của Caldwell đã khởi kiện tập thể chống lại các nhà sản xuất và phân phối khí cười, với hy vọng loại bỏ vĩnh viễn sản phẩm này khỏi các cửa hàng bán lẻ trên khắp nước Mỹ.

"Những người sử dụng khí nitrous oxide trong phòng nha cho mục đích y tế hiện phải trải qua hàng giờ đào tạo", cô Dial nói.

"Vậy nên thật là điên rồ khi bất kỳ ai bước vào một cửa hàng thuốc lá nào đấy đều có thể mua loại thuốc này."

"Thật không may, quá rõ ràng rằng các nhà sản xuất và chủ cửa hàng thuốc lá sẽ không làm điều đúng đắn và tự mình gỡ bỏ sản phẩm này khỏi kệ hàng," Dial kết luận.

 

Eve Webster

Việt Nam đã thực sự có tự do, dân chủ sau 50 năm chiến tranh?

Ngày 27/5 vừa qua, trên mạng xã hội, nhiều người đã đăng lời chúc mừng sinh nhật gửi tới tù nhân Phạm Đoan Trang.

Trước đó vài tuần, một tù nhân nổi tiếng khác là Trịnh Bá Phương đã bị khởi tố thêm tội danh "tuyên truyền chống Nhà nước" khi đang ở tù.

Những dòng tin này nhắc nhở rằng tự do, dân chủ, nhân quyền vẫn còn là những vấn đề nhức nhối tại Việt Nam, 50 năm sau khi cuộc chiến kết thúc.

Trại tù, cải tạo thời hậu chiến

Chiều ngày 29/4/1975 tôi theo gia đình người anh con bác rời Việt Nam bằng tàu. Ba tháng sau được định cư ở California.

Đầu năm 1976, chúng tôi nhận được lá thư đầu tiên từ quê nhà, gửi qua người bạn ở Nhật nhờ chuyển lại vì liên lạc bưu chính giữa Hoa Kỳ và Việt Nam đã bị cắt đứt sau ngày 30/4/1975.

Thư đem tin vui là người thân không có ai chết trong những ngày sau cùng của cuộc chiến. Tin buồn là bố của các anh chị, anh của mẹ tôi, là trung úy cảnh sát, đã đi học tập cải tạo nửa năm rồi mà nhà không biết giam ở đâu và bao giờ mới được về.

Những thư sau có tin nhiều bà con của gia đình và những người hàng xóm cũng đã đi học tập cải tạo cả năm rồi mà chưa thấy về.

Mùa thu 1977 tôi được nhận vào Đại học U.C. Berkeley. Ở đây tôi gặp bà Laola Hironaka, sinh viên ban tiến sĩ ngành Á châu học và cũng là trưởng nhóm của Amnesty International – Campus Network (Ân xá Quốc tế - Mạng lưới Đại học). Bà quan tâm đến tình hình Việt Nam sau năm 1975 và muốn tìm hiểu về các trại học tập cải tạo giam giữ cựu quân cán chính của Việt Nam Cộng hòa.

Khi còn ở quê nhà tôi đã biết Ân xá Quốc tế thường lên tiếng yêu cầu chính quyền Việt Nam Cộng hòa trả tự do cho những thanh niên, sinh viên tranh đấu bị giam tù như Huỳnh Tấn Mẫm, Cao Thị Quế Hương, Đoàn Văn Toại. Nay tổ chức này tiếp tục can thiệp cho tù chính trị tại Việt Nam nên tôi tham gia sinh hoạt vì tin rằng sau chiến tranh người Việt cần có tự do để đóng góp cho quê hương.

Trong những buổi sinh hoạt, tôi chia sẻ thông tin về bác tôi, về những người thân quen còn trong trại học tập, về văn nghệ sĩ đang bị cầm tù và tin tức về đời sống quê nhà dưới chế độ cộng sản qua những lá thư gia đình.

Nhân quyền tại Việt Nam được thế giới chú ý khi ca sĩ Joan Baez đã cùng 80 trí thức, văn nghệ sĩ Mỹ ký tên vào một thư ngỏ gửi cho Hà Nội, đăng ngày 30/5/1979 trên 5 nhật báo lớn tại Hoa Kỳ, kêu gọi lãnh đạo Việt Nam tôn trọng nhân quyền vì đang giam giữ mà không xét xử hàng trăm nghìn quân nhân, công chức chế độ Việt Nam Cộng hòa và nhiều văn nghệ sĩ.

Ca sĩ Joan Baez và lãnh đạo của Ân xá Quốc tế là bà Ginetta Sagan đã gặp nhiều cựu tù nhân bị giam sau ngày 30/4/1975 và đã thoát khỏi Việt Nam, trong đó có Đoàn Văn Toại, cựu lãnh đạo của Tổng hội Sinh viên Sài Gòn; nhà văn Nguyễn Hữu Hiệu, bác sĩ Trần Xuân Ninh.

Tháng 11/1979, AI Campus Network và Hội Sinh viên Việt Nam, mà tôi là thành viên trong ban chấp hành, tổ chức biểu tình tại Sproul Plaza, Đại học Berkeley là nơi nổi tiếng với những cuộc biểu tình chống chiến tranh Việt Nam trong quá khứ. Hàng nghìn sinh viên đã đến nghe cựu tù nhân-bác sĩ Trần Xuân Ninh, ca sĩ Joan Baez, giáo sư chính trị học Karl Jackson, nhà thần học William Buckley nói chuyện về một nước Việt Nam hết chiến tranh nhưng thiếu nhân quyền nên nhiều người Việt phải bỏ nước vượt biển ra đi.

Tôi đã cùng bà Laola Hironaka xuống miền Nam California tiếp xúc với những nhà văn, nhà báo, quan chức cũ của Việt Nam Cộng hòa để tìm hiểu về trại tù cải tạo, về những vụ bắt giam văn nghệ sĩ. Chúng tôi gặp nhà văn Võ Phiến, nhà văn kiêm đạo diễn Đỗ Tiến Đức, bà dân biểu Nguyễn Thị Hai, gia đình cố dược sĩ Nguyễn Cao Thăng.

Ngoài hàng trăm nghìn người bị giam trong các trại học tập cải tạo còn có nhiều trí thức văn nghệ sĩ bị giam tù như vợ chồng nhà văn Nhã Ca và thi sĩ Trần Dạ Từ, Duyên Anh, Doãn Quốc Sĩ, Dương Hùng Cường, Nguyễn Mạnh Côn, Vũ Hoàng Chương, là những tác giả tôi thích đọc khi còn ở quê nhà.

Năm 1980, sinh hoạt văn học của người Việt hải ngoại sôi nổi lên với tập thơ của Ngục Sĩ, là một thi sĩ miền Bắc đã bị giam tù nhiều năm vì làm thơ chỉ trích Đảng Cộng sản và chế độ Hà Nội. Tác giả từng bị cầm tù vài lần, đến năm 1979, ông đã chạy vào sứ quán Anh để nhờ chuyển tập thơ ra nước ngoài, kết cục là ông lại bị bắt và kết án nhiều năm tù. Phạm Duy phổ thơ của ông thành 10 bài ngục ca.

Năm 1981, dịp tưởng niệm ngày 30/4, Hội Sinh viên Việt Nam tại Đại học Berkeley đã tổ chức một đêm đọc thơ Tiếng vọng từ đáy vực, hát Ngục ca và sinh viên đã mời một số cựu tù cải tạo đến nói chuyện về đời sống trại tù.

Cùng năm, Trung tâm Nghiên cứu Đông Á (Institute of East Asian Studies) của trường cho xuất bản sách After Saigon Fell (Sau ngày Sài Gòn thất thủ) của Nguyễn Long, một cựu sinh viên Đại học Berkeley, tốt nghiệp bằng tiến sĩ chính trị học năm 1973, về nước làm giám đốc học vụ của Đại học Vạn Hạnh. Sau năm 1975, các đại học tư đóng cửa, đầu năm 1979, ông vượt biển và được định cư tại Mỹ.

Tác giả ghi lại sự kiểm soát chặt chẽ của công an qua chính sách hộ khẩu. Người dân không được tự do lưu trú, ra khỏi địa phương phải có giấy phép tạm trú, tạm vắng. Việc vận chuyển hàng hóa, thực phẩm cũng phải có giấy phép của nhà nước. Sài Gòn không còn biểu tình như trước. Tác giả từng có cảm tình với Mặt trận Giải phóng Miền Nam, ở lại sau ngày 30/4/75, ông mới nhận ra bộ mặt thực của cộng sản và quyết định vượt biển vào năm 1979.

Sau khi bà Laola Hironaka rời trường, năm 1982, tôi gặp Steve Denney, thành viên của Amnesty International – Nhóm 64, phụ trách về Đông Nam Á. Thời sinh viên ở Đại học Oregon, Steve từng tham gia phong trào chống chiến tranh và lúc bấy giờ đang quan tâm đến nhân quyền tại Việt Nam. Anh làm phụ tá cho ông Douglas Pike, Giám đốc Indochina Archive tại Đại học Berkeley.

Steve làm chủ biên tập san nhân quyền Indochina Journal mà tôi đã cộng tác với anh, mỗi số phát hành được gửi đến các vị dân cử Mỹ trong các ủy ban về châu Á tại Quốc hội, các giáo sư đại học chuyên ngành Đông Nam Á, các cơ quan từ thiện hoạt động tại Việt Nam và những ai quan tâm đến Việt Nam.

Khi có diễn giả đến trường nói chuyện về Việt Nam thời hậu chiến, như Don Luce, John Spragen, Christine White, Steve đã cùng sinh viên chất vấn diễn giả về trại học tập cải tạo, về việc bắt giam các lãnh đạo tôn giáo, văn nghệ sĩ, thành phần trí thức.

Hạn chế tự do để bảo vệ chế độ

Amnesty International và Human Rights Watch (tổ chức Theo dõi Nhân quyền) trong các báo cáo đã lên tiếng về vi phạm nhân quyền của Hà Nội.

Lãnh đạo của Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất là các nhà sư Thích Huyền Quang và Thích Quảng Độ bị Hà Nội chỉ định quản chế. Giáo hội này bị cấm từ năm 1981, khi nhà nước cho thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam trực thuộc Mặt trận Tổ quốc, tu sĩ bị ép buộc tham gia, nhiều người phản đối đã bị quấy nhiễu hay lãnh án tù.

Các nhà sư Thích Tuệ Sỹ và Thích Trí Siêu, những học giả uyên bác về Phật học, đã bị nhà nước kết án tử hình với tội danh hoạt động "lật đổ chính quyền nhân dân" sau khi bị bắt vào năm 1984, mà các tổ chức nhân quyền quốc tế đều cho là Hà Nội áp đặt nhằm tiêu diệt những tu sĩ không theo giáo hội do nhà nước lập ra. Với sự lên tiếng can thiệp của thế giới, Hà Nội đã giảm án xuống còn 20 năm tù.

Công giáo cũng chung số phận với nhiều tu sĩ bị quản chế dài hạn hay giam tù như Giám mục Nguyễn Văn Thuận, các linh mục Trần Hữu Thanh, Đinh Bình Định, Nguyễn Công Đoàn, Nguyễn Văn Lý.

Tin lành có mục sư Nguyễn Tự Cường bị án tù 10 năm tù.

Nhiều tu sĩ đã chết trong tù, trong đó có Hòa thượng Thích Thiện Minh, Linh mục Vũ Khánh Tường.

Cuối năm 1986, Đại hội 6 Đảng Cộng sản đưa ra chính sách Đổi mới, chuyển kinh tế tập trung sang tự do kinh doanh nhiều thành phần. Việt Nam mở cửa đón du khách phương Tây. Dân được tự do buôn bán và những nhà đầu tư nước ngoài đến Việt Nam tìm kiếm cơ hội đầu tư. Đời sống của dân trở nên khá hơn vì được tự do kinh doanh.

Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh cho "cởi trói văn nghệ" nên văn học Việt Nam có nhiều tác phẩm được thế giới biết đến: Dương Thu Hương với Những thiên đường mù, Trần Mạnh Hảo với Ly thân, Nguyễn Huy Thiệp với Tướng về hưu, Bảo Ninh với Nỗi buồn chiến tranh, Trần Văn Thủy với phim Chuyện tử tế.

Vài năm sau, tự do sáng tác bị xiết lại trước làn sóng dân chủ hóa ở Đông Âu mà Hà Nội lo sợ sẽ lan đến Việt Nam.

Nhà văn Dương Thu Hương, một người lên tiếng chỉ trích nhà nước, đã bị bắt vào tháng 4/1991 với cáo buộc chuyển bí mật nhà nước ra hải ngoại mà thực tế là bản thảo Tiểu thuyết vô đề của bà. Sau nhiều tháng bị giam, bà đã được thả ra mà không hề qua xét xử.

Những ai lên tiếng đòi cải cách chính trị, mở rộng không gian thảo luận về những vấn đề của đất nước đều bị trấn áp hay bỏ tù.

Bác sĩ Nguyễn Đan Quế sáng lập Cao trào Nhân bản vào ngày 11/5/1990 thì chỉ một tháng sau đã bị công an bắt giam và sau đó bị kết án tù 20 năm.

Luật sư Đoàn Thanh Liêm bị bắt sau khi gặp gỡ những người Mỹ để tham vấn cho họ trong việc mở công ty tại Việt Nam, nhưng lý do chính cho việc bắt giữ là việc ông kêu gọi tự do tín ngưỡng, tự do tôn giáo. Ông bị kết án tù 12 năm với tội danh liên quan đến "tuyên truyền chống nhà nước xã hội chủ nghĩa".

Giáo sư Đoàn Viết Hoạt bị bắt vào tháng 11/1990 khi cho xuất bản tờ báo chui Diễn đàn Tự do với những bài viết kêu gọi tự do dân chủ cho Việt Nam và bị kết án 20 năm tù, cùng với các cộng sự Phạm Đức Khâm bị án tù 16 năm và Nguyễn Văn Thuận 12 năm.

Trước làn sóng dân chủ ở Đông Âu, Bộ trưởng Công an Bùi Thiện Ngộ trong bài viết Một số vấn đề chiến lược An ninh Quốc gia trong giai đoạn mới trên Tạp chí Cộng sản đã đưa ra lời cảnh báo rằng sau cuộc cách mạng nhung 1989 ở Đông Âu, kẻ thù của Việt Nam, trong và ngoài nước, đang nắm lấy cơ hội để đòi đổi mới chính trị theo kế hoạch "diễn biến hòa bình", vận động cho đa nguyên, đa đảng nhằm chấm dứt sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.

Đã có những nhân vật cấp cao lên tiếng đòi dân chủ hóa đất nước như Ủy viên Bộ Chính trị Trần Xuân Bách, Trung tướng Trần Độ, Giáo sư Phan Đình Diệu.

Trung tướng Trần Độ muốn có một xã hội đa nguyên, không độc quyền theo một chủ thuyết và lãnh đạo phải thật sự là của dân, do dân và vì dân.

Những đề xướng của Trung tướng Trần Độ, cựu Thứ trưởng Bộ Văn hóa và cũng là Phó Chủ tịch Quốc hội, đã không được Bộ Chính trị đồng tình. Ông đã bị trù dập, bị khai trừ đảng vào năm 1999. Khi qua đời, đám tang của ông còn bị an ninh quấy nhiễu.

Lên tiếng trong kỷ nguyên internet

Đầu thiên niên kỷ, khi mạng thông tin toàn cầu trở nên phổ biến thì công an bắt đầu trấn áp và giam giữ những ai dùng internet để phát tán những tài liệu, thông tin về tình hình nhân quyền tại Việt Nam.

Theo Amnesty International và Human Rights Watch, nhiều người dùng internet để vận động cho nhân quyền đã bị giam tù.

Lê Chí Quang, 32 tuổi, bị bắt tại một quán cà phê ở Hà Nội vào tháng 2/2002. Ông đã phát tán trên mạng thông tin lên án nhà nước ký hiệp ước biên giới với Trung Quốc và bị kết án 4 năm tù về tội "tuyên truyền chống nhà nước."

Doanh nhân Nguyễn Khắc Toàn, 48 tuổi, bị bắt vào tháng 1/2002 vì đã dùng internet để chuyển ra nước ngoài những thông tin về các cuộc biểu tình của nông dân phản đối nhà nước thu hồi đất. Ông bị kết án 12 năm tù.

Luật sư Nguyễn Văn Đài và luật sư Lê Thị Công Nhân năm 2007 bị kết án tù vì lên tiếng cho tự do tôn giáo. Luật sư Lê Quốc Quân lãnh án tù 30 tháng vì hoạt động "nhằm lật đổ chế độ". Nhà văn Trần Khải Thanh Thủy bị kết án tù 3 năm vì làm báo "chui" Tổ quốc và là thành viên của Khối 8406, một tổ chức vận động cho dân chủ.

Năm 2012, "Điếu Cày" Nguyễn Văn Hải, cựu bộ đội Quân đội Nhân dân Việt Nam, bị kết án 12 năm tù với tội "tuyên truyền chống nhà nước."

Năm 2014, "Anh Ba Sàm" Nguyễn Hữu Vinh, sinh năm 1956, cựu sĩ quan an ninh, bị kết án 5 năm tù khi cho đăng trên Blog Anh Ba Sàm, có hàng vạn người vào đọc mỗi ngày, những thông tin, bình luận từ quốc nội và quốc tế liên quan đến Việt Nam.

Từ năm 2000, những người lên tiếng phản kháng chế độ gồm nhiều người sinh ra và lớn lên ở miền Bắc Việt Nam. Sau nhiều thập niên sống dưới chế độ cộng sản, họ cũng đã nhận ra những bất công và sự thiếu tự do dân chủ trên quê hương.

Không chỉ những người tranh đấu cho công bằng xã hội, cho dân oan mà nhà báo, nghệ sĩ cũng bị bắt giam. Việt Khang Võ Minh Trí, 34 tuổi, bị kết án tù về tội danh "Tuyên truyền chống Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam" theo Điều 88 của Bộ luật Hình sự 1999 khi sáng tác các ca khúc kêu gọi nhà nước trả lại cho dân những quyền tự do căn bản.

Ngày 14/12/2021, Phạm Đoan Trang, sinh năm 1978, nhà báo, người làm xuất bản sách, cũng bị cáo buộc vi phạm Điều 88 vì "Làm ra, tàng trữ, lưu hành các tài liệu, văn hóa phẩm có nội dung chống Nhà nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam" và bị kết án 9 năm tù. Bà là đồng sáng lập viên của Luật Khoa tạp chí và tác giả của nhiều tác phẩm về xã hội và nhà tù ở Việt Nam.

Phạm Đoan Trang muốn "khai dân trí" qua nhiều tác phẩm, điển hình như Chính trị bình dân, Phản kháng phi bạo lực, Cẩm nang nuôi tù để người dân hiểu được những quyền căn bản của mình.

Tiến sĩ Nguyễn Sơn Lộ - bút danh Minh Đường, Giám đốc của viện nghiên cứu SENA - chủ trương "khai quan trí" qua những tập sách nghiên cứu và đề nghị chính sách ông chỉ gửi đến những ủy viên Trung ương Đảng, thành viên Quốc hội. Năm 2023, ông bị bắt và kết án 5 năm tù theo Điều 331 Bộ luật Hình sự: "Lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân."

Đầu năm 2025, nhà báo Huy Đức Trương Huy San cũng bị buộc tội theo Điều 331 và bị kết án 30 tháng tù.

Luật hình sự của Việt Nam ngày nay vẫn còn những điều luật không rõ ràng và tùy tiện, cho phép nhà nước giải thích và áp đặt để giam tù những ai lên tiếng trong ôn hòa chỉ trích các chính sách của Đảng Cộng sản Việt Nam: Điều 109 về âm mưu lật đổ chính quyền nhân dân; Điều 117 về tuyên truyền chống nhà nước; Điều 331 về lợi dụng quyền tự do dân chủ xâm phạm quyền, lợi ích của nhà nước, tổ chức hay cá nhân.

Năm mươi năm sau ngày chiến tranh kết thúc, Việt Nam đã có nhiều tiến bộ trong phát triển kinh tế. Tuy nhiên, người dân vẫn chưa có đầy đủ các quyền căn bản như tự do biểu đạt, tự do hội họp, lập hội, ứng cử dù Việt Nam đã phê chuẩn các công ước của Liên Hợp Quốc về các quyền dân sự và chính trị.

Thái Bá Tân, sinh năm 1950, tốt nghiệp đại học ngoại ngữ Moscow, là một giáo sư thường sáng tác những vần thơ châm biếm chế độ và nói lên những suy nghĩ của ông về đất nước, như bài thơ "Gửi bác Trọng" có những câu sau đây:

Nhân quyền Việt Nam, nhìn từ bên ngoài biên giới

Báo cáo năm 2023 của Bộ Ngoại giao Mỹ ghi nhận Việt Nam hiện còn giam giữ ít nhất 187 tù nhân hoạt động cho nhân quyền.

Tổ chức Freedom House năm 2024 đặt Việt Nam vào nhóm quốc gia không có tự do, với số điểm 4/40 cho tự do chính trị và 15/60 cho những quyền tự do dân sự.

Ủy ban Nhân quyền Tom Lantos của Quốc hội Hoa Kỳ có nhiều dân biểu đứng ra bảo trợ cho những tù nhân lương tâm tại Việt Nam và thường xuyên đưa vấn đề vi phạm nhân quyền của Hà Nội ra trước diễn đàn Quốc hội.

Năm 1994, được Quốc hội đồng thuận và Tổng thống Bill Clinton ký thành luật chọn ngày 11/5 hằng năm là Ngày Nhân quyền cho Việt Nam. Ngày này năm 1990, bác sĩ Nguyễn Đan Quế đã khai sinh ra Cao trào Nhân bản khiến ông bị giam tù nhiều năm.

Năm 2023, lập pháp viện tiểu bang California, nơi có đông người Việt sinh sống, cũng đã chọn ngày 11/5 là Ngày Nhân quyền cho Việt Nam.

Trong cuộc phỏng vấn với bác sĩ Trần Xuân Ninh vào năm 1979 khi ông đến Đại học Berkeley nói chuyện, tôi đã đặt câu hỏi là người Việt hải ngoại có thể làm gì để giúp cải tiến nhân quyền trên quê hương, ông trả lời:

"Những người đi từ năm 1975 hay đi sau này mà còn thương những người ở nhà thì còn phải lên tiếng mạnh mẽ, đánh động thế giới, buộc lương tâm họ phải thức giấc và chú ý đến Việt Nam nhiều hơn nữa, nhất là quan tâm đến bản chất tàn ác của chế độ Hà Nội và những vi phạm nhân quyền của chế độ ấy… Áp lực như thế tối thiểu mình đã giúp đỡ dân tộc bớt đi phần nào những đau khổ hàng ngày." (Bán nguyệt san Việt Nam Hải Ngoại số 85, 1-15/12/1980)

Tháng 2/2025, cựu tù nhân lương tâm Nguyễn Bắc Truyển từ Đức đến San Jose, California nói chuyện về tình hình nhân quyền Việt Nam.

Ông Truyển tranh đấu cho tự do tôn giáo, cho quyền của người dân tộc thiểu số và đã bị kết án nhiều năm tù, với tội "tuyên truyền chống nhà nước" và "âm mưu lật đổ chính quyền nhân dân". Nhờ can thiệp của quốc tế, ông và vợ đã được Đức nhận cho tị nạn vào tháng 9/2023. Ông Truyển cho biết có nhiều người bị tù vì lên tiếng phản biện chính sách của nhà nước, con số có thể là hàng nghìn, cao hơn nhiều so với những con số vài trăm do các tổ chức nhân quyền đưa ra.

Hỏi ông người Việt hải ngoại có thể làm gì giúp cho những tù nhân lương tâm, ông nói: "Những người còn trong tù ở Việt Nam rất hy vọng và khích lệ khi biết rằng nhân dân trên thế giới không quên họ. Sự quan tâm của chúng ta sẽ giúp họ trải qua những ngày khó khăn, đem lại hy vọng họ sẽ được trả tự do và tiếp tục tranh đấu cho những quyền căn bản của dân tộc Việt Nam."

Bùi Văn Phú