BM: Khi mặt đất mở ra và nuốt chửng mọi thứ

Đó là một cơn ác mộng. Khoảng 11 giờ tối ngày 28/2 năm 2013, ở vùng ngoại ô phía đông Tampa, bang Florida, nước Mỹ, ông Jeff Bush, 37 tuổi, đang nằm ngủ trên giường thì mặt đất bỗng dưng mở ra và ông bị nuốt chửng. Nghe tiếng nứt vỡ lớn, Jeremy Bush, em trai Jeff, lao vào phòng. “Mọi thứ biến mất,” anh nói với CNN. “Giường, ti vi của anh trai tôi. Anh trai tôi cũng biến mất.” Jeremy nhảy vào hố sụt trong nỗ lực tuyệt vọng để tìm anh trai. Nhưng khi mặt đất bắt đầu sụt nhiều hơn kéo thêm nhiều thứ đổ nát vào khoảng trống, một viên cảnh sát đã đến nơi để đưa Jeremy ra ngoài. Thi thể của Jeff không bao giờ được tìm thấy.

Vì sao lại sụt?

Đó là một hố sụt. Những sự việc bất ngờ này xảy ra trên khắp thế giới nhưng những nơi như Florida đặc biệt dễ xảy ra hố sụt nhất bởi vì địa chất khu vực. Hàng trăm vụ việc như vậy đã xảy ra ở tiểu bang nắng ấm này hàng năm.

Đây có phải là những hiện tượng thiên nhiên không thể đoán trước hay có cách nào đó để chúng ta biết được chúng sắp xảy ra? Trong tương lai, chúng ta có thể không phải chịu số phận của Bush: các nhà địa chất đang bận rộn xác định xem những nơi nào đặc biệt dễ xảy ra hố sụt nhất trong khi các nhà khoa học Nasa đang thử nghiệm một hệ thống có thể giúp chúng ta biết được khi nào sắp xảy ra một hố sụt. Có thể chúng ta cho rằng ai ai cũng ủng hộ những nỗ lực này nhưng có người vẫn có lý do chống đối việc dự đoán các hố sụt.

Clint Kromhout, một nhà địa chất tai Viện Khảo sát Địa chất Florida ở Tallahasee, muốn nói với mọi người rằng có những thứ mà chúng ta có thể biết chắc về Florida: nắng ấm, bãi biển, bão tố và hố sụt.

Hố sụt hình thành khi đá sỏi hòa tan vào nước ngầm trong quá trình hàng trăm hay hàng ngàn năm để tạo thành những hốc trong lòng đất. Đến lúc nào đó, khi trần của hốc ngầm này không thể nào chịu nổi sức nặng của lớp địa chất phía trên, nó sẽ từ từ sụt xuống hay sụp đổ bất ngờ.

Florida là nơi đặc biệt dễ ra sụt lún bởi vì nó nằm trên một phiến đá vôi khổng lồ mà tầng ngậm nước thấm qua và ăn mòn dần.

Xác định khu vực có nguy cơ

Hố sụt là một hiện tượng tự nhiên nhưng hoạt động của con người có thể làm cho mọi việc xấu đi. Khai thác quá mức nước ngầm chẳng hạn có thể khiến các vách hố ngầm mất đi chỗ dựa. Thời tiết cũng là một nhân tố. Hạn hán làm mực nước xuống thấp còn mưa lớn trút xuống hàng tấn nước làm tăng sức ép lên trần các hố ngầm và cuối cùng dẫn đến đất sụt. Đó là những gì đã xảy ra ở Florida hồi tháng Sáu năm 2012 khi bão Debby tràn qua sau nhiều tháng hạn hán – để lại hàng trăm hố sụt trên đường đi.

Vào tháng Tám năm 2013, Kromhout và đồng nghiệp Alan Baker được tài trợ 1 triệu đô la để xây dựng một bản đồ cho thấy những khu vực dễ bị sụt đất. Bản đồ này áp dụng phương pháp thống kê: kết nối các bằng chứng về các hố sụt đã xảy ra với dữ liệu địa chất như độ sâu của lớp đá vôi hay cấu tạo của lớp trầm tích nằm trên để đưa ra dự đoán về khả năng xảy ra sụt đất ở một khu vực nào đó.

Khi hoàn tất vào mùa thu năm 2016, bản đồ sẽ thể hiện các mức độ dễ xảy ra hố sụt khác nhau bằng các màu sắc khác nhau. Nhưng nó không chi tiết đến mức cho bạn biết sẽ có hố sụt dưới nền nhà của bạn nhưng nó sẽ cho bạn những dấu hiệu nhận biết mà bạn phải tiếp tục theo dõi.

“Mục đích chính là giúp cơ quan đối phó tình trạng khẩn cấp chuẩn bị cho cơn bão sắp tới mà có thể tạo ra nhiều hố sụt,” Kromhout nói.

Điều không thể tránh khỏi là người dân trên khắp Florida sẽ dùng tấm bản đồ này để xem liệu ngôi nhà của họ có khả năng đứng trên một hố sụt tiềm năng hay không. Và điều này khiến mọi việc trở nên rắc rối.

Lo lắng không cần thiết?

Rõ ràng các chủ nhà rất muốn biết về tình trạng hố sụt để đảm bảo lợi ích của họ nhất là khi có công ty có thể giúp họ khắc phục vấn đề. Chẳng hạn như công ty GeoHazards ở Gainesville, Florida, có thể lấp đầy các lỗ hổng bằng cách bơm vữa vào.

Nhưng cách làm như vậy không hề rẻ và thường có giá lên đến hàng chục ngàn đô la. Và ngay cả khi vấn đề đã được khắc phục thì trị giá căn nhà đã bị giảm nhiều. Chẳng hạn như bà Ginny Stevens ở hạt Pasco nói trên tờ Tampa Bay Times rằng mặc dù bà đã làm mọi việc cần thiết để sửa chữa ngôi nhà của bà bị hư hại do hố sụt nhưng giá trị của căn nhà vẫn giảm từ 350.000 xuống còn 125.000 đô la.

Ở các hạt Hernando, Pasco, và Hillsborough, vốm thường được nhắc đến như là ‘thung lũng hố sụt’, phí bảo hiểm đã tăng chóng mặt trong những năm qua. Ngoài ra còn có cái giá tâm lý nếu bạn phát hiện nhà mình có nguy cơ ngồi trên hố sụt. Nếu bạn sống trong một trong những căn nhà như vậy thì lúc nào bạn cũng có cảm giác căng thẳng và lo lắng. Bạn biết rằng ngôi nhà không có nền vững và bạn tự hỏi liệu nó có bị sụp không.

Do đó, một số người dân Florida đã nêu quan ngại về bản đồ nguy cơ hố sụt. Nếu nó không chính xác thì nó sẽ khiến người ta lo lắng một cách không cần thiết.

Một giải pháp hay hơn là phát hiện các hố sụt khi nó đang hình thành – và Nasa có lẽ đã tìm ra cách làm từ trên cao với một loại radar có tên gọi là InSAR vốn giúp phát hiện những chuyển động nhỏ nhất trên mặt đất.

Mặt đất dịch chuyển

Khi một hố sụt lớn hình thành đột ngột ở Bayou Corne hồi tháng Tám năm 2012, nuốt chửng mặt đất và khiến hàng trăm người dân phải rời đi vĩnh viễn, các nhà khoa học Nasa đã quay lại hiện trường và phân tích các hình ảnh quét radar khu vực trước khi hố sụt xuất hiện. Họ phát hiện ra rằng mặt đất trước đó đã có sự chuyển động lớn và di chuyển theo chiều ngang khoảng 10 inch về phía tâm nơi sắp xảy ra hố sụt một tháng trước khi nó bị sụt. Theo dõi những dấu hiệu nhận biết tương tự ở những nơi có nguy cơ sụt đất có thể là cách dự báo sớm để sơ tán người dân trước khi hố sụt xuất hiện.

“Không phải hố sụt nào cũng có sự biến dạng ở bề mặt trước khi nó sụt, do đó cách làm này không phải là phương cách thần kỳ,” ông Ron Blom, khoa học gia chính tại phòng thí nghiệm JPL của Nasa cho biết và đồng tác giả công trình nghiên cứu về hố sụt ở Bay Corne, cho biết, “Nhưng nó chắc chắn sẽ có ích trong hệ thống giám sát theo dõi. Bạn có thể có dữ liệu radar InSAR cho những khu vực có nguy cơ sụt lún và nếu bạn tình cờ thấy mặt đất dịch chuyển, bạn có thể đến tận nơi để xem chuyện gì đang xảy ra.”

Cả Blom và đồng nghiệp cùng nghiên cứu với ông, bà Cathleen Jones, biết chính phủ có kế hoạch đưa vào sử dụng hệ thống quan trắc như vậy ở Mỹ. Tuy nhiên, Jones có cảm giác rằng chính quyền đang bắt đầu xem xét rất nghiêm túc vấn đề hố sụt. Điều này không nhất thiết bởi vì các hố sụt ngày càng xảy ra thường xuyên hơn, bà nói, mà vì việc mở rộng các khu đô thị có nghĩa là các hố sụt ngày càng có nguy cơ ảnh hưởng đến con người và nhà cửa.

Daniel Cossins