Lần
đầu tiên Hoa Kỳ đã bày tỏ một cách rõ ràng rằng đường chín đoạn do Trung quốc
và Đài loan vẽ ra trên Biển Đông là trái với luật pháp quốc tế. Trong buổi tường
trình trước Uỷ Ban Đối Ngoại của Quốc hội Hoa Kỳ, trợ lý ngoại trưởng phụ trách
Đông Á và Thái Bình Dương Danny Russel đã nói: “Theo luật pháp quốc tế, các đòi
hỏi chủ quyền ở biển Biển Đông phải dựa trên các yếu tố từ đất liền.
Tất
cả những tuyên bố chủ quyền từ “đường chín đoạn” của Trung quốc mà không dựa
trên các quyền chủ quyền trên đất liền đều trái với luật pháp quốc tế. Cộng đồng
thế giới yều cầu Trung quốc phải giải thích, nếu không thì phải điều chỉnh những
tuyên bố chủ quyền dựa trên đường chín đoạn, để tuân thủ theo các nguyên tắc của
luật pháp quốc tế.”
Với
diện tích rộng hơn 1,4 triệu dặm vuông, Biển Đông có hàng trăm các đảo và quần
đảo nhỏ, các rặng san hô, mà phần lớn là không có người ở hay không đủ điều kiện
sinh sống. Trung quốc thừa hưởng ý tưởng về đường chín đoạn từ chính quyền quốc
dân đảng của Tưởng Giới Thạch, đó là một đường vẽ mập mờ bao quanh tất cả các
hòn đảo ở Biển Đông, mà vùng nước trong đó Trung quốc đòi hỏi chủ quyền. Dựa
theo Công Ước của Liên Hợp Quốc về Luật Biển (U.N. Convention on the Law of the
Sea – UNCLOS), được thương thảo vào những năm 70 và 80, các quốc gia ven biển được
yêu sách quyền độc quyền khai thác các nguồn tài nguyên ngư nghiệp và khoáng sản
trong “vùng đặc quyền kinh tế” (Exclusive Economic Zones – EEZ), đó là vùng nước
rộng 200 hải lý tính từ bờ biển hay xung quanh các hòn đảo có người ở. Không có
điều luật nào trong công ước UNCLOS cho phép đòi hỏi quyền chủ quyền mà không dựa
vào nguyên tắc tính từ đất liền này. Dựa trên nguyên tắc này của UNCLOS, Hoa Kỳ
xem các tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông mà không dựa trên các hòn đảo có người
sinh sống là hoàn toàn vô giá trị. Tuyên bố của trợ lý ngoại trưởng Russel đã
làm rõ luận điểm này của Hoa Kỳ.
Có
thể thấy rõ sự quan tâm của Hoa Kỳ dưới chính quyền của Tổng thống Obama đến
tình hình Biển Đông. Chỉ dấu đầu tiên của sự quan tâm đó là tuyên bố được biết
đến rộng rãi của Ngoại trưởng Clinton tại một hội nghị quốc tế tại Hà nội vào
năm 2010, trong đó bà nêu ra các nguyên tắc trong chính sách của Hoa Kỳ ở Biển
Đông: đó là tôn trọng tự do hàng hải, giải quyết các bất đồng một cách hoà
bình, tự do thương mại, thương thuyết để tiến tới thành lập một Bộ Qui Tắc Ứng
Xử (Code of Conduct – COC) nhằm giải quyết các bất đồng, và vấn đề liên quan ở
đây, là các đòi hỏi chủ quyền vùng ở các vùng biển phải dựa trên các chủ quyền
hợp pháp trên đất liền. Tuyên bố của bà Clinton đã đụng chạm đến một chủ đề rất
mập mờ mà trước đó ít được nhắc đến, nó làm cho Biển Đông trở thành một điểm
nóng về ngoại giao, một chủ đề tranh luận giữa các nhà phân tích và các chuyên
gia về an ninh quốc gia, và trong một vài trường hợp, nó làm cơ sở cho các
tranh cãi của các bên đang tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông. Trong khi các nước
Đông Nam Á như Việt Nam .
Philippines , Malaysia , và Brunei nhiệt liệt ủng hộ, tuyên bố
này làm Trung quốc rất tức giận.
Ngoại
trưởng Clinton đã đưa ra tuyên bố này để phản hồi cho những bất an ngày một gia
tăng giữa các nước láng giềng của Trung quốc về việc nước này đang ngày càng mạnh
bạo hơn trong các đòi hỏi chủ quyền thông qua các phương cách chính trị và quân
sự, trong một môi trường thiếu vắng các cơ chế ngoại giao để làm giảm thiểu các
căng thẳng. Trong khoảng giữa năm 1994 và 1995, đã có một giai đoạn căng thẳng
tương tự khi Trung quốc tiến hành xây dựng các công trình ở rặng san hô
Mischief nằm trong quần đảo Trường Sa mà Philippines tuyên bố chủ quyền. Những
đổ vỡ mang tính hệ quả trong mối quan hệ giữa Trung quốc và các nước Đông Nam Á
đã làm cho các lãnh đạo Trung quốc khi ấy, mà dẫn đầu là ngoại trưởng Tiền Kỳ
Tham, phải thương thảo với các nước ASIAN một bản Tuyên Bố Ứng Xử (Declaration
of Conduct – DOC), và một cam kết rằng các bên sẽ không có những hành động làm
thay đổi nguyên trạng. Mặc dù thỉnh thoảng vẫn xảy ra những vụ tấn công tàu cá
do một trong các bên, hoặc một trong những quốc gia liên quan, mà chủ yếu là Việt
Nam, cho phép các công ty thăm dò dầu khí trong vùng tranh chấp, những biến cố
này đã không châm ngòi cho các cảnh báo chiến tranh.
Tuy
nhiên, trong nhiều năm gần đây, đã có những lo ngại gia tăng trong vùng và ngay
tại Hoa Kỳ là Trung quốc đã không còn thích thú với các giải pháp ngoại giao nữa,
mà nay đang quay sang sử dụng các phương cách quân sự và luật pháp để thúc đẩy
các tuyên bố chủ quyền ở Biển Đông. Các tuyên bố nhắm vào giới ngoại giao Hoa
Kỳ là Trung quốc xem Biển Đông như một “quyền lợi cốt lõi” mà liên quan nó
Trung quốc sẽ không chấp nhận sự can thiệp làm tăng căng thẳng từ bên ngoài.
Trong năm 2012, Trung quốc đã xua đuổi ngư dân Philippines
ra khỏi ngư trường truyền thống của họ nằm xung quanh bãi cạn Scarborough ,
nằm cách các đảo lớn của Philippenes ít hơn 125 dặm, rồi từ đó cho cảnh sát biển
liên tục kiểm soát. Cũng trong năm 2012, Trung quốc thiết lập một đơn vị hành
chánh và quân sự bao gồm nhiều phần của quần đảo Hoàng sa. Ngay khi vừa thiết lập
vùng nhận dạng phòng không ở biển Hoa Đông vào cuối năm 2013, người phát ngôn bộ
ngoại giao Trung quốc tuyên bố ý định thành lập một vùng nhận dạng phòng không
tương tự ở Biển Đông, chắc chắn sẽ chồng lấn với ít nhất vài khu vực đã được
thiết lập bởi các nước khác.
Biển
Đông là một vấn đề phức tạp đối với Hoa kỳ. Chúng ta không có đòi hỏi nào trong
vùng đó. Chúng ta đã không, và sẽ không nên ngả theo phe nào trong các tuyên bố
chủ quyền. Cho dù bất kỳ nước nào thiết lập được khả năng phát huy sức mạnh từ
các đảo ở Biển Đông cũng sẽ khó lòng mà đe doạ được tàu bè và quân đội Hoa kỳ
hoạt động trong vùng. Mặc dù có những đánh giá về tiềm năng dầu hoả và khí đốt,
khả năng khai thác thương mại là không thể trong tương lai gần.
Tuy
nhiên, Hoa kỳ có các mối quan tâm trọng yếu ở biển Biển Đông. Đó là:
•
Để bảo đảm tự do hàng hải, không phải vì quyền lợi của bất cứ nước cụ thể nào,
mà đó là một quyền quốc tế quan trọng trong một khu vực mà 50% các tàu chở dầu
phải đi qua, một hải lộ lớn của kinh tế thế giới, và là nơi mà các tàu hải quân
Hoa kỳ được gửi đến và hoạt động thường xuyên theo luật pháp quốc tế.
• Để ngăn chặn việc sử dụng sức mạnh hay áp bức để giải quyết các tranh chấp lãnh thổ hay hàng hải.
• Để bảo vệ cho việc tuân thủ các nguyên tắc và luật pháp quốc tế trong việc giải quyết các vấn đề như vậy.
• Để bảo đảm tất cả các quốc gia, bao gồm Hoa Kỳ, được quyền khai thác các nguồn lợi ngư nghiệp và khoáng sản bên ngoài các vùng đặc quyền kinh tế hợp pháp.
• Để ngăn chặn một đồng minh của Hoa Kỳ là Phillippenes khỏi bị bắt nạt hay bị tấn công bằng sức mạnh.
• Để đảm bảo rằng quyền lợi của tất cả các quốc gia, chứ không phải chỉ có nước lớn, phải được tôn trọng.
Qua
việc công khai không chấp nhận đường chín đoạn, trợ lý ngoại trưởng Russel và
chính quyền Obama đã vạch ra một sự giới hạn đúng chỗ. Họ đã làm rõ là những phản
đối của chúng ta dựa trên nguyên tắc, dựa trên luật pháp quốc tế, chứ không phải
chỉ để nhắm vào Trung quốc. Nếu cách tiếp cận của chúng ta với vấn đề Biển Đông
vẫn tiếp tục dựa trên nền tảng của nguyên tắc và luật pháp quốc tế, Hoa Kỳ có
thể đạt được những mục tiêu đề ra, bảo vệ quyền lợi của các bên tranh chấp mà
không phải đối đầu với Trung quốc trong vấn đề chủ quyền.
Những
việc gì khác mà Hoa Kỳ nên làm? Rất nhiều thứ:
• Hoa Kỳ nên đảm bảo rằng cách tiếp cận của mình không bị xem là đơn phương. Đôi khi các quốc gia khác ngoài mặt thì im lặng nhưng bên trong vẫn ủng hộ. Chính quyền Hoa Kỳ nên làm rõ với các bên tranh chấp khác, cũng như các nước ASIAN khác như
• Hoa Kỳ nên thảo luận với Đài Loan để làm rõ quan đểm của họ về đường chín đoạn, làm rõ rằng những đòi hỏi của họ phải dựa theo UNCLOS.
• Hoa Kỳ nên tiếp tục nỗ lực cho việc đàm phán để tạo ra một Bộ Qui Tắc Ứng Xử (COC) giữa Trung quốc và các nước ASIAN, như chúng ta đã và đang làm từ lúc ngoại trưởng Clinton thông báo về mục tiêu đó ở Hà nội. Thực tế là, quyết định gần đây của Trung quốc và các nước ASIAN trong việc bắt đầu các cuộc đối thoại về COC là một thắng lợi từ tuyên bố của ngoại trưởng
• Hoa Kỳ nên thảo luận với tất cả các bên tranh chấp về những đồng thuận khả thi trong việc khai thác khoáng sản và ngư nghiệp mà không liên quan đến chủ quyền, bao gồm việc hợp tác đầu tư giữa các công ty.
Liêm
Nguyên chuyển ngữ
Thân Chào Blogger Bảo Mai,
ReplyDeleteRất vui khi Blog Bảo Mai đăng lại bài dịch này của tôi. Xin chủ Blog sửa lại nguồn gốc của bài này cho đúng tại địa chỉ: http://drliemnguyen.blogspot.com/2014/06/hoa-ky-ket-lieu-su-map-mo-cua-trung.html
Xin chân thành cảm ơn và mong được kết bạn,
Thân,
Liêm Nguyễn