Trung cộng tăng tốc bành trướng hải quân – chực chờ qua mặt Mỹ

"Chủ nghĩa xã hội thật tươi đẹp…" – một người phụ nữ đã về hưu hát vào chiếc micro karaoke di động. Giọng bà hơi lạc nhịp và bị lấn át bởi tiếng trò chuyện của bạn bè.

Nhưng rồi tất cả cùng đồng thanh hát: "Đảng Cộng sản dẫn dắt Trung cộng trên con đường đi tới tương lai mạnh giàu!"

Dù không phải là bản nhạc karaoke bắt tai nhất, nhưng nó thật hợp để cất lên khi họ hướng mắt về phía chân trời. Ở đó là những cần cẩu khổng lồ vươn cao từ những con tàu đủ mọi kích cỡ.

Công viên Thoa Ngư Loan ở Đại Liên, nằm nhô ra Hoàng Hải ở đông bắc Trung cộng, có tầm nhìn ngoạn mục xuống một trong những xưởng đóng tàu lớn nhất nước, và cũng là nơi nhiều người tụ tập, vui chơi.

Nhưng đối với các nhà phân tích tại Nhà Trắng ở Washington cách đó hàng ngàn cây số, cái nôi của ngành đóng tàu Trung cộng này lại là một phần trong mối đe dọa ngày càng lớn.

Trong hai thập kỷ vừa qua, Trung cộng đã tăng cường đầu tư vào việc đóng tàu. Và đã có kết quả rõ rệt: hơn 60% đơn hàng của thế giới trong năm nay thuộc về các xưởng đóng tàu Trung cộng. Nói một cách đơn giản, Trung cộng đóng được nhiều tàu hơn bất kỳ quốc gia nào khác vì họ làm nhanh hơn tất cả.

"Quy mô thật phi thường… khiến người ta phải kinh ngạc," ông Nick Childs, chuyên gia hàng hải thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) ở London, nhận xét.

"Khả năng đóng tàu của Trung cộng nhìn chung gấp khoảng 200 lần so với Mỹ."

Lực lượng hải quân Trung cộng cũng có sức mạnh áp đảo. Trung cộng cộng sản hiện sở hữu lực lượng hải quân lớn nhất thế giới, với 234 tàu chiến, so với 219 của Hải quân Mỹ.

Sự trỗi dậy mãnh liệt của Trung cộng gắn chặt với biển. Nền kinh tế lớn thứ hai thế giới có 7 trong số 10 cảng biển tấp nập nhất thế giới. Đây là những mắt xích then chốt của các tuyến vận tải quốc tế. Các thành phố ven biển của Trung cộng cũng phát triển thịnh vượng nhờ thương mại.

Khi tham vọng của Bắc Kinh lớn dần, kho tàu quân sự của họ cũng ngày càng hùng hậu. Cùng với đó là sự tự tin khẳng định tiếng nói mạnh mẽ hơn ở Biển Đông và xa hơn nữa.

Trung cộng dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình rõ ràng muốn thống trị đại dương. Câu hỏi là liệu họ có làm được không?

Một cuộc duyệt binh quân sự hoành tráng trong những ngày tới có thể cho thấy Trung cộng đã tiến gần tới mục tiêu đó đến mức nào. Ông Tập sẽ chủ trì sự kiện với sự tham dự của Tổng thống Nga Vladimir Putin và nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un.

Đây là một thông điệp thách thức gửi tới các quốc gia phương Tây vốn đã quay lưng với họ.

Mỹ và các đồng minh sẽ theo dõi sát màn trình diễn và cơ hội phô trương này. Dự kiến sẽ có những màn phô diễn các loại vũ khí như tên lửa chống hạm, vũ khí siêu vượt âm và thiết bị không người lái dưới nước.

"Hải quân Mỹ, dù vẫn có nhiều lợi thế đáng kể, đang thấy rằng khoảng cách về năng lực với Trung cộng ngày càng thu hẹp và đang loay hoay tìm cách ứng phó," ông Childs nói, "vì năng lực đóng tàu của Mỹ đã suy giảm nghiêm trọng trong nhiều thập kỷ qua."

Tổng thống Mỹ Donald Trump cho biết ông muốn khắc phục điều này, và đã ký một sắc lệnh hành pháp nhằm phục hồi ngành đóng tàu Mỹ, giành lại lợi thế hàng hải cho nước này.

Tuy nhiên, ông Childs nhận định, đó sẽ là một "nhiệm vụ vô cùng khó khăn."

Hải quân để khép lại 'những ký ức cay đắng'

Theo nghiên cứu của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), trong giai đoạn 2019–2023, bốn xưởng đóng tàu lớn nhất Trung cộng – Đại Liên, Quảng Châu, Giang Nam và Hỗ Đông Trung Hoa – đã sản xuất 39 tàu chiến với tổng lượng choán nước 550.000 tấn.

Đây là lượng nước mà một con tàu chiếm chỗ, cách phổ biến nhất để đo kích thước của một con tàu hay một hạm đội. So sánh với đó, toàn bộ Hải quân Hoàng gia Anh hiện có tổng lượng choán nước ước tính khoảng 399.000 tấn.

Dù Trung cộng có lực lượng hải quân lớn nhất thế giới xét theo số lượng tàu, đội tàu Mỹ lại vượt trội về tổng tải trọng và sức mạnh – với số tàu sân bay cỡ lớn nhiều hơn hẳn.

Nhưng Bắc Kinh đang dần bắt kịp.

"Không có dấu hiệu nào cho thấy Trung cộng chậm lại," ông Alexander Palmer, chuyên gia của CSIS và là tác giả báo cáo Giải mã quá trình bành trướng hải quân Trung cộng, nhận định.

"Đếm số vỏ tàu [tức số lượng tàu] dĩ nhiên không phải là cách duy nhất để đo tính hiệu quả của một lực lượng hải quân, nhưng năng lực sản xuất và cho ra lò tàu chiến của họ thực sự gây ấn tượng và có thể tạo ra khác biệt mang tính chiến lược."

Tuy nhiên, sự trỗi dậy của hải quân Trung cộng vẫn còn những giới hạn. Bắc Kinh có nhiều tàu hơn, nhưng mới chỉ có hai tàu sân bay hoạt động và số lượng tàu ngầm ít hơn nhiều so với Mỹ.

Một số nhà phân tích cho rằng chúng cũng không tân tiến bằng tàu ngầm Mỹ, vốn có được lợi thế công nghệ từ thời Chiến tranh Lạnh.

Tàu ngầm Trung cộng phần lớn cũng được thiết kế cho vùng biển nông hơn của Biển Đông, nơi cuộc chơi "mèo vờn chuột" với Mỹ đang diễn ra. Trước mắt, khả năng vươn xa khỏi bờ biển của Trung cộng vẫn còn hạn chế.

Nhưng có dấu hiệu cho thấy chuyện này đang thay đổi – và với tốc độ rất nhanh.

Đảo Hải Nam, một tỉnh của Trung cộng trên Biển Đông, cho thấy Bắc Kinh đang rót những khoản đầu tư lớn để mở rộng các căn cứ hải quân.

Căn cứ ở Du Lâm đã có thêm năm cầu cảng mới, dường như được xây dựng trong vòng năm năm qua.

Người ta cho rằng Trung cộng có kế hoạch bố trí toàn bộ các tàu ngầm hạng nặng nhất – lớp Tấn (tức Type 094) – tại cảng này. Mỗi tàu ngầm loại mới có thể mang theo 12 tên lửa hạt nhân.

Những bức ảnh và đoạn video ghi lại các buổi tổng duyệt, được chia sẻ trên mạng xã hội Trung cộng, cho thấy ít nhất hai loại thiết bị không người lái dưới nước mới – trông giống như những quả ngư lôi cỡ lớn – sẽ nằm trong số các hệ thống vũ khí được trình diễn tại cuộc duyệt binh tuần này.

Những thiết bị trên có thể giúp Trung cộng tiến hành do thám ở vùng nước sâu, phát hiện tàu ngầm hoặc thậm chí cả các tuyến cáp ngầm dưới biển mà không cần mạo hiểm lực lượng hải quân của mình.

Tuy nhiên, nhiều công nghệ trong số đó vẫn "chưa được kiểm chứng và lộ trình phát huy năng lực của chúng vẫn chưa rõ ràng", ông Matthew Funaiole, thuộc Dự án Sức mạnh Trung cộng của CSIS, cảnh báo. "Câu hỏi lớn là mất bao lâu để công nghệ này đạt độ chín muồi."

Và, cũng theo ông Funaiole, đó chính là lý do Mỹ không thể coi nhẹ mối đe dọa năng lực đóng tàu của Trung cộng.

Sự bành trướng ồ ạt của hải quân Trung cộng được thúc đẩy bởi một chính đảng vẫn còn bị ám ảnh bởi những đau thương quá khứ - và sẵn sàng khai thác điều đó để củng cố thông điệp về lòng trung thành, sức mạnh và chủ nghĩa yêu nước.

Việc tổ chức một cuộc duyệt binh quân sự quy mô lớn nhằm kỷ niệm chiến thắng trước Nhật Bản, và chấm dứt cuộc chiếm đóng tàn bạo của Nhật, chính là minh chứng cho điều đó.

Điều mà thế giới coi là sự trỗi dậy của Trung cộng lại là sự phục hưng trong mắt của ông Tập.

Ông nhiều lần nhấn mạnh giá trị của việc có một "lực lượng hải quân hùng mạnh để bảo vệ an ninh quốc gia". Ông viện dẫn 470 cuộc xâm lược diễn ra trong giai đoạn 1840–1949 đã gây ra "bao khổ đau" – khi đế chế nhà Thanh hùng mạnh một thời sụp đổ, Trung cộng rơi vào hỗn loạn, cách mạng và nội chiến.

Và ông cam kết đất nước của mình sẽ không bao giờ "bị sỉ nhục" hay phải sống lại "những ký ức cay đắng về các cuộc xâm lăng của ngoại bang".

Một lợi thế khó phủ nhận của Trung cộng là khả năng khai thác kép các xưởng đóng tàu. Nhiều cơ sở phục vụ sản xuất thương mại cũng có thể được huy động để đóng tàu chiến cho hải quân.

Tại một số nơi, các xưởng quân sự và dân sự phối hợp chặt chẽ, mà truyền thông nhà nước gọi là "quân-dân dung hợp", một khái niệm được ông Tập thúc đẩy mạnh mẽ.

Đại Liên, được Bắc Kinh coi là "xưởng đóng tàu chủ lực", đóng vai trò lớn trong tiến trình này.

Ngay trước mắt những cụ già đi dạo và hát karaoke trong công viên là những con tàu thương mại khổng lồ, dài bằng ba sân bóng đá.

Nhưng chỉ ngay phía sau, tại khu vực neo đậu cấm chụp hình, là một nhóm tàu quân sự. Ở đó, một chiếc cần cẩu đang hạ trực thăng xuống boong tàu khổng lồ, trong khi ban nhạc diễu hành rộn rã ở công viên Thoa Ngư Loan.

"Đây là một chương trình nghị sự mang động cơ chính trị nhằm hợp nhất các đơn vị thương mại và quân sự," ông Funaiole nhận định. "Đây là những nỗ lực nhằm tập trung công nghệ cần thiết cho việc đóng cả hai loại tàu tới cùng một địa điểm – và Đại Liên là một trong số đó."

Đó là lý do ngay cả khi chưa có nhiều tàu sân bay hay tàu ngầm hùng mạnh, đội tàu thương mại của Trung cộng cùng với khả năng đóng tàu nhanh của họ vẫn có thể trở thành yếu tố then chốt trong một cuộc khủng hoảng, ông nói thêm.

"Trong bất kỳ cuộc xung đột kéo dài nào, nếu bạn có các xưởng đóng tàu có thể nhanh chóng sản xuất thêm tàu mới, đó là một lợi thế chiến lược khổng lồ," ông Funaiole nói. "Tàu thương mại có thể chở lương thực hay vật tư tới bất kỳ vùng chiến sự nào. Nếu thiếu điều đó, Mỹ có thể rơi vào tình thế không thể duy trì một nỗ lực chiến tranh lâu dài."

Rốt cuộc, vấn đề được thu gọn thành một câu hỏi thẳng thắn: "Ai có thể đưa nhiều phương tiện hơn xuống nước nhanh hơn và dễ dàng hơn?"

Và câu trả lời hiện là Trung cộng.

'Ẩn mình chờ thời'

Nhưng thế giới không cần quá lo lắng, theo Giáo sư Hồ Ba, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược Hàng hải tại Đại học Bắc Kinh.

"Chúng tôi không có hứng thú với việc can thiệp vào công việc của các nước khác, đặc biệt là về mặt quân sự," ông nói thêm. Thông điệp mà ông gửi gắm là Trung cộng đóng những con tàu lớn vì họ có khả năng làm, chứ không phải vì muốn thâu tóm thế giới.

Tuy nhiên, có một hòn đảo mà Trung cộng không coi là một quốc gia khác: Đài Loan.

Bắc Kinh từ lâu đã tuyên bố sẽ "thống nhất" hòn đảo dân chủ này và không loại trừ việc sử dụng vũ lực. Trong những năm gần đây, các quan chức Mỹ cấp cao từng nói Trung cộng sẽ xâm lược Đài Loan vào năm 2027, nhưng Bắc Kinh bác bỏ ý tưởng rằng có một thời hạn như vậy.

"Trung cộng đã có năng lực để lấy lại Đài Loan," Giáo sư Hồ Ba nhận định, "nhưng Trung cộng không làm vì chúng tôi có sự kiên nhẫn. Trung cộng chưa bao giờ từ bỏ khả năng thống nhất hòa bình. Chúng tôi có thể chờ."

Mối lo lớn hơn là bất kỳ cuộc tấn công nào vào Đài Loan cũng có thể kích hoạt một cuộc chiến rộng hơn, kéo Mỹ vào cuộc.

Mỹ buộc phải cung cấp vũ khí để Đài Loan tự vệ. Trung cộng không chấp nhận sự hỗ trợ này vì họ luôn coi Đài Loan là một tỉnh ly khai mà cuối cùng sẽ nhập về Trung cộng.

Đầu năm nay, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth cảnh báo rằng Trung cộng là mối đe dọa "hiện hữu" đối với Đài Loan, đồng thời kêu gọi các nước châu Á tăng chi tiêu quốc phòng và hợp tác với Mỹ để ngăn chặn chiến tranh.

Vì vậy, mặc cho sự trấn an của Giáo sư Hồ Ba, khó có thể phớt lờ thực tế rằng các tàu chiến Trung cộng đang ngày càng tiến xa hơn bờ biển nước mình.

Vào tháng Hai, tàu chiến Trung cộng đã được nhìn thấy tuần tra quanh bờ biển Úc trong hơn ba tuần, tổ chức các cuộc diễn tập bắn đạn thật chưa từng có tiền lệ.

Gần đây hơn, các tàu sân bay Trung cộng đã tiến hành tập trận hải quân gần Nhật Bản và gây ra lo ngại. Dù sự kiện khi ấy diễn ra ở vùng biển quốc tế, đây là một bước đi chưa từng có.

Khi Bắc Kinh ngày càng mạnh dạn trong việc phô diễn sức mạnh ở Thái Bình Dương, các láng giềng từ Đài Loan tới Úc lo ngại rằng câu thần chú "ẩn mình chờ thời" nổi tiếng của Trung cộng đang phát huy tác dụng.

Nhưng Giáo sư Hồ Ba tin rằng nỗi lo về xung đột giữa Mỹ và các đồng minh thường xuyên bất đồng với Trung cộng trong khu vực, như Nhật Bản, Hàn Quốc, Úc, là quá mức, bởi tất cả đều biết điều đó có thể dẫn tới thảm họa.

"Trong ba năm qua, tôi nghĩ tín hiệu rất rõ ràng là cả hai bên đều không muốn chiến đấu," ông nói. "Chúng tôi đã sẵn sàng, nhưng không muốn đối đầu."

'Bảo vệ giấc mơ biển cả của chúng ta'

Quay trở lại Đại Liên, cách trung tâm thành phố sôi động khoảng một giờ lái xe, các đoàn khách du lịch đến bằng xe buýt, ghé thăm thị trấn pháo đài hải quân Lữ Thuận Khẩu. Ở đây cũng có một công viên giải trí quân sự có hình dạng tàu sân bay.

Hướng dẫn viên dùng micro dẫn nhóm tham quan vào công viên, chỉ vào các biển thông báo chính thức nhắc du khách không chụp hình các tàu quân sự neo đậu ở cảng hình lưỡi liềm và báo cáo mọi hành vi có thể bị coi là gián điệp "để góp phần bảo vệ tổ quốc".

Nhiều biển báo quân sự khác trên cầu và tường ghi: "Đoàn kết một lòng, bảo vệ giấc mơ biển cả của chúng ta".

Trung cộng lâu nay vẫn nuôi dưỡng niềm tự hào về kỹ năng đóng tàu, đặc biệt tại Đại Liên.

Tại công viên giải trí, có tầm nhìn ra xưởng đóng tàu, một blogger 50 tuổi mặc áo hoa phong cách địa phương đang cập nhật cho người theo dõi thông tin về những con tàu mới nhất được đóng tại cảng.

"Tôi rất tự hào – thực sự, nhìn xem thành phố này đã mang lại gì cho chúng ta," ông nói với người theo dõi. Một người mẹ cùng cô con gái 7 tuổi từ địa phương lân cận đến du lịch tỏ ra kinh ngạc trước các con tàu. "Tôi thật sự ngạc nhiên. Nó khổng lồ. Không biết nó chạy trên biển ra sao nhỉ?"

Câu hỏi then chốt đối với Mỹ và các đồng minh là: Đội tàu chiến đấu của Trung cộng có thể đi bao xa và Bắc Kinh sẵn sàng vươn ra khỏi bờ biển đến mức nào?

"Khi nào họ sẽ xuất đầu lộ diện và thực sự thể hiện ảnh hưởng xa hơn, ví dụ ở Ấn Độ Dương và xa hơn nữa, sẽ là điều quan trọng cần quan sát," ông Nick Childs nhận định.

 

Laura Bicker