Hội nghị an ninh Trung cộng: Khởi đầu mới cho một liên minh chống Mỹ?

Một tháng là khoảng thời gian rất dài trong chính trị toàn cầu.

Lần đầu tiên kể từ khi Nga xâm lược Ukraine, Tổng thống Nga đến thăm đồng minh chính của mình không phải với vai trò chư hầu của Chủ tịch Trung cộng Tập Cận Bình, bị dồn ép bởi các lệnh trừng phạt của phương Tây, mà là như một nhà lãnh đạo quốc tế, người có thể đàm phán ngang hàng với Tổng thống Hoa Kỳ – cường quốc kinh tế và quân sự hàng đầu thế giới, cũng là đối thủ lớn nhất của Trung cộng.

Chuyến đi này đến Trung cộng sẽ là một chiến thắng cho Tổng thống Nga Putin sau khi ông trở về từ Alaska, nơi ông được Trump long trọng tiếp đón trên đất Mỹ, và nơi Putin đã thuyết phục Trump từ bỏ yêu cầu không ném bom Ukraine cũng như từ bỏ những đe dọa áp đặt các lệnh trừng phạt mới đối với Nga.

Và ở Trung cộng, Putin sẽ được chào đón nồng nhiệt – hơn chục nhà lãnh đạo khu vực sẽ có mặt tại thành phố Thiên Tân của Trung cộng để tham dự hội nghị thượng đỉnh kéo dài hai ngày của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO).

Một phần trong nhóm này có nhà lãnh đạo Triều Tiên Kim Jong-un – người vốn quen thuộc với những tuyên bố chống phương Tây mạnh mẽ – và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, người có mối quan hệ phức tạp hơn với cả Bắc Kinh lẫn Washington.

Nhưng đó mới chỉ là khởi đầu.

Vào thứ Tư tại Bắc Kinh, nhiều nhà lãnh đạo sẽ cùng tham dự một cuộc diễu binh để kỷ niệm 80 năm ngày kết thúc Thế chiến II và ca ngợi "chiến thắng của nhân dân Trung cộng trong cuộc Kháng chiến chống Nhật xâm lược và chiến thắng trong cuộc Chiến tranh Chống phát xít Thế giới."

Vậy, liệu các sự kiện ở Trung cộng trong tuần này có báo hiệu sự củng cố của một liên minh toàn cầu chống Mỹ?

Và liệu khối Nga-Ấn-Trung (RIC) – một nhóm quyền lực nhằm đối trọng với sự thống trị của phương Tây trong các vấn đề toàn cầu, nhưng đã gần như "ngủ quên" suốt 5 năm qua – có đang được đánh thức trở lại trong bối cảnh cuộc chiến thương mại với Tổng thống Mỹ Donald Trump đang ngày càng nóng lên?

Trump không thể khiến Putin và Tập Cận Bình bất hòa

Chuyến thăm Trung cộng dài ngày khác thường của Putin nhằm cho phương Tây thấy rằng "tình hữu nghị không giới hạn" giữa Nga và Trung cộng chỉ ngày càng bền chặt hơn, và những nỗ lực của Mỹ nhằm chia rẽ họ chắc chắn sẽ thất bại, theo nhận định của một số chuyên gia.

Ngay cả khi Trump nhượng bộ Ukraine cho Putin và dỡ bỏ các lệnh trừng phạt, Nga cũng sẽ không quay lưng với Trung cộng, họ nói.

Các nhà phân tích chỉ ra rằng, vào những năm 1970, Ngoại trưởng Mỹ khi đó là Henry Kissinger, dưới thời Tổng thống Richard Nixon, đã thành công trong việc kéo Trung cộng thoát khỏi ảnh hưởng của Liên Xô.

Nhưng khi đó, quan hệ giữa Bắc Kinh và Moscow vốn đã căng thẳng.

Giờ thì tình hình đã khác.

"Bằng cách gia tăng sức ép thương mại với Trung cộng, chính quyền Trump chỉ càng củng cố trục Nga–Trung. Những nỗ lực nhằm làm suy yếu mối quan hệ giữa hai nước và thực hiện một 'chiến lược Kissinger đảo ngược' chưa mang lại kết quả rõ rệt," Pierre Andrieu, chuyên gia về quan hệ Trung–Nga tại Viện Chính sách Xã hội châu Á, từng là nhà ngoại giao Pháp tại Nga, Tajikistan và Moldova, nhận định.

"Nếu chiến lược của Mỹ là chia rẽ Moscow và Bắc Kinh bằng cách chấm dứt chiến tranh ở Ukraine và dỡ bỏ một số lệnh trừng phạt với Nga, thì Washington đã đánh giá thấp chiều sâu và sự phức tạp của mối quan hệ đối tác này," một chuyên gia ẩn danh về quan hệ Trung–Nga viết trong một bài đăng cho Trung tâm Phân tích Chính sách châu Âu.

Trung cộng đã trở thành khách hàng mua năng lượng chính của Nga và là nhà cung cấp ô tô cùng nhiều loại hàng hóa khác cho Nga sau khi các công ty phương Tây rút đi.

Nhưng cuộc xâm lược Ukraine cũng đã củng cố mối liên kết ý thức hệ trong tình hữu nghị Nga–Trung.

"Cả hai nước đều phản đối chủ nghĩa tự do phương Tây và thách thức 'sự bá quyền' của Mỹ. Cả hai đều là cường quốc hạt nhân và là thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc. Lợi ích chiến lược của họ trùng khớp với nhau," ông Andrieu giải thích.

"Về kinh tế, họ bổ sung cho nhau. Nga là cường quốc về tài nguyên, còn Trung cộng là cường quốc công nghiệp và công nghệ," ông viết.

Tuy nhiên, ông cho rằng mối quan hệ cá nhân nồng ấm giữa hai nhà lãnh đạo mới là yếu tố then chốt.

Putin và Tập có nhiều điểm chung. Họ cùng tuổi (72), đều trưởng thành trong bối cảnh cộng sản thời Liên Xô, và đều cầm quyền lâu năm. Cả hai đều xây dựng hệ thống quyền lực mang tính độc tài tập trung và dường như không chấp nhận sự bất đồng.

Ngay trước cuộc xâm lược Ukraine năm 2022, ông Putin đã ký với ông Tập một tuyên bố về "tình hữu nghị không giới hạn và hợp tác không vùng cấm".

Ông Tập gọi Putin là "người bạn thân quý". Ông đã gặp Putin hơn 40 lần, nhiều hơn bất kỳ lãnh đạo thế giới nào khác.

Nhưng chuyến thăm lần này có ý nghĩa đặc biệt.

Trung cộng cũng được lợi từ việc giữ Putin trong "vùng kiểm soát", ngăn ông quay lại với phương Tây, nhưng đồng thời Trung cộng cũng không muốn Nga trở nên quá mạnh, theo Patricia Kim, chuyên gia về chính sách đối ngoại Trung cộng và quan hệ Mỹ-Trung tại Viện Brookings ở Washington.

"Kịch bản lý tưởng cho Bắc Kinh là một nước Nga đủ mạnh để đối đầu phương Tây, nhưng đủ yếu để vẫn nằm trong quỹ đạo của Trung cộng," Kim nói.

"Nga là một đối tác hữu ích cho Trung cộng. Nga giúp Tập duy trì ổn định cả trong nước lẫn ở toàn khu vực Trung Á," Andrieu giải thích. "Nga cũng giúp Bắc Kinh huy động sự ủng hộ từ các nước phương Nam [Nam Toàn cầu] và thúc đẩy một mô hình trật tự thế giới thay thế phương Tây."

Thủ tướng Modi bước vào cuộc chơi

Thành viên thứ ba trong bộ ba RIC – Ấn Độ – đã có mối quan hệ đầy sóng gió với cả Bắc Kinh lẫn Washington, và vì vậy có thể phá vỡ bất kỳ hy vọng nào về sự hồi sinh của khối này.

Việc Tập Cận Bình và Modi gặp nhau bên lề hội nghị SCO ở Thiên Tân – đánh dấu lần đầu tiên ông Modi đến Trung cộng sau bảy năm – mang ý nghĩa đặc biệt lớn.

Hai nước hầu như không liên lạc kể từ các vụ đụng độ biên giới năm 2020 tại Thung lũng Galwan.

Tuy nhiên, những "đám mây đen" kinh tế đang phủ bóng lên Ấn Độ đã thay đổi cục diện.

Tổng thống Trump đã áp mức thuế cao đối với hàng hóa Ấn Độ như một biện pháp trừng phạt việc New Delhi tiếp tục mua dầu Nga. Điều này dường như đang buộc các cựu đối thủ xích lại gần nhau hơn.

Ông Tập nói với ông Modi rằng Trung cộng và Ấn Độ nên là đối tác chứ không phải đối thủ, trong khi ông Modi cho rằng hiện nay đã có một "bầu không khí hòa bình và ổn định" giữa hai bên.

Cả hai quốc gia không chỉ đông dân nhất, mà còn sở hữu hai trong số những nền kinh tế lớn nhất thế giới.

Ông Modi tuyên bố các chuyến bay giữa Ấn Độ và Trung cộng – vốn bị đình chỉ từ hơn năm năm trước do tranh chấp biên giới – sẽ được nối lại, dù chưa đưa ra khung thời gian cụ thể.

Ông Tập nói rằng "hai bên cần tiếp cận và xử lý mối quan hệ từ tầm cao chiến lược và với tầm nhìn dài hạn," và rằng "trở thành bạn bè là lựa chọn đúng đắn cho cả hai."

Điều này có ý nghĩa gì đối với tương lai của các liên minh?

Các nhà phân tích cho rằng, nếu bộ ba quyền lực RIC thực sự được hồi sinh – điều mà cả Nga và Trung cộng đều khẳng định muốn chứng kiến – với một số nền kinh tế lớn nhất thế giới là thành viên, thì khối này có thể làm đối trọng với ảnh hưởng ngày càng tăng của Washington, cùng với các liên minh khác như nhóm BRICS (thành lập năm 2006, gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung cộng và Nam Phi, sau đó có thêm nhiều nước khác gia nhập).

Tuy nhiên, ít nhất thì Ấn Độ cũng đang phải khéo léo duy trì một thế cân bằng, bất chấp hoàn cảnh kinh tế hiện tại do mức thuế của Trump. Nước này cũng phải đối mặt với một số vấn đề nghiêm trọng về lòng tin với Trung cộng.

Các chuyên gia cho rằng Ấn Độ rất muốn duy trì chính sách đối ngoại độc lập. Những ký ức về các vụ đụng độ biên giới chết người với Trung cộng vẫn còn nguyên vẹn. Ấn Độ cũng lo ngại về mối quan hệ gần gũi giữa Trung cộng với kẻ thù cũ của nước này là Pakistan.

Ngoài ra, Ấn Độ có thể phải từ bỏ hàng thập kỷ quan hệ ngoại giao gần gũi với Mỹ. Đây có thể là cái giá quá cao để nước này tham gia vào một liên minh chống Washington.

Tuy nhiên, các sự kiện của tuần này khó có thể bỏ qua.

Putin và Kim sẽ cùng với 26 nguyên thủ quốc gia khác, trong đó có Tổng thống Iran Masoud Pezeshkian, dự kiến sẽ tham dự lễ diễu binh tại Bắc Kinh.

Sự kiện được dàn dựng công phu này sẽ chứng kiến hàng chục ngàn quân nhân diễu hành theo đội hình qua Quảng trường Thiên An Môn lịch sử, với lực lượng từ 45 đơn vị trong quân đội Trung cộng cũng như các cựu chiến binh.

"Lần đầu tiên trong lịch sử, các nhà lãnh đạo Trung cộng, Nga, Iran và Triều Tiên sẽ nhóm họp tại cùng một nơi – trong lễ diễu binh quân sự ở Bắc Kinh vào ngày 3/9."

"Liệu cuộc nhóm họp này có phải là hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của 'liên minh các chế độ độc tài' không?" – Neil Thomas, chuyên gia về Trung cộng tại Viện Chính sách châu Á, đặt câu hỏi.

Ông cho rằng, liên minh này khó có thể kéo dài lâu, vì các thành viên có những mục tiêu khác nhau và không tin tưởng lẫn nhau.

"Nhưng sự hiện diện của Putin, Pezeschkian và Kim nhấn mạnh vai trò của Trung cộng như cường quốc độc tài hàng đầu thế giới," ông kết luận.

Vì vậy, các sự kiện diễn ra tuần này ở Trung cộng có lẽ là một màn thể hiện quyền lực ấn tượng, không nhất thiết về vai trò của các liên minh như SCO, RIC hay BRICS nhằm đối trọng với Washington – mà là sự củng cố vị thế của Trung cộng ở trung tâm của bất kỳ liên minh nào như vậy trong tương lai gần.

Alexey Kalmykov