BM: Thoái hóa điểm vàng không đồng nghĩa với việc mất thị lực hoàn toàn

“Liệu tôi có bị mù lòa?” Đó là câu hỏi đầu tiên tôi sẽ đặt ra cho bác sĩ nhãn khoa của mình vào mỗi đợt khám mắt hàng năm.

Bởi vì tôi đã có tuổi, nên bác sĩ sẽ kiểm tra các bệnh điển hình liên quan đến lão hóa ở mắt cho tôi, như tăng nhãn áp và đục thủy tinh thể. Tôi đã rất bất ngờ khi bác sĩ nói rằng cần thực hiện một cuộc kiểm tra khác, gọi là chụp cắt lớp quang học để quan sát hình ảnh của toàn bộ võng mạc.

Sau khi quay lại với những bức ảnh chụp bên trong nhãn cầu, bác sĩ nói rằng tôi đã bị thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (AMD) ở giai đoạn đầu. Tình trạng này phát triển khá chậm và hiếm khi dẫn đến mù lòa, nhưng không thể đảo ngược.

Tôi đã phải đeo mắt kính từ năm 12 tuổi. Khi qua tuổi dậy thì, thị lực của tôi có vẻ đã ổn định, nhưng lại tệ hơn ở tuổi mãn kinh và sau đó thì ổn định. Do chưa từng có bất kỳ vấn đề thị lực nào khác, tôi đã rất ngạc nhiên khi nghe chẩn đoán trên. Vì muốn tìm hiểu sâu hơn, tôi đã tìm đọc những tài liệu mới nhất. Và đây là những gì tôi biết được.

Thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (AMD) là gì?

Đôi mắt sẽ dần lão hóa cùng với phần còn lại của cơ thể. Khi già đi, đôi mắt ngày càng trở thành vấn đề đáng lo ngại, đặc biệt với người cần đeo kính. Theo Viện Mắt Quốc gia, AMD là căn bệnh không thể chữa khỏi cho đến hiện tại. Không giống như tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể và bong võng mạc vốn có thể điều trị bằng các kỹ thuật phẫu thuật, thoái hóa điểm vàng không có chỉ định phẫu thuật. Tuy nhiên, một số thử nghiệm lâm sàng đang được tiến hành có thể mang lại hy vọng cho những người bị AMD.

AMD là một căn bệnh phổ biến dẫn đến suy giảm thị lực do tuổi tác. Tính đến năm 2019, chỉ riêng ở Hoa Kỳ, AMD đã ảnh hưởng đến khoảng 11 triệu người trên 50 tuổi. Con số này dự kiến sẽ tiếp tục tăng khi dân số già đi.

Điểm vàng là phần nhạy cảm với ánh sáng ở trung tâm võng mạc, giúp nhìn rõ các chi tiết hình ảnh. Do AMD xảy ra tại điểm vàng, đầu tiên bạn sẽ có thể cảm thấy khó đọc, khó lái xe hoặc thực hiện các công việc chi tiết. AMD có thể phát triển ở một hoặc hai mắt.

Nguyên nhân của AMD vẫn chưa được hiểu rõ, mặc dù các nhà khoa học tin rằng AMD là sự kết hợp của yếu tố di truyền và môi trường, lão hóa, viêm kinh niên và căng thẳng oxy hóa. Nhận biết được yếu tố nguy cơ có thể giúp bạn ngăn ngừa tình trạng AMD.

Đối với AMD giai đoạn đầu, cách tốt nhất là hãy chăm sóc cho đôi mắt. Bạn nên có cách ăn uống phù hợp với nhiều chất chống oxy hóa và kiểm soát yếu tố nguy cơ. Bạn cũng có thể cân nhắc dùng thuốc bổ mắt chứa chất chống oxy hóa, khoáng chất và vitamin được khuyến nghị rõ ràng cho sức khỏe của mắt hàng ngày.

Theo dõi các triệu chứng

Theo Mayo Clinic, các triệu chứng của AMD bao gồm:

· Biến dạng về thị giác, chẳng hạn như nhìn thấy đường thẳng bị uốn cong

· Giảm thị lực trung tâm ở một hoặc hai mắt

· Cần ánh sáng mạnh hơn khi đọc sách hoặc thực hiện các công việc nhìn gần

· Kém thích ứng với ánh sáng yếu, chẳng hạn như khi bước vào một nhà hàng thiếu ánh sáng

· Nhìn chữ in bị mờ

· Nhìn màu sắc bị giảm độ sáng

· Khó nhận diện khuôn mặt

· Xuất hiện điểm mù trong tầm nhìn

· Thực phẩm giúp ngăn ngừa AMD

Cách tốt nhất để tìm kiếm thực phẩm giàu chất chống oxy hóa giúp phòng tránh AMD là chọn những thực phẩm có màu sắc rực rỡ.

Các loại rau và trái cây có màu cam và đỏ như cà rốt, bí đỏ, ớt chuông vàng và đỏ, bí ngô, khoai lang, cà chua, quả mơ và quả mọng là những thực phẩm giàu carotenoid beta carotene, lutein và zeaxanthin – các loại vi chất giúp ngăn ngừa tình trạng oxy hóa.

Lutein không chỉ có trong thực phẩm nhiều màu sắc mà còn được tìm thấy ở điểm vàng của mắt. Là một sắc tố mắt, lutein giúp bảo vệ điểm vàng khỏi ánh sáng cường độ cao của mặt trời.

“Có nhiều bằng chứng cho thấy lutein có một số tác dụng có lợi, đặc biệt là với sức khỏe của mắt,” một đánh giá nghiên cứu được công bố trên Tập san Nutrients năm 2018 cho biết. “Đặc biệt, lutein có thể cải thiện hoặc thậm chí ngăn ngừa bệnh điểm vàng do tuổi tác, nguyên nhân hàng đầu dẫn đến mù lòa và suy giảm thị lực.”

Zeaxanthin cũng là chất được tìm thấy trong mắt, có tác dụng trung hòa các gốc tự do không ổn định và ngăn ngừa tình trạng căng thẳng oxy hóa.

Các loại rau lá xanh như cải xoăn, rau bina, xà lách romaine, bông cải xanh, lòng đỏ trứng, ngô, trái kiwi và nho cũng là nguồn cung cấp lutein và zeaxanthin tuyệt vời.

Bạch quả và câu kỷ tử cũng có tác dụng chống lại các gốc tự do gây hại từ quá trình oxy hóa trao đổi chất. Các loại quả này có thể dùng ở dạng trà, viên nang, viên nén hoặc cồn thuốc.

Vitamin A là một chất cần thiết cho chức năng cảm nhận ánh sáng của võng mạc. Các nguồn vitamin A hàng đầu bao gồm cà rốt, khoai lang, bí ngô, bí đao và dưa đỏ; cá hồi, cá thu và cá hương; các sản phẩm từ sữa đã bổ sung vi chất, trứng và gan.

Các nguồn acid béo chứa nhiều omega-3 bao gồm các loại cá béo như cá hồi, cá trích, cá thu và cá mòi; hàu và trứng cá muối; các loại hạt như hạt lanh, hạt chia và cây gai dầu; và quả óc chó cũng có thể hữu ích với sức khỏe mắt.

Glutathione là một chất chống oxy hóa tuyệt vời giúp duy trì sức khỏe võng mạc. Sulfur (lưu huỳnh) là nguyên tố cần thiết cho quá trình sản xuất glutathione, do vậy bạn nên ăn nhiều thực phẩm chứa nhiều lưu huỳnh, như hành, tỏi ta, tỏi tây và trứng.

Yếu tố nguy cơ

Một số yếu tố nguy cơ đã biết có liên quan đến thoái hóa điểm vàng do tuổi tác (AMD), bao gồm:

· Tuổi: AMD phổ biến nhất ở những người trên 60 tuổi.

· Tiền sử gia đình và yếu tố di truyền: Nghiên cứu đã tiết lộ một số gene liên quan đến bệnh AMD.

· Chủng tộc: AMD phổ biến hơn ở người da trắng, đặc biệt là phụ nữ.

· Hút thuốc: Thường xuyên tiếp xúc với khói thuốc làm tăng đáng kể nguy cơ thoái hóa điểm vàng. Các hóa chất độc hại trong khói thuốc làm tăng tác động của ánh sáng mặt trời đối với võng mạc lên gấp 1,000 lần, từ đó dẫn đến tổn thương điểm vàng.

· Béo phì: Thừa cân có thể làm tăng nguy cơ bị AMD giai đoạn đầu hoặc giai đoạn trung gian tiến triển thành dạng trầm trọng hơn.

· Bệnh tim mạch: Xơ vữa động mạch, bệnh mạch máu và cao huyết áp có thể làm tăng nguy cơ AMD.

Thực phẩm bổ sung

Nghiên cứu về bệnh mắt liên quan đến tuổi tác trong 10 năm (AREDS và AREDS2) do Viện Mắt Quốc gia (NEI) thực hiện đã theo dõi 4,000 người tham gia, phát hiện chất chống oxy hóa lutein và zeaxanthin giúp giảm nguy cơ tiến triển của AMD một cách hiệu quả. Công thức được dùng bao gồm các dưỡng chất sau (tương tự như công thức mà cá nhân tôi đang dùng):

Vitamin A (5000 IU)

Vitamin C (500mg)

Vitamin E (400 IU)

Lutein (10mg)

Zeaxanthin (2mg)

Kẽm (80mg)

Đồng (2mg)

Lựa chọn điều trị

Có hai thể AMD chủ yếu: thể “khô” và thể “ướt.” Thể khô phổ biến hơn, chiếm khoảng 80% và thường tiến triển chậm trong vòng nhiều năm. Thể ướt thường trầm trọng hơn vì tiến triển nhanh hơn, đôi khi là do sự phát triển từ thể khô. Thể ướt xuất hiện do quá trình rò rỉ từ các mạch máu phát triển ở dưới võng mạc. Vậy nên, AMD thể ướt cần được điều trị nhanh chóng để giảm thiểu thiệt hại trầm trọng ảnh hưởng đến thị lực. Mỗi thể AMD sẽ có các lựa chọn điều trị khác nhau.

AMD thể khô

Đây là một tình trạng kinh niên và không nguy hiểm như thể ướt. Do vậy, việc chú ý đến cách ăn uống, lối sống hàng ngày và kiểm soát yếu tố nguy cơ là cách tiếp cận tốt nhất để điều trị AMD thể khô. Can thiệp y tế, chẳng hạn như chích mắt hoặc phẫu thuật laser, thường chỉ áp dụng nếu AMD ở giai đoạn tiến triển hoặc khi thể khô chuyển thành thể ướt.

AMD thể ướt

Sự rò rỉ của mạch máu phía sau võng mạc là nguyên nhân gây ra AMD thể ướt. Nghiên cứu cho thấy yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) là nguyên nhân chính dẫn đến AMD thể ướt. Phương pháp điều trị hiện nay bao gồm chích thuốc kháng VEGF hàng tháng hoặc hai tháng một lần trực tiếp vào mắt. Phương pháp này có thể làm chậm quá trình hoặc ngừng rò rỉ dịch máu, do đó giúp ngăn ngừa tình trạng mất dần thị lực.

Liệu pháp Trung y

Liệu pháp châm cứu và các bài thuốc từ nhiều loại chiết xuất thảo dược đã được dùng để điều trị AMD trong hàng ngàn năm. Các phương pháp điều trị khác nhau dựa trên Trung Y đã cho thấy hiệu quả và không có tác dụng phụ đáng kể, theo báo cáo của nhiều bác sĩ lâm sàng. Tuy vậy, Trung Y thường bị hạn chế ở Hoa Kỳ do thiếu các thử nghiệm ngẫu nhiên có đối chứng và đánh giá hệ thống. Chúng ta cần nhiều nghiên cứu hơn về lĩnh vực này, dựa trên lịch sử thành công lâu dài của Trung Y.

Ví dụ, một nghiên cứu lâm sàng trong 40 tháng ở Trung cộng bắt đầu từ năm 2012 đã nghiên cứu phương pháp điều trị AMD thể ướt bằng chiết xuất từ một số loại cây Trung Y có đặc tính chống viêm và chống oxy hóa. 70 người tham gia được cung cấp viên nén, viên nang, dạng lỏng uống và thuốc chích chứa những chất này. Kết quả cho thấy những người tham gia đã cải thiện độ nét của thị giác và ngừng sự tiến triển của bệnh thoái hóa điểm vàng.

Phẫu thuật

Kỹ thuật laser quang đông được dùng để điều trị AMD thể ướt. Kỹ thuật này không có khả năng phục hồi thị lực nhưng giúp làm chậm tiến triển bằng cách đốt cháy mạch máu rò rỉ gây ra AMD thể ướt. Tuy nhiên, vết sẹo do thủ thuật để lại có thể dẫn đến mất thị lực nặng hơn.

Cấy một thấu kính viễn thị vào một trong hai mắt của bệnh nhân bị thoái hóa điểm vàng thể khô tiến triển ở cả hai mắt có thể giúp cải thiện cả tầm nhìn xa và gần. Tuy nhiên, thấu kính chỉ cung cấp một trường nhìn hẹp và không được khuyên dùng cho đa số bệnh nhân AMD giai đoạn cuối.

Nghiên cứu về tế bào gốc

Viện Mắt Quốc gia hiện đang thực hiện một nghiên cứu để kiểm tra tính an toàn của việc chích tế bào gốc tự thân vào mắt bệnh nhân AMD như một phương pháp điều trị thể khô khả thi trong tương lai. Tế bào tự thân là các tế bào gốc được phát triển từ chính tế bào của người tham gia và sau đó được chích vào mắt của họ. Thử nghiệm bắt đầu vào tháng 09/2020 và sẽ kết thúc vào tháng 05/2029; và vẫn đang được chấp nhận.

Kết luận

Điều trị AMD vẫn còn là một vấn đề nan giải. Việc thiếu các nghiên cứu hiện đang mở ra cơ hội cho nhiều khám phá điều trị mới. Với thực trạng hàng triệu người bị AMD, chúng ta cần tìm ra những phương pháp mới hơn và thành công hơn. Cho đến lúc này, cách tốt nhất để phòng ngừa và điều trị là nâng cao sức khỏe mắt thông qua cách ăn uống bổ dưỡng, ngủ đủ giấc, tập thể dục hàng ngày và không hút thuốc. Hãy bảo vệ đôi mắt khỏi tia cực tím và ánh sáng xanh từ mặt trời, màn hình máy tính và điện thoại di động, đồng thời đến khám bác sĩ nhãn khoa thường xuyên mỗi khi cần thiết.

Sandra Cesca _ Thanh Ngọc