BM: Từ đối tác đến đồng minh

Mỹ - Việt cần cân nhắc yếu tố TQ trong quan hệ song phương, theo tác giả.

Tòa Bạch Ốc vừa loan báo Tổng thống Barack Obama sẽ đón Chủ tịch Trương Tấn Sang vào ngày 25-7 tới đây.

Tin này gây ít nhiều ngạc nhiên cho một số dân cử trong Quốc hội Mỹ, những tổ chức bảo vệ nhân quyền và cộng đồng người Mỹ gốc Việt vì tình hình nhân quyền tại Việt Nam gần đây xấu đi với bắt giam, xử án nhiều người có quan điểm bất đồng với Hà Nội.

Mới nhất là việc tuyên án tù hai sinh viên Nguyễn Phương Uyên và Đinh Nguyên Kha; vụ bắt luật sư Lê Quốc Quân và nhà báo Trương Duy Nhất.

Vụ xử Lê Quốc Quân đã lên lịch ngày 9-7, giờ chót Hà Nội cho hoãn lại với lý do chánh án ốm đột xuất. Ngay sau đó tin Tổng thống Barack Obama gửi lời mời đến Chủ tịch Trương Tấn Sang được loan báo.

Đây là dấu chỉ Việt Nam chiều ý Hoa Kỳ để hy vọng nâng quan hệ hai nước lên mức cao hơn, cũng như giúp Hà Nội cân bằng quan hệ với Bắc Kinh.

Quan hệ Việt-Trung những năm qua trở nên căng thẳng khi Trung Quốc muốn xác định chủ quyền lãnh hải bằng đường lưỡi bò kéo dài xuống tận Malaysia, bao gồm hết biển Đông Việt Nam và Tây Philippines.

Động thái của Trung Quốc làm các nước ASEAN và cả Hoa Kỳ quan ngại. Tổng thống Obama đã đề xuất chiến lược chuyển trọng điểm, tái cân bằng lực lượng quân sự để ngăn chặn Bắc Kinh bành trướng ảnh hưởng và kiểm soát biển Đông, là thủy lộ chính từ Đông Á qua biển Ấn Độ, tới Trung Đông.

Đây là một thay đổi chính sách mang tính chiến lược của Hoa Kỳ đối với khu vực kể từ năm 1975.

Một lần nữa địa chính trị vùng Đông nam Á lại trở nên nóng, tuy không có bom rơi, súng nổ mà là tấn công kinh tế của Trung Quốc đối với các quốc gia trong vùng, trong đó Việt Nam phải chống đỡ nhiều nhất vì ở sát bên cạnh.

Ngày nay bối cảnh là với một Trung Quốc ít cộng sản tính hơn nửa thế kỷ trước, không còn ào ạt xuất khẩu súng đạn, xuất khẩu chính sách cải cách ruộng đất, hợp tác xã, thay vào đó là đổ tiền và các sản phẩm mà sức mạnh của nó có thể đánh sập nền kinh tế của Việt Nam.

'Trung Quốc thay đổi'

Thời Chiến tranh Lạnh, với chủ trương ngăn chặn chủ nghĩa cộng sản tràn xuống Đông Nam Á, Hoa Kỳ đã can thiệp vào Việt

Nam

qua cuộc chiến với kết thúc là chiến thắng về phía cộng sản.

Lý giải lịch sử của giai đoạn này có hai hướng. Một khuynh hướng cho rằng Hoa Kỳ đã thất bại trong mục tiêu ngăn chặn làn sóng đỏ.

Nhận định khác coi sự kiện năm 1972 khi Tổng thống Richard Nixon đến Trung Quốc bắt tay với Mao Trạch Đông thì cuộc chiến ngăn chặn cộng sản không còn là mục tiêu nữa.

Với Thông cáo chung Thượng Hải 1972, hai nước đã đặt phát triển quan hệ Mỹ-Trung tập trung vào trao đổi thương mại.

Từ hơn ba thập niên qua, công ty Mỹ đổ vào Trung Quốc hàng năm cả trăm tỉ đô-la. Đổi lại, người dân Mỹ có hàng tiêu dùng với giá thật rẻ.

Nhờ đầu tư quốc tế và thị trường tiêu dùng khắp thế giới, nền kinh tế Trung Quốc nay có tổng sản lượng quốc gia chỉ thua Hoa Kỳ. Theo dự đoán, con số này sẽ vượt Mỹ trong vài năm tới.

Một Trung Quốc phát triển đã vươn ra các châu lục tạo ảnh hưởng, không phải quân sự, mà về kinh tế.

Quan hệ giữa Trung Quốc và các quốc gia phát triển như Anh, Pháp, Đức và đặc biệt với Hoa Kỳ là quan hệ tài chính, thương mại đa chiều đan xen chằng chịt với nhau. Sẽ không thể có chiến tranh nóng với Trung Quốc, ngay cả chiến tranh kinh tế cũng khó, vì nếu xảy ra sẽ ảnh hưởng xấu toàn cầu.

Điều mà giới lãnh đạo tài chánh, các nhà đầu tư không bao giờ muốn.

'Ai quan trọng hơn'

Việc giải quyết những tranh chấp biển Đông vì thế sẽ không thể thiếu Hoa Kỳ vì nơi đó vừa là nguồn tài nguyên năng lượng, lương thực, vừa là huyết mạch vận chuyển hàng hoá đường biển.

Nhìn dưới góc độ giao thương, sau khi bắt tay nhau thì quan hệ Mỹ-Trung trở nên quan trọng hơn quan hệ Mỹ-Việt.

Năm 1973 Mỹ đã đồng ý rút khỏi Việt Nam, không muốn tiếp tục đối đầu bằng chiến tranh với Trung

Quốc. Năm 1974 Mỹ làm ngơ để Trung Quốc chiếm Hoàng Sa.

Đầu năm 1979 Mỹ thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc và quan hệ Việt-Trung trở nên cực xấu với cuộc chiến biên giới, mà Mỹ đứng ngoài.

Hoa Kỳ đã không mở ra quan hệ ngoại giao với Việt Nam cho đến năm 1995, sau khi quan hệ Việt-Trung đã được bình thường hoá.

Từ bốn thập niên qua, quan hệ Mỹ-Trung đã trở thành trọng tâm của chính sách đối ngoại của Hoa Kỳ. Các tổng thống Mỹ, từ sau Richard Nixon, trừ Gerald Ford, đều có những chuyến thăm viếng chính thức Trung Quốc khi làm lãnh đạo Hoa Kỳ.

Dù còn những khác biệt về cơ chế chính trị, hai nước ngày nay đã trở thành đối tác không thể thiếu nhau trong quan hệ tài chính, thương mại.

'Điều kiện đồng minh'

Quan hệ Mỹ - Việt chịu tác động ở việc VN thoát khỏi ảnh hưởng của TQ và hội nhập dân chủ, theo tác giả

Nhưng Hoa Kỳ và Trung Quốc sẽ không là đồng minh vì nhiều khi còn bùng lên những căng thẳng, như vụ sinh viên nổi dậy đòi dân chủ ở Thiên An Môn 1989 bị đàn áp, vụ máy bay Mỹ ném bom đại sứ quan Trung Quốc ở Belgrade 1999, vụ va chạm trên không giữa máy bay quân sự Mỹ và Trung Quốc năm 2001 trong không phận gần đảo Hải Nam.

Trong vùng Đông nam Á, Hoa Kỳ đã có những đồng minh lâu đời là Nhật, Nam Hàn, Thái Lan và khối ASEAN, trong đó Việt Nam là một quốc gia hội viên.

Tuy quá khứ là kẻ thù, từ hai thập niên qua Hoa Kỳ đã mở rộng quan hệ với Việt Nam và muốn phát triển lên mức như đang có với các nước ASEAN.

Tổng thống Obama là lãnh đạo Mỹ thứ hai đón tiếp lãnh đạo Việt Nam tại Tòa Bạch Ốc. Người tiền nhiệm, Tổng thống George W. Bush đã đón Thủ tướng Phan Văn Khải và Chủ tịch Nguyễn Minh Triết.

Với vị trí địa chính trị của Việt Nam và sự quan trọng của quan hệ Mỹ-Trung, quan hệ Mỹ-Việt cũng sẽ chỉ ở mức đối tác chứ chưa thể trở thành đồng minh của Hoa Kỳ như nhiều nước khác trong vùng.

Ít nhất là cho đến khi Việt Nam nhất quyết tách khỏi ảnh hưởng của Trung Quốc và hội nhập chính trị với các quốc gia tự do, dân chủ trong vùng.

Bùi Văn Phú