BM: Những cách ăn uống gây hại cho thận

Theo thời gian, chức năng thận sẽ suy giảm một cách tự nhiên. Tuy nhiên, mọi thứ xảy ra trong cơ thể đều cần chức năng thận khỏe mạnh. Vì vậy, hãy duy trì chức năng thận khi về già bằng cách hạn chế những thực phẩm phổ biến có thể gây hại cho thận và đẩy nhanh sự tiến triển của bệnh.

Tóm lược

Thận làm giảm gánh nặng acid cho cơ thể. Khi suy thận tiến triển, acid có xu hướng tích tụ trong cơ thể, gây ra tác hại trầm trọng.

Cách ăn nhiều acid có thể làm suy giảm chức năng thận và đẩy nhanh sự tiến triển của bệnh thận.

Cách ăn uống nhiều rau củ quả và ít hoặc không có thực phẩm chế biến và các sản phẩm từ sữa có hàm lượng acid thấp hơn.

Bất cứ điều gì giúp cải thiện bệnh tiểu đường cũng sẽ cải thiện sức khỏe thận. Điều này bao gồm nhịn ăn hoặc giới hạn thời gian ăn và tập thể dục.

Cách ăn nhiều protein cũng có thể gây hại cho thận do lượng amoniac được tạo ra. Để bảo vệ sức khỏe thận khi ăn nhiều protein, hãy bổ sung nhiều rau củ quả để cung cấp đệm acid.

Trong cuộc phỏng vấn này, Tiến sĩ Lynda Frassetto, bác sĩ chuyên khoa thận và giáo sư danh dự tại Khoa Y tại Đại học California San Francisco (UCSF), chia sẻ thông tin quan trọng về cách acid trong các bữa ăn ảnh hưởng đến sức khỏe và tuổi thọ.

Tiến sĩ Frassetto cho biết, thận đảm nhận rất nhiều vai trò, một trong số đó là thải bỏ acid. Chúng tôi biết rằng khi suy thận tiến triển, cơ thể sẽ gặp khó khăn trong việc thải bỏ acid. Acid sẽ tích lũy trong cơ thể và gây ra rất nhiều tác hại. Thận có xu hướng không hoạt động theo tuổi tác. Ở những người già, khỏe mạnh có thận không làm việc tốt như xưa, liệu cách ăn nhiều acid vào 40 hoặc 50 năm trước có bất kỳ tác dụng phụ tiềm ẩn nào không?”

Ăn ít acid giúp bảo vệ chức năng thận

Ban đầu, tiến sĩ Frassetto cùng tiến sĩ Sebastian, một giáo sư tại UCSF đã nghiên cứu về việc trung hòa acid trong các bữa ăn bằng bicarbonate. Sau đó, chỉ hơn một thập niên trước, họ bắt đầu xem xét cách ăn ít acid. Trong khi tất cả các loại thực phẩm đều chứa tiền chất có thể được chuyển hóa thành acid, trái cây và rau củ chứa nhiều tiền chất kiềm được chuyển hóa thành bicarbonat, như citrate hoặc malate.

Tiến sĩ Frassetto quan tâm đến cách ăn ít acid bắt đầu với kiểu ăn paleo [của người cổ xưa, bao gồm các loại thực phẩm chưa qua chế biến], được khởi xướng bởi tiến sĩ Loren Cordain. Theo tiến sĩ Cordain, nhiều loại thực phẩm trong cách ăn uống hiện đại không có ở thời kỳ của tổ tiên chúng ta, chẳng hạn như ngũ cốc và đường đã qua chế biến.

Ông tin rằng cách ăn uống gần giống như tổ tiên chúng ta sẽ tốt cho sức khỏe hơn, và một trong những lý do cho điều này là vì tất cả các cách ăn nhiều rau củ quả (và không có thực phẩm chế biến sẵn) sẽ ít acid hơn. Theo giải thích của tiến sĩ Frassetto:

“Nếu chỉ nhìn vào chức năng thận theo thời gian của bất kỳ nhóm dân số lớn nào, thì trung bình, chức năng thận của mọi người sẽ suy giảm. Nhưng nếu nhìn vào những người cụ thể, chức năng thận sẽ suy giảm chậm hơn nhiều hoặc thậm chí có thể ổn định.”

Câu hỏi đặt ra là, ‘Điều đó có liên quan như thế nào đến việc ăn ít acid hoặc không làm những việc ảnh hưởng đến thận?’ Điều này đã được Tiến sĩ Donald Wesson, bác sĩ chuyên khoa thận tại Trung tâm Y khoa khu vực tây nam Đại học Texas (UT) xem xét.

Tiến sĩ Wesson đã xem xét cả cách ăn bổ sung kiềm hóa và rau củ quả ở những người bị bệnh thận giai đoạn 2 với mức lọc cầu thận ước tính (GFR) từ 60 đến 90, và bệnh thận kinh niên (CKD) giai đoạn 3 có mức lọc cầu thận ước tính từ 30 đến 60.

[GFR là] ước tính chức năng thận. GFR là khoảng 90 khi 50 tuổi và khoảng 60 khi 80 tuổi. Trung bình, những người lớn tuổi hơn sẽ xuất hiện… CKD giai đoạn 2 hoặc giai đoạn 3.

Tiến sĩ Wesson cho biết rằng ở những người này, việc bổ sung các chất có tính kiềm như baking soda, hoặc cách ăn với nhiều rau củ quả có thể làm chậm tốc độ suy giảm [chức năng thận]…

Nếu áp dụng điều này từ những người bị suy thận sang những người lớn tuổi hơn, thì bạn có thể làm chậm tốc độ suy giảm chức năng thận, ngay cả khi bạn khỏe mạnh và chỉ già đi.

Mọi việc bạn làm đều liên quan đến chức năng thận ở một mức độ nào đó. Bởi vì thận loại bỏ rất nhiều thứ. Thận hoạt động càng tệ thì mọi thứ càng tệ.”

Nhịn ăn cũng giúp bảo vệ chức năng thận

Theo tiến sĩ Frassetto, hầu hết bệnh thận ở các nước Tây phương là bệnh thận tiến triển do cao huyết áp và tiểu đường type 2. Ba phần tư bệnh nhân chạy thận ở đó là do cao huyết áp và tiểu đường. Vì vậy, cuối cùng, bất cứ điều gì giúp cải thiện bệnh tiểu đường và cao huyết áp cũng sẽ cải thiện sức khỏe của thận.

Một giải pháp làm giảm đáng kể nguy cơ bị bệnh tiểu đường type 2 là nhịn ăn, bao gồm cả việc ăn uống trong thời gian hạn chế. Trước đây tôi đã phỏng vấn Tiến sĩ Jason Fung, một bác sĩ chuyên khoa thận ở Canada, người đã dùng phương pháp nhịn ăn để đảo ngược bệnh tiểu đường ở bệnh nhân của mình. Tập thể dục là một chiến lược khác giúp giảm nguy cơ bị tiểu đường và do đó bảo vệ sức khỏe thận.

Tổn thương do acid so với protein

Acid không phải là thứ duy nhất có thể làm hỏng thận. Ăn nhiều protein cũng có thể gây hại do amoniac được tạo ra. Về việc, cuối cùng thì nhiều acid hay nhiều protein có thể tệ hại hơn, tiến sĩ Frassetto giải thích:

Tất cả các protein đều chứa tiền chất acid. Việc ăn tải lượng protein cao và không có đủ kiềm để giúp thận hoặc loại bỏ acid, thì cuối cùng sẽ gây hại cho thận. Nhưng bạn cần phải ăn một lượng protein nhất định, nếu không sẽ dẫn đến thiếu hụt nguyên liệu cấu tạo của nhiều thứ.

Đây thực sự là một câu hỏi cân bằng. Protein không phải là xấu. Nếu ăn nhiều protein, bạn cũng nên ăn nhiều kiềm để cơ thể không cần dùng đến các cơ chế trung hòa hoặc đệm acid. Mục đích là duy trì độ pH máu trong phạm vi bình thường.

Để làm được điều đó, cần loại bỏ acid bên trong tế bào, phá vỡ cơ để cung cấp glutamine, cuối cùng là chuyển đến thận, để bài tiết acid dưới dạng amoni. Phá vỡ tế bào xương cũng cung cấp chất kiềm là canxi hydroxyapatite.

Hoặc, giảm sản xuất acid nội sinh để duy trì độ pH máu. Cơ thể có rất nhiều cách để đối phó với các acid mà thận phải loại bỏ.

Vì vậy, việc cung cấp chất kiềm ngoại sinh nhờ uống bicarbonate hoặc ăn nhiều rau củ quả sẽ giúp cơ thể không cần phải phá vỡ xương và trung hòa acid …

Bệnh nhân bị bệnh thận tiến triển thường sẽ được dùng chất kiềm ngoại sinh, thường là sự kết hợp của sodium bicarbonate và sodium citrate. Hỗn hợp này đã được chứng minh là làm chậm sự tiến triển của bệnh và trì hoãn nhu cầu lọc máu. Sodium citrate cũng sẽ làm giảm nguy cơ sỏi thận.

Không nên dùng potassium bicarbonate trong bệnh thận. Lý do là vì, khi bị suy thận, potassium có thể tích tụ đến mức gây tử vong. Kiểm soát huyết áp và bệnh tiểu đường, protein niệu (tổn thương màng cầu thận) cũng rất quan trọng trong bệnh thận.

Protein klotho giúp ích cho chức năng thận

Protein klotho rất hữu ích trong việc loại bỏ phosphate, một loại acid khác cần được thận bài tiết. Điều thú vị là động vật biến đổi gene biểu hiện quá mức gene kloto cũng sống lâu hơn từ 10% đến 40%.

Kloto là một protein màng vận chuyển tan trong nước. Ăn nhiều phosphate sẽ giải phóng yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi 23 (FGF23). Yếu tố này sẽ gắn vào kloxo như một cofactor và sau đó đi đến thận. Tại đây, FGF23 loại bỏ Klotho, giúp thận tái hấp thu phosphate. Điều này giúp duy trì cân bằng phosphate bình thường.

Tuy nhiên, với tuổi tác và chức năng thận suy giảm, bạn ngày càng cần nhiều FGF23 hơn để loại bỏ phosphate. FGF23 cũng ngăn chặn hoạt động của 1-alpha hydroxylase, một loại enzyme cần thiết để kích hoạt vitamin D cần cho việc sản xuất kloto.

Vì vậy, khi bạn già đi và tiếp tục ăn nhiều phosphate (điều này rất dễ xảy ra vì hầu hết các loại thực phẩm đều chứa phosphate), FGF23 sẽ tăng lên trong khi mức vitamin D và kloto giảm xuống. Kết quả là, thận bắt đầu tái hấp thu nhiều phosphate hơn và gây ra nhiều tổn thương hơn.

Vì vậy, bạn không chỉ cần ăn ít acid, mà còn cần ăn ít phosphate một cách tương đối. Thực phẩm nhiều phosphate bao gồm những gì? Tiến sĩ Frassetto giải thích:

Đầu tiên là các sản phẩm từ sữa. Tất cả các sản phẩm từ sữa về cơ bản đều chứa 4 thứ: calcium, phosphorus, protein và chất béo… Vì vậy, đối với bệnh nhân suy thận, gần như cần loại bỏ các sản phẩm từ sữa.

Tiếp theo là colas. Họ thêm phosphatidic acid vào rất nhiều thứ, bao gồm cả soda. Chúng tôi cố gắng kêu gọi mọi người không uống những thứ có phosphatidic acid. Một số loại thực phẩm khác mà những người bị suy thận tiến triển nên tránh, chẳng hạn như socola và các loại hạt … Đậu là một nguồn phosphate dồi dào khác.”

Đánh giá chức năng thận

Đánh giá chức năng thận thường bắt đầu với xét nghiệm máu về chỉ số urea nitrogen máu và creatinine huyết thanh. GFR sau đó được tính toán dựa trên giới tính, tuổi tác, chủng tộc và mức độ creatinine huyết thanh. Dựa trên những kết quả này, có thể thận trọng làm các xét nghiệm khác.

Tiến sĩ Frassetto nói: “Về sức khỏe của thận, có hai điều mà chúng tôi xem xét. Một là số GFR [ước tính]. Hai là, protein trong nước tiểu. Đó có thể là hai vấn đề riêng biệt. Bản thân protein trong nước tiểu cũng không tốt cho chức năng thận…

Tiến sĩ Barry Brenner đã phát hiện ra điều này từ nhiều năm trước. Ông đã thực hiện 5/6 ca phẫu thuật cắt thận ở chuột (chỉ còn lại một phần nhỏ của một quả thận) và thấy rằng quả thận còn lại, hay tàn tích nephron, phải tăng mức lọc để có thể lọc toàn bộ lượng máu. Sự tăng mức lọc qua màng cầu thận có hại cho màng, gây rò rỉ protein qua màng và suy thận nhanh hơn.

Nếu chỉ được làm hai việc để kiểm tra sức khỏe, thì đầu tiên là xét nghiệm máu để xem chức năng thận. Thứ hai là phân tích nước tiểu. Đó là hai xét nghiệm thường làm đối với gần như mọi thăm khám sức khỏe ban đầu.”

Căng thẳng do acid

Trong khi hầu hết mọi người đều quen thuộc với căng thẳng oxy hóa, căng thẳng do acid là một loại căng thẳng khác có thể gây tổn hại đáng kể cho sức khỏe. Tiến sĩ Frassetto tin rằng cả hai đều quan trọng như nhau, đặc biệt là khi liên quan đến bệnh thận. Căng thẳng do acid cũng ảnh hưởng đến lão hóa.

Tiến sĩ Frassetto nói: “Tiến sĩ Elissa Epel, một người bạn của tôi, đã xem xét mối quan hệ giữa độ dài telomere, hoạt động của telomerase và căng thẳng oxy hóa. [Cô ấy] cho biết rằng những người chịu nhiều căng thẳng tâm lý có telomere ngắn hơn và chức năng telomerase bất thường.

Họ có mức độ căng thẳng oxy hóa cao hơn. Tôi tình cờ nghiên cứu thêm về [căng thẳng do acid], nhưng thực sự, tôi nghĩ đó là sự kết hợp của cả hai.

Vì vậy, cần giảm mức độ căng thẳng oxy hóa và giảm mức độ căng thẳng do acid để hạn chế tổn hại cho cơ thể.”

Thêm thông tin

Tóm lại, cách ăn uống ít acid về cơ bản là ăn nhiều rau củ quả, với một lượng protein vừa phải. Càng ăn nhiều protein, cơ thể càng cần nhiều trái cây và rau củ để duy trì sự cân bằng lành mạnh. Cách ăn ít acid cũng ít hoặc không có các sản phẩm từ sữa.

Khi hầu hết mọi người được gửi đến bác sĩ chuyên khoa thận, họ đã mất ba phần tư chức năng thận. Vì vậy, để tránh gặp phải tình trạng này, bạn cần bắt đầu suy nghĩ về chức năng thận từ rất sớm. Làm xét nghiệm máu thường xuyên về các chỉ số BUN (urea nitrogen), creatinine, và phân tích nước tiểu. Nếu có vấn đề, hãy giải quyết càng sớm càng tốt.

Mặc dù quy trình ghép thận đã có những cải thiện đáng kể trong những năm gần đây, nhưng số lượng người hiến thận lại hạn chế, vì vậy số lượng bệnh nhân chạy thận nhân tạo đang tăng lên đều đặn.

Như tiến sĩ Frassetto đã lưu ý, lọc máu vô cùng tốn kém, và chỉ vừa đủ để duy trì sự sống. Hơn nữa, bệnh thận giai đoạn cuối chỉ được Medicare ở Hoa Kỳ thực sự chi trả cho lọc máu, mà không bao gồm tất cả các loại thuốc cần thiết.

Vậy nên, bạn cần nhớ rằng không thể tin tưởng vào các liệu pháp phức tạp ở giai đoạn cuối. Thay vào đó, cần ngăn chặn vấn đề ngay từ đầu. Vai trò của cách ăn ít acid là một khám phá khá gần đây không được nhiều người biết đến, nhưng điều đó có thể tạo ra sự khác biệt lớn đối với sức khỏe thận.

Tránh các loại thực phẩm có hàm lượng phosphate cao có thể giúp cải thiện và duy trì chức năng thận khi về già. Cronometer, một công cụ theo dõi dinh dưỡng trực tuyến miễn phí, là một cách dễ dàng để theo dõi lượng phosphorous trong các bữa ăn uống. Trang web của Tổ chức Thận Quốc gia là một nguồn hữu ích khác.

Joseph Mercola _ Kim Khuê

***