Báo chí Việt Nam
hiện đang không thoát khỏi guồng quay số hóa, điện tử hóa nhưng dường như đang
loay hoay giữa ngã ba đường và xu hướng thấy rõ nhất là lá cải hóa.
Chưa có một tờ báo mạng
nào được xem là chuyên nghiệp, thông tin chuẩn xác, đáng tin cậy. Nói như một
nhà bình luận trong nước, cả làng báo (mạng) là “một vườn cải xum xuê”.
Sụt giảm
Theo Bộ Thông
tin-Truyền thông Việt Nam, tính đến ngày 26/12/2013, toàn quốc có 838 cơ quan
báo in với 1.111 ấn phẩm, 70 báo điện tử, 19 tạp chí điện tử và 265 trang thông
tin điện tử tổng hợp của các cơ quan báo chí.
Trong số hơn 800 tờ
báo, số báo sống được nhờ lượng phát hành chỉ trên dưới 10 tờ, theo một số nhà
báo trong nước.
Vài năm trở lại đây,
những báo có số phát hành hàng đầu như Tuổi trẻ, Thanh niên, Công an TPHCM, Phụ
nữ… cũng sụt giảm lượng phát hành ở mức rất đáng kể.
Phó tổng biên tập của
một tờ báo vừa kể tiết lộ, lượng phát hành của tờ báo đã giảm tới 1/3 chỉ trong
vòng hai năm, còn khoảng 200 ngàn bản/kỳ.
Số phát hành của tờ
báo thường được giữ bí mật và con số công khai thường lớn hơn nhiều so với thực
tế, một cách để duy trì quảng cáo.
Tại Việt Nam, cho dù
có tới 800 tờ báo in, nhưng số tờ báo bán được (bán trên sạp báo và đặt báo dài
hạn) cũng chỉ tính trên con số 10.
Thời gian vừa qua, hầu
hết những “phóng viên”, “nhà báo” bị bắt với cáo buộc tống tiền các doanh nghiệp
đến từ nhóm báo này. Một cách khác để tồn tại là “đánh thuê” theo đơn đặt hàng
dưới cái gọi là “hợp đồng truyền thông”, tức là được trả tiền để viết “đánh” ai
đó.
Tuy những tờ báo này
ít được xã hội biết đến nhưng cứ có bài được dán mác “chống tiêu cực” là cũng đủ
để ai đó gặp rắc rối.
Tuy nhiên, cách tồn
tại này ngày càng tỏ ra mong manh, nhất là trước hiện tượng báo mạng, trang tin
điện tử trăm hoa đua nở và chuyện “được/bị lên báo” nay trở thành “thường ngày ở
huyện”.
Sự phát triển của
internet, của các thiết bị đọc điện tử dẫn đến việc đọc tin tức trên mạng trở
nên phổ biến.
Tính tới tháng
11/2012, có khoảng 31,3 triệu người dùng Internet ở Việt Nam (chiếm gần hơn 35
% dân số cả nước, theo Trung tâm Internet Việt Nam. Hầu hết người dùng Internet
đều ở tuổi từ 20-40.
Có người nói tại Việt
Nam hiện nay, mạng xã hội là nguồn tin chính. Thực ra đây cũng chỉ là phỏng
đoán. Chưa có nghiên cứu thực sự nào chứng minh điều này.
Nhưng xu hướng lá cải
hóa nền báo chí là điều nhiều người thấy rõ.
Sự phát triển của
internet, của các thiết bị đọc điện tử dẫn đến việc đọc tin tức trên mạng trở
nên phổ biến
Để hiểu thêm về xu
hướng của báo chí Việt Nam, cần thiết phải nhìn vào nguồn tài chính để các tòa
báo tồn tại.
Trong khi báo in sụt
giảm và nhiều tờ báo đang chuyển qua hình thức kỹ thuật số, tại thị trường Việt
Nam, quảng cáo trên truyền hình vẫn chiếm đa số.
Theo một thống kê,
năm 2012, doanh thu quảng cáo toàn thị trường đạt 20.400 tỷ đồng, tăng 30% so với
năm 2011.
Trong đó, truyền
hình chiếm 18.246 tỷ đồng, tăng 136% so với năm 2011; quảng cáo trên báo in và
tạp chí giảm khoảng 8%, đạt 2.151 tỷ đồng và phát thanh giảm gần 20%, với chưa
đầy 25 tỷ đồng.
Tính theo tỷ lệ, quảng
cáo trên báo in chiếm khoảng 8%, truyền hình 78%, internet 9% và quảng cáo
ngoài trời chiếm 4%. Tuy nhiên, năm ngoái doanh thu quảng cáo trên báo đã giảm
1,3% trong khi các phương tiện truyền thông khác giữ con số tốt hơn nhiều.
Điều này khiến nhiều
tờ báo phải đấu tranh để tồn tại bởi việc sụt giảm doanh thu.
Cuộc chiến “câu
view”
Để tồn tại, các tờ
báo điện tử Việt Nam buộc phải bước vào cuộc chiến “câu view” (tăng lượt xem) bằng
gần như mọi giá. Các đề tài liên quan đến sex, giật gân, người giàu có, người đẹp,
các nhân vật giải trí của giới bình dân (chiếm đa số)… được khai thác triệt để…
Có thể nói, trong cuộc
chiến tranh giành miếng bánh nhỏ bé của thị trường quảng cáo online chưa thực sự
lớn mạnh, nhiều báo mạng lao vào tranh đua bằng chiêu bài lá cải một cách tuyệt
vọng.
Những từ khóa gây sốc,
cho dù hầu hết vi phạm những quy tắc của báo chí đứng đắn về tính khách quan,
trung dung của người làm báo, được tận dụng tối đa nhằm thu hút lượt đọc.
“Kinh hoàng”, “nghẹn
lòng”, “đắng lòng”, “hé lộ”, “bóc mẽ”, “gây sốc”, “bất ngờ”… là những động từ,
tính từ chủ quan của tờ báo được tận dụng tối đa trên các hàng tít.
Báo mạng cũng là giới
“sáng tạo” ra những khái niệm mới và khiến chúng phổ biến: “giàu như đại gia”
(cho dù không biết đại gia này có bao nhiêu tiền, nhà to thế nào), “đẹp như
hotgirl” (?).
Nhiều tờ báo, thậm
chí sẵn sàng đưa lên những câu chuyện gần như không có tính báo chí, chỉ miễn
có người kích chuột vào là được. Một tờ báo mạng hồi đầu năm khai thác chuyện một
cô gái không nhịn được đã “ị đùn” trên xe khách đường dài.
Bài báo “bốc mùi”
này tuy sau bị phê phán, nhưng đối với những người làm báo, đó có thể xem là
“thành công” bởi “câu được view”.
Người ta giờ đây
cũng sẵn sàng đưa lên đủ loại tin đồn chưa được kiểm chứng, thậm chí dùng những
thứ được tung lên mạng xã hội, không qua thẩm định và tác nghiệp của phóng
viên, miễn là thu hút trí tò mò.
Các tờ báo mạng đều
na ná giống nhau ở đề tài, ngôn ngữ. Có một điểm chung là họ đều nhắm đến những
từ khóa “sốc, sex” mà họ cho là thu hút độc giả để đưa lên tít.
Ngôn ngữ của báo mạng
dần giống như truyện kiếm hiệp Kim Dung với “đuổi giết” thành “truy sát”, “cô
gái”, “người đàn bà” nay thành “thiếu nữ”, “thiếu phụ”, “góa phụ”, con nhà giàu
có giờ trở thành “thiếu gia”, “tiểu thư”, thậm chí nhiều báo còn dùng “nữ tiểu
thư” (chắc để phân biệt với “nam tiểu thư”?).
Ngoài “cưỡng dâm”,
giờ đây người ta còn viết “cưỡng hôn”, ý nói hôn người khác mà không được cho
phép.
Trong cuộc đua câu
view, nhiều thứ chuẩn mực đã bị xem nhẹ.
Thậm chí, nhiều việc
rất nghiêm túc cũng bị “cuộc chiến câu view” làm cho trở thành nhảm nhí.
Đưa tin về thủ tướng
Yingluck Shinawatra, thay vì tập trung nội dung chính trị, một số tờ báo mạng
chỉ nhìn vào dung mạo và trang phục của bà kiểu “Ngắm thủ tướng Thái Lan xinh đẹp,
quyến rũ”. Nhưng những bài như vậy, lại ăn khách.
Xu hướng này diễn ra
trên ấn bản điện tử của cả những tờ báo xưa nay được xem là nghiêm túc, chuyên
nghiệp như Tuổi trẻ, Thanh niên hay Pháp luật TPHCM.
Không phải không có
những nỗ lực làm báo điện tử nghiêm túc, chuyên nghiệp như VietnamNet từng là một
ví dụ.
Tuy nhiên, do vòng
quay của xã hội, của thị hiếu bình dân, tờ báo này thay vì nghiêm túc như buổi
đầu, nay cũng dùng đủ trò câu khách lá cải để thu hút độc giả trẻ, những người
dường như thích tin tức giật gân, thỏa mãn trí tò mò hơn là tìm những thông tin
bổ ích, giúp tiến bộ.
Phải chăng xã hội
nào thì báo chí đó? Với những gì đang diễn ra trên mặt báo, có thể có những
liên tưởng về người đọc Việt Nam ngày nay, họ là ai.
Ở bất cứ quốc gia
nào cũng có người thích tin tức lá cải và những tờ báo lá cải. Khác với Việt
Nam ở chỗ: ngoài báo lá cải, còn có nhiều tờ báo đàng hoàng, nghiêm túc.
Chắc chắn ở Việt Nam
vẫn có một bộ phận độc giả có trình độ cần những thông tin nghiêm túc, có ích,
những tờ báo mạng chuyên nghiệp và đây cũng là đòi hỏi của một xã hội tiến bộ.
Nhưng chưa xuất hiện
những tờ báo như thế ở quốc gia 90 triệu dân này.
Nguyễn Anh Minh
*****
Truyền Thông của Đảng!
Truyền thông che mắt, bịt mồm
" Đưa tin định hướng", ôm đồm đảng ta
Truyền thông của quỷ, của ma
Bao nhiêu báo đảng chỉ loài rác thôi
Dân đen khóc đứng, khóc ngồi
Hỡi ban tuyên giáo, chúng tôi mù loà!
Bịt mồm cho khỏi kêu la
Xem tin của đảng tối loà mắt dân
Chúng sanh mười tám địa tầng
Việt Nam đứng chót, Bắc Hàn cận bên!
Hoàng Hạc
" Đưa tin định hướng", ôm đồm đảng ta
Truyền thông của quỷ, của ma
Bao nhiêu báo đảng chỉ loài rác thôi
Dân đen khóc đứng, khóc ngồi
Hỡi ban tuyên giáo, chúng tôi mù loà!
Bịt mồm cho khỏi kêu la
Xem tin của đảng tối loà mắt dân
Chúng sanh mười tám địa tầng
Việt Nam đứng chót, Bắc Hàn cận bên!
Hoàng Hạc
Truyền Thông của Đảng!
ReplyDeleteTruyền thông che mắt, bịt mồm
" Đưa tin định hướng", ôm đồm đảng ta
Truyền thông của quỷ, của ma
Bao nhiêu báo đảng chỉ loài rác thôi
Dân đen khóc đứng, khóc ngồi
Hỡi ban tuyên giáo, chúng tôi mù loà!
Bịt mồm cho khỏi kêu la
Xem tin của đảng tối loà mắt dân
Chúng sanh mười tám địa tầng
Việt Nam đứng chót, Bắc Hàn cận bên!
Hoàng Hạc