Ngôi làng Ban Klang
trở thành tâm điểm khi chống một dự án đảo dòng nước từ sông Mekong vào qua
làng họ
Ban (làng) Klang nằm
kín đáo trên một địa thế hiểm trở giữa các ngọn đồi ở tỉnh Loei, Thái Lan. Dân
làng chậm rãi ra về sau một ngày làm việc nóng bức trên những đỉnh đồi xanh mướt
cao su và khoai mì.
Mở sông, đảo dòng
Trái với cảnh bình
yên đó, người khách lạ ghé thăm có thể ngạc nhiên trước những tấm băng-rôn căng
rộng giữa cổng làng: “Chúng tôi không muốn cửa nước”, “Chúng tôi cần sông
Loei”, “Không được nhấn chìm làng”. Thật vậy, Ban Klang không thể ngờ đến một
lúc, họ đã trở thành tâm điểm của một cuộc tranh chấp nguồn nước, thậm chí tiềm
ẩn trở thành “điểm nóng” của những mùa hạn hán tương lai trên dòng sông Mekong.
Buổi sáng tôi đến,
Ban Klang họp để nói về những đường hầm dẫn nước tương lai có thể được xây trên
sông Loei và một cửa nước tên Si Song Rak.
Bà Prawin, 52 tuổi,
nói: “Tôi sinh ra ở làng này. Năm nay hạn hán, nhưng về mùa hạn, chúng tôi
không trồng gì nhiều, mà chỉ xuống sông Loei bắt cá, bắt ốc. Mỗi ngày cũng kiếm
được 300-400 baht. Nếu người ta đào sông Loei lên để xây đường hầm, chúng tôi sẽ
không còn cá để bắt. Vậy phải sống ra sao vào mùa nắng?”
Làng Klang của bà nằm
cạnh sông Loei. Con sông chỉ là một đoạn nước mỏng manh, hẹp và trong veo, uốn
khúc đi qua làng. Nhưng con sông có thể sẽ không còn là nó nữa nếu dự án đầy
tham vọng Kong –Loei - Chi – Mun được thành hình, nhằm giữ nước lại cho Thái
Lan trong những mùa khô hạn.
Dự án Kong – Lei –
Chi – Mun được mô tả sẽ nạo vét đáy sông Loei sâu thêm 5m. Theo dự án này, cửa
sông Loei, quãng đổ từ dòng chính sông Mekong vào, sẽ được cơi nới rộng thêm
250m, để nước từ sông Mekong đổ vào.
Theo dự án, con sông
nông và hẹp này sẽ được nạo vét sâu thêm 5m để làm hầm dẫn nước
Sau đó, chính phủ
Thái Lan dự định xây dựng 24 đường hầm ở đáy sông Loei, để nước theo “trọng lực”
chảy vào Loei, dẫn tới các sông Chi, sông Mun, trữ ở đấy, đề phòng cho những
mùa hạn hán nghiêm trọng sau này có thể xảy ra ở nhiều tỉnh miền Đông Bắc Thái
Lan như năm nay.
Bà Sorarat Kaewsa –
trưởng làng Ban Khang – nói: “Làng chúng tôi chưa bao giờ thiếu nước. Chúng tôi
trồng cao su, khoai mì, nhiều gia đình đều có đào hồ chứa nước. Làng không dùng
nước từ sông Loei. Mùa hè, dân làng đánh bắt cá tôm từ sông Loei, nếu họ đào
dòng sông lên, sẽ không còn tôm cá, mùa hè người làng không thể kiếm sống nữa.”
Trên tấm bản đồ vẽ
tay theo kiểu nông dân, bà Sorarat và dân làng Ban Khang nói về những lo sợ của
họ: cửa nước Si Song Rak và những đường ngầm được đào sâu xuống sông Loei, để
đưa nước từ dòng chính sông Mekong vào.
Con sông của ngôi
làng hơn 400 tuổi sắp chịu một cơn “đại phẫu” trong cơn khát tàn bạo của cả khu
vực.
Cuộc chiến của nước?
Trong một cuộc gặp với
báo giới tại Chiang Khan, khi bị chất vấn về tính khả thi của dự án, bà Chawee
Wongprasittiporn – Giám đốc dự án của Cục Thuỷ lợi Hoàng gia Thái Lan – nói:
“Không phải 24 đường hầm sẽ được xây ngay lập tức, chúng tôi vẫn còn mâu thuẫn
với dân làng cần phải thảo luận. Chúng tôi sẽ có thể xây trước 1 -2 đường hầm,
sau đó dẫn nước và theo dõi. Nếu có sự cố gì, chúng tôi sẽ điều chỉnh dự án để
phù hợp hơn.”
Lượng nước mà Thái
Lan sẽ lấy từ dòng chính sông Mekong vào trong giai đoạn đầu của dự án, bà
Chawee nói “có thể khoảng 2.036 triệu m3 nước/năm”.
“Chúng tôi sẽ cố gắng
không lấy nước từ sông Mekong vào tháng Ba, tháng Tư, những thời điểm mùa khô
nhất của sông Mekong để không ảnh hưởng nhiều đến hạ nguồn.” – Bà Chawee nói.
Buổi chiều cùng
ngày, ông Chanarong Wongla – đại diện cộng đồng ngư dân tại Chiang Khan, chở
tôi đi thuyền đến miệng sông Loei hướng vào dòng Mekong.
Đến một quãng sông hẹp
với cây cối và phù sa màu mỡ, ông Chanarong chỉ dẫn: “Đây chính là miệng sông
Loei, nơi chính phủ dự định sẽ nạo vét và mở rộng miệng sông. Động vật thuỷ
sinh, bùn trong sông Loei chính là nơi giúp cá ghé vào đẻ trứng. Hãy tưởng tượng
nếu nó bị nạo vét và mở rộng, dòng nước chảy mạnh, sẽ không còn nơi cho cá trú ẩn
nữa.”
Ông Chanarong cũng
là người có kinh nghiệm hướng dẫn ngư dân cùng với các nhà khoa học làm khảo
sát về nguồn cá, nguồn nước tại tỉnh Loei.
Mô hình của cửa nước
Si Song Rak để điều khiển nước từ sông Mekong vào nếu Thái Lan quyết định lấy
nước.
Ông nói: “Nếu dự án
xảy ra, vấn đề là nó sẽ lấy nước từ dòng chính sông Mekong. Những nhà khoa học
làm việc với chúng tôi nói với các nước hạ nguồn như Campuchia và Việt Nam, họ
lo ngại sẽ xảy ra một thứ gần như cuộc chiến giành nước, bởi vì Thái Lan sẽ lấy
một lượng nước khỏi dòng sông.”
“Tôi không rõ nếu
Thái Lan lấy nước, liệu có còn đủ nước cho các nước hạ nguồn hay không, liệu có
còn đủ nước để tránh bị xâm nhập mặn ở đồng bằng ở Việt Nam hay không.
Có thể dự
án này sẽ ảnh hưởng đến đất ở đồng bằng sông Cửu Long tại Việt Nam.”
Số phận hạ nguồn?
Trước câu hỏi, liệu
Thái Lan có nghĩ đến Campuchia hay Việt Nam trong dự án lấy nước này không, bà
Chawee Wongprasittiporn nói: “Về nghiên cứu về việc lấy nước từ sông Mekong từ
thượng nguồn. Chúng tôi cố gắng lấy thông tin từ MRC, cố gắng xem tác động từ
sông Loei, xem tác động giữa phần Lào và Thái Lan.”
“Chúng tôi sẽ cố gắng
mô phỏng xem dòng chảy thay đổi ra sao khi đến Campuchia và Việt Nam, so sánh
những thay đổi ở phía Campuchia và Việt Nam trước khi chúng tôi dẫn nước và sau
khi dẫn nước, sau đó sẽ gửi cho MRC để ra quyết định.”
“Nhưng cho tới giờ,
chúng tôi chưa có thông tin từ phía Lào nên chưa thể mô phỏng tác động xuống
Campuchia và Việt Nam được.” – Bà Chawee nói.
"Chúng tôi cố gắng
xem xét, càng nhiều càng tốt, trong khả năng của mình”.
Theo trình bày của Cục
Thủy lợi Hoàng gia Thái Lan, dự án này sẽ lấy khoảng 4 tỷ m3 nước/năm từ dòng
Mekong.
Lấy nước có ảnh hưởng
tới Đồng bằng Sông Cửu Long?
Tại Việt Nam, nhiều
tháng qua, Đồng bằng sông Cửu Long đã chịu rất nhiều thiệt hại vì xâm nhập mặn
và hạn hán.
Ông Kỷ Quang Vinh,
Chánh văn phòng công tác biến đổi khí hậu Thành phố Cần Thơ nói: “Lượng nước lấy
như thế vào mùa mưa thì có thể chấp nhận được. Nhưng vào mùa khô, đặc biệt như
mùa khô năm 2010 thì lại chiếm khoảng 10% lưu lượng bình quân ngày tại Tân Châu
trong tháng 5/2010, thì là một lượng nước rất lớn gây nguy cơ xâm nhập mặn tại
Đồng bằng Sông Cửu Long các tháng mùa khô.”
Trung Cộng và Lào
làm thủy điện, Thái Lan lấy nước, số phận những cư dân cuối nguồn như Việt Nam
sẽ ra sao?
Lan Phương
