Đất Trung cộng, radar Mỹ và quan hệ với Đài Loan

Đất Trung cộng, radar Mỹ và quan hệ với Đài Loan làm rung chuyển một quốc gia nhỏ bé ở Thái Bình Dương

Không khí trên vùng biển nguyên sơ của Palau mang mùi muối và mùi trái sa kê, và vào những buổi sáng yên tĩnh ở Koror – trung tâm thương mại của quốc đảo này – tiếng động cơ tàu lặn vang vọng khắp vịnh.

Vài năm trước, những con tàu này chật kín khách du lịch – nhiều người đến từ Trung cộng – bị thu hút bởi các đầm phá và hang động đá vôi của Palau. Khách sạn kín phòng, nhà hàng nhộn nhịp, và ngư dân gần như không đáp ứng nổi nhu cầu. Nhưng giờ thì không còn như vậy nữa.

Sự bùng nổ – và sự sụp đổ đột ngột – không phải là tình cờ. Từ năm 2015 đến 2017, khách du lịch Trung cộng chiếm khoảng một nửa lượng khách đến Palau.

Sau đó, vào năm 2017, Bắc Kinh được cho là đã yêu cầu các công ty du lịch ngừng bán tour tới Palau, cắt giảm nguồn khách lớn nhất của quốc đảo này vào thời điểm đó.

"Tôi thực sự đã mua những con tàu mới phục vụ lượng khách tăng đột biến," một người kinh doanh dịch vụ lặn biển ở Koror cho biết.

Nhưng sau giai đoạn du lịch đạt đỉnh, ông nói những con tàu đó "chỉ nằm im trên vịnh," phải mất nhiều năm mới hồi được vốn.

Các quan chức Palau cáo buộc rằng thông điệp rất rõ ràng. Họ nói rằng Trung cộng đã sử dụng nguồn khách du lịch khổng lồ của mình như một phần trong chiến dịch rộng lớn nhằm khiến Palau từ bỏ việc công nhận Đài Loan – và ngả về phía Bắc Kinh.

BBC đã liên hệ với Bộ Ngoại giao Trung cộng để đề nghị bình luận nhưng chưa nhận được phản hồi. Tuy nhiên, trước đây Bắc Kinh đã nhiều lần phủ nhận việc sử dụng du lịch làm đòn bẩy chính trị.

Palau là một trong số ít quốc gia vẫn công nhận Đài Loan là một nước có chủ quyền. Điều này thách thức một trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại của Trung cộng, "nguyên tắc một Trung cộng", mà trong đó Bắc Kinh khẳng định chủ quyền đối với Đài Loan.

Nhưng vấn đề không chỉ là một cuộc chiến ngoại giao.

Vị trí địa lý của Palau khiến nơi đây trở thành mục tiêu hấp dẫn đối với các cường quốc. Palau nằm ở khu vực gọi là "Chuỗi đảo thứ hai" - một chuỗi tiền đồn mà Mỹ coi là thiết yếu để kiềm chế sự bành trướng quân sự của Trung cộng và ứng phó với bất kỳ hành động xâm lược nào ở Tây Thái Bình Dương.

Palau và Mỹ có lịch sử hợp tác lâu dài: trước khi giành độc lập vào năm 1994, Palau là một lãnh thổ do Washington quản lý.

Theo một thỏa thuận được gọi là Hiệp ước Liên kết Tự do, Palau trao cho Mỹ quyền tiếp cận quân sự độc quyền để đổi lấy viện trợ sâu rộng của Washington, bao gồm quyền công dân Palau được sinh sống và làm việc tự do tại Hoa Kỳ.

Dựa trên khuôn khổ của hiệp ước này, Mỹ hiện đang tăng cường sự hiện diện quân sự tại quần đảo.

Cuộc cạnh tranh địa chính trị giữa Trung cộng, Đài Loan và Mỹ đang tác động trực tiếp đến cuộc sống hàng ngày của quốc gia nhỏ bé chưa đầy 20.000 dân này.

"Dù chúng tôi làm gì, Palau vẫn sẽ là trung tâm của mọi hoạt động quân sự vì vị trí của chúng tôi," Tổng thống Palau Surangel Whipps Jr. nói.

Phần thưởng ở Thái Bình Dương

Mối quan hệ giữa Palau và Đài Loan có bề dày sâu sắc.

Khi Palau tuyên bố độc lập năm 1994, Đài Loan đã nhanh chóng hành động để đảm bảo có được một đồng minh ngoại giao, theo ông Lý Chính Chính, trợ lý giáo sư tại Đại học Quốc lập Đông Hoa ở thành phố Hoa Liên, Đài Loan, người đã thực hiện nhiều nghiên cứu chuyên sâu về quan hệ Đài Loan-Palau.

Sự hỗ trợ của Đài Loan dành cho quốc đảo này rất thiết thực: các chuyên gia nông nghiệp làm việc trực tiếp với người dân địa phương, các đội ngũ y tế tại các phòng khám nhỏ, tài trợ cho các doanh nhân địa phương và mời sinh viên đến Đài Loan theo diện học bổng.

Đối với một quốc gia có dân số nhỏ, nơi dịch vụ cộng đồng đóng vai trò trung tâm, Đài Loan được nhiều quan chức Palau mô tả là một "đối tác đáng tin cậy" và một "người bạn đáng tin cậy".

Đại sứ Đài Loan tại Palau, bà Jessica Lee, nói với BBC rằng các nhà lãnh đạo địa phương đã đảm bảo với bà rằng mối quan hệ này "vững như bàn thạch, cho đến khi chết mới chia xa".

Tuy vậy, Đài Loan vẫn có lý do để lo lắng. Trong những năm gần đây, Trung cộng đã dần dần lôi kéo được một số đồng minh cũ của Đài Bắc. Chỉ riêng ở khu vực Thái Bình Dương, Quần đảo Solomon, Kiribati và Nauru đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan và chuyển sang Bắc Kinh kể từ năm 2019.

Bắc Kinh coi Đài Loan – hòn đảo được quản trị dân chủ – là một tỉnh ly khai, sớm muộn phải trở thành một phần của Trung cộng, và nước này không loại trừ việc sử dụng vũ lực để đạt được mục tiêu đó.

Theo các nhà phân tích, việc kiểm soát Đài Loan là yếu tố quan trọng trong mục tiêu của Chủ tịch Tập Cận Bình nhằm đảo ngược cái gọi là "thế kỷ ô nhục" mà các cường quốc thực dân gây ra cho Trung cộng.

"Cả Mỹ và Đài Loan đều lo lắng và hoang mang về việc Palau chuyển hướng", ông Graeme Smith, nghiên cứu viên cao cấp tại Đại học Quốc gia Úc, cho biết.

"Họ sẽ đầu tư rất nhiều nguồn lực để đảm bảo điều đó không xảy ra."

Các quan chức ở cả Palau và Đài Loan đều cho biết Bắc Kinh đã sử dụng một loạt đòn bẩy để gây ảnh hưởng đến lập trường ngoại giao của Palau.

Sau khi nhậm chức vào năm 2021, tổng thống Palau đã công khai tuyên bố rằng Trung cộng đã đề nghị dùng "một triệu" du khách để đổi lấy việc Palau thay đổi lập trường. Ông đã từ chối.

Sau đó, vào năm 2024, Bộ Ngoại giao Trung cộng đưa ra cảnh báo an toàn, khuyên công dân Trung cộng "thận trọng" khi đi du lịch Palau.

"Nếu Trung cộng dùng du lịch như một loại vũ khí, thì đó là một thị trường bất ổn mà chúng tôi không nên phụ thuộc vào," Tổng thống Whipps Jr.

"Nếu Trung cộng muốn có quan hệ với Palau thì được thôi, nhưng họ không thể nói rằng chúng tôi không được có quan hệ với Đài Loan."

Tuy nhiên, Trung cộng phủ nhận việc sử dụng du lịch như một công cụ chính trị.

Trong một bài xã luận được đăng trên tờ Nhân dân Nhật báo vào năm 2024, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Trung cộng, bài viết này tuyên bố rằng ý định của Trung cộng khi ban hành cảnh báo là để bảo vệ công dân trong bối cảnh "gia tăng các vụ việc an ninh công cộng tại Palau."

Bài viết nói thêm rằng những cáo buộc từ tổng thống Palau là nhằm bôi nhọ Trung cộng và can thiệp vào công việc nội bộ của nước này.

Năm 2017, khi được hỏi về việc cấm các đoàn du lịch đến Palau, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung cộng khi đó nói rằng ông "chưa nghe nói về tình hình này".

Nhưng vào năm 2024, phản ứng trước việc Palau tiếp tục công nhận Đài Loan, Bộ Ngoại giao Trung cộng đã thúc giục Palau "đưa ra những quyết định đúng đắn, phù hợp với lợi ích của chính họ".

Dù Bắc Kinh chưa bình luận về cáo buộc đề nghị một triệu du khách, nhưng không phải ai cũng đồng tình với nhận định của Tổng thống Whipps Jr.

Nhiều người dân Palau mà BBC phỏng vấn không đồng tình với quan điểm của vị tổng thống về ngành du lịch.

"Ông ấy rất cứng rắn với Trung cộng", Pai Lee, chủ khách sạn người Đài Loan ở Koror cho biết.

"Tôi không nghĩ nói rằng Trung cộng 'vũ khí hóa' du lịch là đúng – họ chỉ dùng nó như một con bài mặc cả, cũng giống như người ta chơi cờ và các quốc gia vẫn làm như vậy."

Dù sao đi nữa, tác động của sự thay đổi đột ngột về du lịch vẫn còn hiện hữu ở Palau.

Cú sốc kinh tế sau khi các đoàn khách du lịch bị đình chỉ rất lớn, nhưng những tác động môi trường từ làn sóng khách du lịch đột ngột cũng nặng nề không kém. Theo các tổ chức bảo vệ môi trường, Palau đã không sẵn sàng cho du lịch đại trà.

"Sau khi làn sóng du lịch Trung cộng bùng nổ, tôi đến đó thì thấy san hô đã chết," bà Ann Singeo, giám đốc Tổ chức Ebiil – một tổ chức phi chính phủ (NGO) địa phương – cho biết.

"Bạn sẽ thấy [hàng trăm] người trong một vịnh nhỏ, tất cả đều đứng lên san hô. Đó là cái giá chúng tôi phải trả vì không có quy định về sử dụng tài nguyên một cách tôn trọng."

Du lịch chỉ là một phần trong cái được cho là chiến lược của Trung cộng. Bắc Kinh cũng đang cố gắng củng cố mối quan hệ với các nhà lãnh đạo địa phương: Các quan chức Palau cho biết họ đã nhiều lần được mời sang thăm Trung cộng.

Trong một chuyến thăm như vậy, một cựu thống đốc Palau cho biết ông đã hỏi tại sao Đài Loan không thể độc lập.

"Đài Loan là một phần của Trung cộng", một quan chức Đảng Cộng sản Trung cộng trả lời với vẻ mặt giận dữ.

Yếu tố Hoa Kỳ

Với việc Trung cộng tăng cường các hoạt động quân sự xung quanh Đài Loan, bao gồm cả việc tuần tra trên không và trên biển, Mỹ khẳng định rằng Bắc Kinh đang chuẩn bị lực lượng để sẵn sàng cho khả năng xâm lược hòn đảo tự trị.

Để kiềm chế khả năng gây hấn của Trung cộng đối với Đài Loan và các hoạt động quân sự nói chung tại Tây Thái Bình Dương, Mỹ đã tăng cường mở rộng cơ sở hạ tầng quân sự ở Palau.

Trong những năm qua, Washington đã nâng cấp các đường băng, xây dựng hệ thống radar đa nhiệm chiến thuật tầm xa (Tacmor) dùng để giám sát các hoạt động quân sự ở Thái Bình Dương, và lên kế hoạch mở rộng Cảng Malakal, cảng chính của Palau, để tiếp nhận các tàu quân sự lớn hơn.

Tuy nhiên, Washington đã bày tỏ lo ngại về một điểm yếu cụ thể: việc mua và thuê đất.

Các tài liệu mà BBC thu thập được cho thấy một số doanh nghiệp Trung cộng đã thuê đất và phát triển các bất động sản gần những khu vực trọng yếu này – từ đất chưa phát triển đến khách sạn nhìn ra cảng và sân bay chính của Palau.

Ví dụ, tại Angaur, một bang phía nam của Palau, nơi Mỹ hiện đang xây dựng khu tiếp nhận của hệ thống Tacmor - kế hoạch này đã được công bố vào năm 2017. Tuy nhiên, trong năm 2019 và 2020, các nhà đầu tư Trung cộng đã thuê hơn 350.000 mét vuông đất tại đây sau khi dự án radar được công bố.

Một nhà đầu tư, Zhuang Cizhong, thậm chí còn đề xuất xây dựng một khu nghỉ dưỡng tại khu vực này.

"Chúng tôi đã đến thăm công ty của ông ấy ở Trung cộng, và ông ấy đã vạch ra kế hoạch xây dựng một nhà dưỡng lão cho những người Trung cộng giàu có", theo lời cựu thống đốc Angaur, ông Marvin Ngirutang, người tin rằng chính phủ Palau nên hợp tác chặt chẽ hơn với Trung cộng.

"Có rất nhiều tập thiết kế công trình - trông có vẻ hợp pháp," ông nói.

Dự án này cuối cùng không được xây dựng. Ông Zhuang đổ lỗi cho Covid-19, nhưng Washington vẫn cảnh giác. Đại sứ Mỹ tại Palau không phản hồi yêu cầu bình luận, nhưng ông từng công khai bày tỏ lo ngại.

"Xung quanh đó có nhiều khu đất được các nhóm lợi ích Trung cộng thuê," Đại sứ Joel Ehrendreich nói với Reuters.

"Tôi không nghĩ đây là một điều trùng hợp khi những khu đất này lại nằm gần các dự án của chúng tôi."

Những lo ngại như vậy cũng xuất hiện ở địa phương.

"Mối lo ngại là những khoản đầu tư hoặc hợp đồng thuê này không phải là hoạt động kinh doanh hợp pháp", bà Jennifer Anson, cố vấn an ninh quốc gia Palau, cho biết.

"Có thể bề ngoài là vậy, nhưng khi Trung cộng xâm lược Đài Loan, những nơi này có thể biến thành căn cứ quân sự."

Tuy nhiên, truyền thông Trung cộng đưa tin rằng có những lý do chính đáng để thúc đẩy các doanh nghiệp của nước này đầu tư vào Palau. Năm 2019, Phoenix News, cơ quan truyền thông liên kết với nhà nước, đã ca ngợi những lợi ích của việc mua bất động sản ở Palau, với lý do tài nguyên du lịch dồi dào và luật pháp thoáng.

BBC không thể liên hệ với nhà đầu tư Zhuang. Bộ Ngoại giao Trung cộng cũng không phản hồi đề nghị bình luận về các vấn đề liên quan đến hợp đồng thuê đất.

Trong bóng tối của khoảng trống ngoại giao

Theo chính quyền Palau, tội phạm có tổ chức liên quan đến Trung cộng cũng đã gia tăng kể từ năm 2018. Tổng thống Whipps Jr. cho biết đã có một "cuộc chiến liên tục diễn ra" khi ông chỉ ra các tội phạm liên quan đến Trung cộng, bao gồm lừa đảo, sòng bạc bất hợp pháp và tấn công mạng.

Một số quan chức tuyên bố tội phạm đã lợi dụng việc Palau không có quan hệ ngoại giao với Trung cộng.

Ví dụ, Wan Kuok Koi, được biết đến với biệt danh "Răng Gãy", kẻ cầm đầu băng đảng 14K khét tiếng tại Macau, đã nhập cảnh vào Palau với tư cách là nhà đầu tư nước ngoài vào năm 2018.

Tổ chức tội phạm này sau đó bị cáo buộc tham gia các hoạt động hối lộ, tham nhũng và cờ bạc trực tuyến ở nhiều quốc gia, bao gồm Palau.

Ngoài ra, vào năm 2025, Bộ Tài chính Hoa Kỳ đã trừng phạt một số cá nhân ở Palau vì có liên hệ với Prince Group, một tập đoàn do người Trung cộng điều hành. Tập đoàn này bị cáo buộc lừa đảo, rửa tiền, buôn người quy mô lớn, cùng nhiều tội danh khác.

Prince Group đã không trả lời yêu cầu bình luận của BBC, nhưng trước đó đã "kiên quyết" phủ nhận việc tham gia vào "bất kỳ hoạt động bất hợp pháp nào", theo tuyên bố của công ty sau lệnh trừng phạt của Mỹ.

Nhiều cá nhân trong số này đã bị đưa vào "danh sách người nước ngoài không mong muốn" của Palau, và theo bà Anson từ văn phòng an ninh quốc gia Palau, những người này đang trông cậy vào việc Trung cộng không thể truy lùng họ do thiếu quan hệ ngoại giao.

"Khi bạn rà soát diễn đàn trên mạng của người Trung cộng tại Campuchia, nơi đôi khi thảo luận việc có nên chuyển đến Palau hay không, thì chính những tội phạm này lại bị thu hút bởi sự thiếu vắng sự hiện diện ngoại giao của Trung cộng tại đó", nhà nghiên cứu Graeme Smith từ Đại học Quốc gia Úc nhận định.

Quân cờ quyền lực

Đối với nhiều người Palau, những lời bàn tán về cuộc đấu địa chính trị cấp cao nghe có vẻ xa vời, nhưng ảnh hưởng của nó lại hiện hữu khắp nơi. Việc Mỹ mở rộng quân sự, đầu tư của Trung cộng, và những tin đồn về các âm mưu đen tối đang làm gia tăng cảm giác bất an.

"Chính quyền hiện tại rất cứng rắn với Trung cộng, và tôi nghĩ điều đó thật nực cười", cựu thống đốc Angaur, người phản đối việc xây dựng trung tâm Tacmor, cho biết.

"Chúng tôi nên tập trung vào môi trường và ít quan tâm đến quan hệ Trung-Mỹ hơn".

Một bản kiến nghị lan truyền trong những tháng gần đây yêu cầu Washington làm rõ các kế hoạch ứng phó trong trường hợp xảy ra chiến tranh – dấu hiệu cho thấy mức độ lo lắng sâu sắc. Bản kiến nghị kêu gọi Mỹ "trấn an người dân Palau" rằng dân thường sẽ được bảo vệ nếu xung đột nổ ra.

"Chúng tôi biết tình hình địa chính trị giữa Trung cộng và Mỹ như thế nào", một người dân nói.

"Và chúng tôi lo sợ hòn đảo của mình sẽ bị phá hủy bởi một cuộc chiến mà chúng tôi không muốn dính dáng gì đến".

 

Shawn Yuan