Cuộc chiến chip Trung cộng khuấy đảo ngành xe hơi toàn cầu

Vào cuối tháng Chín, chính phủ Hà Lan đã viện dẫn một đạo luật khẩn cấp có từ thời Chiến tranh Lạnh để tiếp quản một công ty sản xuất chip thuộc sở hữu của Trung cộng đang hoạt động tại nước này.

Động thái bất thường đó đã khởi động một chuỗi sự kiện gây chấn động ngành công nghiệp ô tô toàn cầu – vốn đã bị tổn thương bởi các mức thuế quan của Mỹ và việc Trung cộng hạn chế xuất khẩu đất hiếm.

Trong một tuyên bố gửi lên Quốc hội Hà Lan, bộ trưởng kinh tế nước này cho biết có "những thiếu sót nghiêm trọng trong quản trị và các hoạt động nội bộ của Nexperia" đã "gây ra mối đe dọa."

"Tình huống này là cực kỳ đặc biệt và chỉ nhằm bảo đảm rằng việc cung ứng cũng như bảo vệ các công nghệ trọng yếu cho nền kinh tế Hà Lan và châu Âu không bị đặt vào rủi ro," tuyên bố nêu rõ.

Bắc Kinh phản ứng giận dữ, cáo buộc Hà Lan can thiệp chính trị.

Trung cộng áp các biện pháp kiểm soát xuất khẩu và ngừng chuyển giao chip của Nexperia từ các nhà máy ở Trung cộng sang châu Âu, trong khi chính phủ Hà Lan đóng băng việc xuất khẩu các linh kiện chủ chốt cần thiết để sản xuất chip tại Trung cộng.

Sự gián đoạn gây ra cho ngành công nghiệp ô tô đã làm nổi bật một điểm yếu lớn trong chuỗi cung ứng toàn cầu đối với các loại chip thiết yếu cho sản xuất ô tô, đồng thời mở thêm một mặt trận mới trong cuộc cạnh tranh giữa Mỹ và Trung cộng.

Chính phủ Trung cộng hiện đã cho phép miễn trừ kiểm soát xuất khẩu đối với các loại chip dùng cho mục đích dân sự, nhưng vẫn chưa làm rõ thế nào là "ứng dụng dân sự."

Tuy nhiên, phía Trung cộng vẫn yêu cầu Hà Lan hủy bỏ việc tiếp quản.

"Trung cộng hoan nghênh Liên minh châu Âu tiếp tục phát huy ảnh hưởng của mình để thúc giục Hà Lan sớm sửa chữa những hành động sai trái này," Bộ Thương mại Trung cộng cho biết trong một tuyên bố hôm Chủ nhật (9/11).

Vũ khí hóa chuỗi cung ứng

Trung tâm của cuộc tranh chấp là một mắt xích then chốt trong hệ sinh thái chip toàn cầu.

Nexperia sản xuất các loại chất bán dẫn gọi là "legacy" hoặc "building block" — tức là những con chip nền tảng thiết yếu cho mọi thứ, từ hệ thống lái trợ lực và túi khí đến hệ thống khóa trung tâm của xe hơi.

Đây không phải là những con chip tiên tiến nhất, nhưng chúng vẫn không thể thiếu.

Một số mẫu xe chứa đến hàng trăm con chip loại này, và Nexperia cung cấp chip cho nhiều hãng sản xuất ô tô lớn trên toàn thế giới.

Khoảng 70–80% sản lượng của công ty được đưa sang Trung cộng để gia công, kiểm tra và đóng gói – mức độ phụ thuộc này khiến các hãng xe dễ bị tổn thương trước khả năng kiểm soát chuỗi cung ứng của Bắc Kinh.

"Các nhà sản xuất ô tô bị bất ngờ bởi vụ rắc rối liên quan đến Nexperia nên tuyển thêm các giám đốc quản lý chuỗi cung ứng mới, vì rõ ràng họ chẳng học được gì từ Covid… và việc phụ thuộc quá mức vào chuỗi cung ứng từ Trung cộng," nhà quan sát Trung cộng Bill Bishop viết trong bản tin Sinocism của ông.

Điều này càng cho thấy khả năng của Trung cộng trong việc bóp nghẹt chuỗi cung ứng toàn cầu - giống như họ đã làm với việc xuất khẩu đất hiếm.

Cũng như các khoáng sản quan trọng, Trung cộng có thể "giữ phương Tây làm con tin" bằng quyền kiểm soát một công ty âm thầm nhưng cực kỳ quan trọng như Nexperia, theo ông Bill Echikson, nghiên cứu viên cao cấp của Chương trình Chính sách Công nghệ tại Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu (CEPA).

Ông cho rằng vấn đề này liên quan không chỉ đến chất bán dẫn mà còn đến "chủ quyền kỹ thuật số."

Tuy nhiên, Bắc Kinh cũng đối mặt với một tình thế khó xử.

Nước này đang tìm c tự khẳng định là một đối tác đáng tin cậy trong bối cảnh hỗn loạn do chính sách thuế quan của ông Trump gây ra, nhưng việc cắt nguồn cung các sản phẩm thiết yếu lại có nguy cơ làm suy yếu thông điệp đó.

"Câu chuyện từng là: khi Trump lên và gây hỗn loạn cho tất cả, thì có thể đây là cơ hội để Trung cộng và Liên minh châu Âu hợp tác chặt chẽ hơn," ông Tom Nunlist, Phó giám đốc công ty nghiên cứu Trivium China, nhận định.

"Nhưng mọi việc đã không diễn ra suôn sẻ," ông nói thêm, cho rằng tình trạng khan hiếm đất hiếm cho thấy châu Âu và các đối tác thương mại khác đang bị mắc kẹt giữa Mỹ và Trung cộng, và khả năng của họ trong việc làm đảo lộn toàn bộ thương mại toàn cầu.

An ninh quốc gia

Cùng với việc tiếp quản, một tòa án Hà Lan cũng đã đình chỉ chức vụ của Trương Tuyết Trinh, giám đốc điều hành cũ của Nexperia – người sáng lập Wingtech, công ty mẹ Trung cộng của Nexperia – với lý do quản lý yếu kém.

Wingtech được niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thượng Hải và một phần thuộc sở hữu của chính phủ Trung cộng.

Công ty này bị đưa vào danh sách theo dõi chính thức của Mỹ vào năm 2024, và danh sách các công ty bị kiểm soát xuất khẩu đã được mở rộng vào tháng Chín vừa qua, bao gồm cả những doanh nghiệp có ít nhất 50% cổ phần do các công ty trong danh sách này nắm giữ.

Theo các tài liệu tòa án do chính quyền Hà Lan công bố tháng trước liên quan đến việc tiếp quản Nexperia, giới chức Mỹ đã từng bày tỏ lo ngại về giám đốc điều hành của công ty chip này trước khi vụ tiếp quản diễn ra.

Các tài liệu này cho thấy chính quyền Hà Lan đã thông báo cho Nexperia rằng công ty có thể được miễn trừ khỏi danh sách trừng phạt của Mỹ nếu thay đổi ban lãnh đạo, vì "chủ sở hữu Trung cộng có thể là vấn đề."

"Gần như chắc chắn rằng giám đốc điều hành hiện tại sẽ phải bị thay thế thì mới đủ điều kiện được miễn trừ khỏi danh sách các công ty bị kiểm soát xuất khẩu," theo nội dung các tài liệu.

Chính phủ Hà Lan phủ nhận rằng việc tiếp quản Nexperia là do sức ép từ bất kỳ quốc gia nào khác, nhưng cho biết có bằng chứng cho thấy giám đốc điều hành của công ty đang chuyển năng lực sản xuất, nguồn lực tài chính và tài sản sở hữu trí tuệ của Nexperia sang Trung cộng.

Wingtech không phản hồi yêu cầu bình luận về vấn đề này.

Ông Tom Nunlist thuộc tổ chức Trivium China nhận định:

·        "Tôi nghĩ vụ Nexperia chỉ làm rõ thêm điều vốn đã đúng – và giờ còn đúng hơn nữa," ông nói.

·        "Các nước phương Tây không muốn nhà đầu tư Trung cộng tham gia vào những tài sản sản xuất mang tính chiến lược như thế này, ngay cả khi đó chỉ là những con chip thế hệ cũ."

Các hãng sản xuất ô tô đang đứng ngồi không yên

Các chuyên gia cho rằng vụ việc này là một ví dụ điển hình cho thấy tác động thực tế của việc cắt đứt các mối quan hệ kinh tế và thương mại giữa phương Tây và Trung cộng.

Ông Tom Nunlist nhận xét: "Đây chính là hình ảnh thực tế của quá trình 'cắt giảm sự phụ thuộc' ở cấp độ doanh nghiệp - và đó là một mớ rối tung rối mù."

Các nhà cung cấp trong ngành công nghiệp ô tô châu Âu đã yêu cầu làm rõ các trường hợp được miễn trừ, đồng thời cho biết điều này làm tăng thêm thủ tục hành chính trong bối cảnh đã vốn đầy bất ổn.

Các chuyên gia cho rằng vẫn có thể thay đổi nhà cung cấp, vì các hãng sản xuất chip đối thủ như Infineon, NXP và Texas Instruments cũng sản xuất các loại chip tương tự.

Tuy nhiên, ông Tom Nunlist của Trivium China cho biết, chuỗi cung ứng không được lập kế hoạch một cách chính xác và cố định, mà phát triển dần dần một cách tự nhiên, và nhiều linh kiện trong đó thường được thiết kế riêng cho ngành ô tô.

"Các công ty không thể xoay chuyển ngay lập tức; họ có nhiều lợi ích khi giữ nguyên chuỗi cung ứng hiện tại, và việc thay đổi là cực kỳ phức tạp và tốn kém."

Thỏa thuận đình chiến thương mại mong manh

Vụ việc xảy ra trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung cộng Tập Cận Bình đã đồng ý một thỏa thuận đình chiến thương mại một năm – thỏa thuận này tạm thời hoãn một số lệnh cấm xuất khẩu và hạn chế đất hiếm.

Tuy nhiên, tranh chấp Nexperia cho thấy thỏa thuận vừa đạt được có thể rất mong manh.

Ông Tom Nunlist nhận định rằng Mỹ sẽ không phá vỡ thỏa thuận, và châu Âu cũng không có nhiều đòn bẩy, đặc biệt trong "trò chơi" vũ khí hóa chuỗi cung ứng này.

"Đây thực sự là vấn đề chính trị nan giải đối với cả hai bên, và cả châu Âu, vì họ không muốn kết thúc bằng chuyện năng lực sản xuất chip rời khỏi châu Âu. Theo tôi được biết, các nhà lãnh đạo ở Brussels không hay biết chuyện chính phủ Hà Lan đang có kế hoạch thực hiện động thái này, và họ không hài lòng với điều đó", ông Nunlist nói.

Hiện Trung cộng và Liên minh châu Âu vẫn đang tiến hành đàm phán khẩn cấp để dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với cả chip và đất hiếm.

Ông Maros Sefcovic, ủy viên thương mại EU, cho biết trên mạng xã hội X vào cuối tuần qua, các cuộc đàm phán với Trung cộng đang tiếp tục nhằm tìm ra "một khuôn khổ lâu dài, ổn định và có thể dự đoán được, đảm bảo hoàn toàn khôi phục dòng chảy chất bán dẫn."

Tuy nhiên, sự kiện này đã phơi bày những điểm yếu trong các chuỗi cung ứng then chốt, và mối quan hệ giữa Trung cộng và Hà Lan, từ đó là Liên minh châu Âu, có khả năng tiếp tục chịu áp lực cho đến khi các bất đồng về quyền sở hữu và hoạt động của Nexperia được giải quyết hoàn toàn.

 

Suranjana Tewari