Phương Tây đã 'tài trợ' cho Nga trong chiến tranh Ukraine ra sao?

Các số liệu cho thấy Nga vẫn tiếp tục kiếm được hàng tỷ đô la từ việc xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch sang phương Tây, qua đó tài trợ cho cuộc xâm lược toàn diện vào Ukraine - hiện đã bước sang năm thứ tư.

Kể từ khi cuộc xâm lược đó bắt đầu vào tháng 2/2022, Nga đã kiếm được số tiền gấp ba lần từ việc xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch so với số tiền mà Ukraine nhận được từ viện trợ do các đồng minh phân bổ.

Dữ liệu phân tích cho thấy các đồng minh phương Tây của Ukraine đã trả cho Nga nhiều tiền hơn để mua nhiên liệu hóa thạch so với số tiền họ viện trợ cho Ukraine.

Những người vận động cho biết các chính phủ ở châu Âu và Bắc Mỹ cần phải làm nhiều hơn nữa để ngăn chặn tình trạng dầu khí của Nga tiếp tay cho cuộc chiến nhằm vào Ukraine.

Nga đang kiếm được bao nhiêu?

Doanh thu từ dầu mỏ và khí đốt đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì bộ máy chiến tranh của Nga, chiếm gần một phần ba doanh thu nhà nước và hơn 60% tổng kim ngạch xuất khẩu của quốc gia này.

Sau cuộc xâm lược Ukraine vào tháng 2/2022, các đồng minh của Ukraine đã áp đặt nhiều biện pháp trừng phạt lên ngành hydrocarbon của Nga. Mỹ và Vương quốc Anh đã ban hành lệnh cấm hoàn toàn đối với dầu khí Nga. Liên minh châu Âu (EU) cũng cấm nhập khẩu dầu thô của Nga vận chuyển bằng đường biển nhưng không áp dụng lệnh cấm tương tự đối với khí đốt.

Bất chấp các lệnh trừng phạt này, tính đến ngày 29/5, Nga đã thu về hơn 883 tỷ euro từ xuất khẩu nhiên liệu hóa thạch kể từ khi xung đột toàn diện bắt đầu.

Đáng chú ý, 228 tỷ euro trong số này đến từ các quốc gia đã áp đặt lệnh trừng phạt, theo báo cáo từ Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và Không khí Sạch (CREA).

Trong đó, phần lớn số tiền này – 209 tỷ euro – đến từ các quốc gia thành viên EU.

Các quốc gia EU vẫn tiếp tục nhập khẩu khí đốt trực tiếp từ Nga qua đường ống cho đến khi Ukraine cắt giảm trung chuyển vào tháng 1/2025 nhưng dầu thô của Nga vẫn được vận chuyển qua đường ống đến Hungary và Slovakia.

Đáng chú ý, khí đốt của Nga vẫn đang được chuyển đến châu Âu với số lượng ngày càng tăng qua Thổ Nhĩ Kỳ.

Dữ liệu của CREA cho thấy lượng khí đốt này đã tăng 26,77% trong tháng Một và tháng Hai năm 2025 so với cùng kỳ

Hungary và Slovakia cũng đang nhận khí đốt qua đường ống của Nga qua ngả Thổ Nhĩ Kỳ.

Bất chấp những nỗ lực của phương Tây, vào năm 2024, doanh thu từ nhiên liệu hóa thạch của Nga chỉ giảm 5% so với năm 2023, cùng với mức giảm tương tự 6% về khối lượng xuất khẩu, theo CREA. Năm ngoái, doanh thu từ xuất khẩu dầu thô của Nga cũng tăng 6% và doanh thu từ khí đốt đường ống tăng 9% so với cùng kỳ năm trước đó.

Nga ước tính xuất khẩu khí đốt sang châu Âu đã tăng tới 20% vào năm 2024, với xuất khẩu khí đốt tự nhiên hóa lỏng (LNG) đạt mức kỷ lục. Hiện tại, một nửa lượng LNG xuất khẩu của Nga là sang EU, CREA thông tin.

Trưởng bộ phận chính sách đối ngoại của EU Kaja Kallas cho biết liên minh này không áp dụng "các lệnh trừng phạt mạnh nhất" đối với dầu khí của Nga vì một số quốc gia thành viên lo ngại xung đột leo thang và vì việc mua này "rẻ hơn trong ngắn hạn".

Nhập khẩu LNG không nằm trong gói trừng phạt thứ 17 mới nhất đối với Nga do EU phê duyệt, nhưng EU đã thông qua lộ trình chấm dứt mọi hoạt động nhập khẩu khí đốt của Nga vào cuối năm 2027.

Dữ liệu cho thấy số tiền Nga kiếm được từ việc bán nhiên liệu hóa thạch luôn vượt quá số tiền viện trợ mà Ukraine nhận được từ các đồng minh.

Cơn khát nhiên liệu có thể cản trở nỗ lực của phương Tây nhằm hạn chế khả năng tài trợ cho chiến tranh của Nga.

Mai Rosner, một nhà vận động cấp cao của nhóm Global Witness, cho hay nhiều nhà hoạch định chính sách phương Tây lo ngại rằng việc cắt giảm nhập khẩu nhiên liệu của Nga sẽ dẫn đến việc tăng giá năng lượng hơn nữa.

"Nhiều chính phủ không thực sự muốn hạn chế khả năng sản xuất và bán dầu của Nga. Có quá nhiều nỗi sợ về hậu quả của điều đó đối với thị trường năng lượng toàn cầu. Có một lằn ranh mà nếu vượt qua, thị trường năng lượng sẽ bị suy yếu hoặc mất cân bằng quá mức," bà nói.

'Kẽ hở lọc dầu'

Ngoài việc bán trực tiếp, một lượng đáng kể dầu của Nga vẫn tìm đường đến phương Tây.

Điều này thường xảy ra thông qua "kẽ hở lọc dầu": dầu thô được chế biến thành nhiên liệu ở các nước thứ ba trước khi được xuất khẩu. Đôi khi, dầu Nga cũng được pha trộn với dầu thô từ các quốc gia khác trước khi đến tay người tiêu dùng.

CREA cho hay đã xác định được ba nhà máy lọc dầu tại Thổ Nhĩ Kỳ và ba nhà máy tại Ấn Độ đang "tẩy rửa" dầu thô của Nga, sau đó bán nhiên liệu thành phẩm cho các nước đã áp đặt lệnh trừng phạt. Các nhà máy này được cho là đã sử dụng lượng dầu thô Nga trị giá 6,1 tỷ euro để sản xuất các sản phẩm phục vụ những quốc gia đó.

Bộ Dầu khí Ấn Độ chỉ trích báo cáo của CREA là "một nỗ lực lừa dối nhằm làm hoen ố hình ảnh của Ấn Độ".

"Những nước này biết rằng các quốc gia trừng phạt sẵn sàng chấp nhận điều đó. Đây là một lỗ hổng. Hoàn toàn hợp pháp. Mọi người đều biết về điều này, nhưng không ai làm nhiều để thực sự giải quyết theo cách triệt để," Vaibhav Raghunandan, một nhà phân tích tại CREA, bình luận.

Các nhà vận động và chuyên gia lập luận rằng các chính phủ phương Tây có các công cụ và phương tiện để ngăn chặn dòng doanh thu dầu khí chảy vào kho bạc của Điện Kremlin.

Theo cựu Thứ trưởng Năng lượng Nga Vladimir Milov, người hiện là đối thủ cứng rắn của Vladimir Putin, các lệnh trừng phạt áp dụng đối với hoạt động buôn bán hydrocarbon của Nga nên được thực thi tốt hơn - đặc biệt là mức giá trần dầu do nhóm các quốc gia G7 áp dụng, mà ông Milov nhận xét là "không hiệu quả".

Tuy nhiên, ông lo ngại rằng cuộc cải tổ chính phủ Mỹ do Tổng thống Donald Trump khởi xướng sẽ cản trở các cơ quan như Bộ Tài chính Mỹ hoặc Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài (OFAC) - những cơ quan đóng vai trò quan trọng trong việc thực thi lệnh trừng phạt.

Một cách tiếp cận khác là tiếp tục gây áp lực lên "đội tàu chở dầu bí mật" của Nga liên quan đến việc né tránh lệnh trừng phạt.

"Đó là một quy trình phức tạp. Người ta cần phải định kỳ thả các lô tàu mới bị trừng phạt, các công ty vỏ bọc, thương nhân, công ty bảo hiểm,... sau mỗi vài tuần," ông Milov nói.

Ông cũng nhận định rằng các chính phủ phương Tây đã làm rất tốt ở mảng này, đặc biệt là với việc chính quyền Joe Biden (khi sắp kết thúc nhiệm kỳ) áp dụng các biện pháp trừng phạt mới vào tháng 1/2025.

Bà Mai Rosner nhận xét lệnh cấm xuất khẩu LNG của Nga sang châu Âu và đóng lỗ hổng lọc dầu tại các khu vực pháp lý của phương Tây sẽ là "những bước quan trọng để hoàn tất việc tách phương Tây khỏi hydrocarbon của Nga".

Theo ông Raghunandan từ CREA, EU sẽ tương đối dễ dàng từ bỏ việc nhập khẩu LNG của Nga.

"Năm mươi phần trăm lượng LNG xuất khẩu của họ hướng đến Liên minh châu Âu và chỉ có 5% tổng lượng khí đốt [LNG] của EU vào năm 2024 là từ Nga. Vì vậy, nếu EU quyết định cắt đứt hoàn toàn khí đốt của Nga, điều đó sẽ gây tổn hại cho Nga nhiều hơn là gây tổn hại cho người tiêu dùng ở Liên minh châu Âu," ông trả lời BBC.

Kế hoạch giá dầu của Trump

Trump rằng cuộc chiến với Ukraine sẽ kết thúc nếu OPEC hạ giá dầu xuống.

"Những người ở Moscow đang cười nhạo ý tưởng này, bởi vì bên sẽ phải chịu thiệt hại nhiều nhất… là ngành công nghiệp dầu đá phiến của Mỹ - ngành công nghiệp dầu mỏ có chi phí cạnh tranh thấp nhất thế giới," ông Milov nói.

Ông Raghunandan cho hay chi phí sản xuất dầu thô của Nga cũng thấp hơn so với các nước OPEC như Ả Rập Xê Út, vì vậy họ sẽ bị tổn hại do giá dầu hạ giá trước cả Nga.

"Không đời nào Ả Rập Xê Út đồng tình với điều đó. Trước đây người ta từng thử làm điều đó và đã dẫn đến mâu thuẫn giữa Ả Rập Xê Út và Mỹ," ông nói.

Bà Rosner nhận định có cả vấn đề về đạo đức và thực tế khi phương Tây mua hydrocarbon của Nga trong khi hỗ trợ Ukraine.

"Hiện chúng ta đang ở trong một hoàn cảnh vừa tài trợ cho kẻ xâm lược trong một cuộc chiến mà chúng ta đang lên án, đồng thời lại tài trợ cho lực lượng kháng chiến chống lại kẻ xâm lược đó," bà nói. "Sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch khiến chúng ta thực sự bị chi phối bởi thị trường năng lượng, các nhà sản xuất năng lượng toàn cầu và các nhà độc tài thù địch."

 

Vitaly Shevchenko