Trong
một đất nước thường được gọi là nước thơ như Việt Nam
Đọc
thơ, trước hết, theo tôi, là đọc một văn bản. Đọc văn bản là đọc chữ. Chữ thực
chất là một thứ ký hiệu. Không có ký hiệu nào tự nó và cho nó cả. Ký hiệu nào
cũng là một ký hiện của một cái gì khác. Ferdinand de Saussure (1857-1913) phân
biệt hai khía cạnh của ký hiệu (sign): cái biểu đạt (signifier) và cái được
biểu đạt (signified), tức, nói một cách tóm tắt, chữ và ý nghĩa của chữ. Nhưng
chữ trong thơ không phải là những xác chữ trong từ điển. Trong thơ, mỗi chữ đều
có âm vang và màu sắc riêng. Không những vậy, ngay cả cách trình bày của chữ và
những khoảng cách giữa các chữ cũng có âm vang và màu sắc của chúng. Chính
những âm vang và màu sắc ấy tạo nên nhạc tính và ẩn ý của thơ.
Đọc
thơ, hơn nữa, là truy tìm những cấu trúc và những mối quan hệ liên quan đến
những cấu trúc ấy. Có thể nói, hiểu một bài thơ là phát hiện ra được cái quan
hệ ẩn tàng trong và ngoài bài thơ ấy. Phát hiện các quan hệ là phát hiện tính
hệ thống của một bài thơ. Bài thơ hay bất cứ một tác phẩm nghệ thuật nào cũng
là một hệ thống. Tính hệ thống được biểu hiện qua cấu trúc. Hiểu một bài thơ,
do đó, thực chất là khám phá ra cấu trúc của nó.
Trước,
với các nhà Phê bình Mới và các nhà cấu trúc luận, cấu trúc ấy là một cái gì
khép kín, bao gồm các quan hệ nội tại giữa những cái biểu đạt và những cái được
biểu đạt trong bài thơ. Với các nhà hậu cấu trúc và giải kiến tạo sau này, một
cái cấu trúc khép kín như vậy là một điều phi thực. Cái được biểu đạt không
phải là những gì cố định, bất biến và tự tại. Cái được biểu đạt ấy, đến lượt
nó, lại trở thành cái biểu đạt cho một cái gì khác nữa. Cứ thế, liên tục. Hệ
quả, cái gọi là hiểu một bài thơ là một tiến trình hầu như vô tận. Không ai có
thể đi đến cùng nó cả. Nó không ngớt được mở rộng và cũng ngớt được/bị hóa
thân, ở mỗi người đọc cũng như ở từng lần đọc. Chính vì thế, nhiều người ví bài
thơ cũng như dòng sông của Heraclitus, triết gia cổ đại Hy Lạp, ở đó, không ai
có thể tắm hai lần được.
Tiến
trình nào cũng có sử tính: sử tính của việc tìm hiểu. Do đó, đằng sau một bài
thơ, bất cứ là bài thơ nào, cũng có đến hai lịch sử: một, lịch sử nó được sáng
tác và phổ biến; hai, lịch sử nó được đọc.
Chỉ có loại lịch sử thứ hai mới trở
thành tài sản của bài thơ: nó làm cho bài thơ giàu có và sâu sắc hơn hẳn. Nói
cách khác, cái chúng ta quen gọi là ý nghĩa của bài thơ vừa là những gì chất
chứa bên trong và/hay được khơi gợi từ bài thơ vừa là lịch sử của các phát hiện
mà người đọc, từ thế hệ này đến thế hệ khác, mang đến cho nó. Cũng là Truyện
Kiều, nhưng cái Truyện Kiều chúng ta có hiện nay chắc chắn là giàu có và sâu
sắc hơn cái Truyện Kiều lúc Nguyễn Du còn sinh thời.
Khi
đọc thơ, người ta không chỉ đọc thơ. Đọc thơ còn là đọc các cảm xúc và ý nghĩ
dậy lên từ chính tâm hồn của mình. Đọc, do đó, không phải chỉ là một tiến trình
hướng ngoại, hướng đến tác phẩm và sau đó, tác giả, mà còn là một tiến trình
hướng nội, hướng vào thế giới mênh mông nhưng bí ẩn bên trong chính bản thân
mình.
Tôi
muốn ví việc đọc thơ với việc uống rượu: để thấy được cái ngon của rượu, người
ta phải lắng nghe những cảm giác còn lại trên lưỡi và trong họng của mình. Lúc
rượu đã chảy hẳn vào bụng.
Tiến
sĩ Nguyễn Hưng Quốc
• ”Muốn làm họa sĩ thì phải học vẽ, muốn thành nhạc sĩ thì phải học đàn, còn muốn thành nhà thơ thì… không cần học gì. Nước ta đã phổ cập giáo dục tiểu học từ lâu, người nào cũng có thể thông thuộc bảng chữ cái A,B,C để ghép vần.”
ReplyDeleteLê Thiếu Nhơn
28 Tháng 6 lúc 13:56 • Đã chỉnh sửa •
BÙNG PHÁT NHÀ THƠ VÀ KỸ NGHỆ TẶNG THƠ
https://www.facebook.com/lethieunhon/posts/1880548528836462:0
Hình như anh nói điều này khá chính xác. Tuy nhiên anh có biết định nghĩa loại thơ "Tân Hình Thức" thế nào không? Họ nói : "chữ không cần nghĩa", cho nên họ xuống hàng tùy hỷ: như "hạnh phúc" họ cắt chữ "phúc" rớt khỏi chữ hạnh...
• lúng
túng
• lập
tức
• xoa
dịu
Thế thì ai làm thơ cũng được, và ai cũng là nhà thơ...Họa thì quẹt hình gì cũng được, màu gì cũng được...thế là thành họa sĩ...Còn nhạc thì cả nhân loại VN biết hết rồi...thế là nhạc sĩ...để có danh gì với đống phân.
Và...mời bạn thử xem thơ của nhà thơ Vương Ngọc Minh viết thơ Tân Hình Thức tặng tiến sĩ Nguyễn Hưng Quốc:
THƠ (SỰ QUỞN)
Vương Ngọc Minh
... gửi nguyễn hưng quốc
http://www.thotanhinhthuc.org/singleBaitho/bt_VNM_THO.html
dợm đào huyệt chực nhớ
vừa ghi lung tung dưới
lưng khom ngó xuống chả
hiểu sao có những chữ
“bảo bọc – và – ăn nhầm
chi tới – tóc trắng – bắc
kì – chứ lị!” phải mất
5 phút truy vấn chữ
với nghĩa – ôi! cũng chỉ
của đời thường tuy nhiên
sự việc dợm đào huyệt
chả đi đến đâu tôi
quyết định luộc hai quả
trứng gà nói làm làm
liền bắc kì khi cho
hai quả trứng vào nồi
ưa càm ràm đâu đâu
riêng tôi ưa lơ mơ
nghĩ – kì thực có ai
đếm đã ăn bao nhiêu
quả trứng trong đời chưa?”
giở quẻ lại nhận thấy
rất ư bi kịch (nhất
cự li nhì tốc độ!)
nếu tiếp tục để đầu
rối rắm (bể) lung tung
sẽ hết biết đường bỏ
bộ – gặp tình (bể) lúng
túng bắc kì giả đò
ho khan (!) tôi ho tiếng
nghe “khục khục ...” quái đản
nơi hai khóe mắt giờ
vướng đầy sương mù (!) lập
tức căng người – ô! hóa
khói từ nồi hai quả
trứng luộc bốc mù mịt
mở nắp nồi chúi đầu
tôi trút hết ý dợm
đào huyệt ôi – cũng tuyền
thứ của nợ dấm dớ
lăng nhăng bắc kì (cựu!)
vào “mệnh!” bây giờ tôi
ngồi im nhủ “hãy xoa
dịu nỗi tôi khơi gợi
niềm đam mê sự ham
sống những thơ mộng ... nào
nào!”