Những truyền thống cổ xưa của Ngày Lễ Người Chết

Con đường từ thế giới người chết đến San Andrés Mixquic, một thị trấn nhỏ nằm ngay ngoại ô thành phố Mexico, được trải đầy hoa cúc vạn thọ. Ángel Jiménez del Aguila, người đã qua đời năm 2010, chỉ cần đi theo con đường hoa, hương thơm của trầm hương và nhịp điệu nhạc danzón để tìm thấy cánh cửa nhà cũ của mình, nơi vợ và các con đang chờ ông.

Theo truyền thống Mexico, mỗi năm, cánh cửa giữa thế giới người sống và người chết sẽ mở ra trong hai ngày đầu tiên của tháng Mười Một. Đó là Día de los Muertos, Ngày Lễ Người Chết.

Thường bị hiểu nhầm là phiên bản Halloween của Mexico, Ngày Lễ Người Chết là nhiều thứ khác nhau tùy thuộc vào người bạn hỏi.

Đó là một lễ hội để tưởng nhớ những người thân đã khuất, một lễ kỷ niệm bản sắc Mexico, một ngày lễ cổ xưa có nguồn gốc từ Đế chế Aztec, một phiên bản Mexico không quá cổ xưa của Ngày Lễ Các Thánh, bối cảnh của bộ phim "Coco" của Disney – hoặc tất cả những điều trên.

“Đó là một hành động của đức tin, của tình yêu, của hòa bình,” Martha Nashieli Jiménez Bernal, con gái của Ángel nói. Đối với cô, trên hết, Ngày Lễ Người Chết là “một khoảnh khắc kỳ diệu nơi cuộc sống và cái chết hòa quyện vào nhau.”

“Đã 12 giờ rồi, chào mừng bố về nhà!” Martha nói, vẫy lư hương đang tỏa khói qua những bông hoa vàng trải dài từ cổng vườn vào phòng khách của ngôi nhà thời thơ ấu của cô. “Chào mừng bố.”

Con đường hoa cúc vạn thọ dẫn đến một ofrenda, một bàn thờ được phủ đầy hoa, vải nhiều màu sắc, trái cây, kẹo hình đầu lâu và ảnh của Ángel và những người thân khác.

Martha bẻ những mảnh trầm hương vào lư hương khi cô quỳ trước bàn thờ. Đứng dậy, cô giơ một đĩa bánh pan de Muertos – bánh mì ngọt nướng hình đầu lâu.

“Bố ơi, chào mừng bố về nhà, với các con của bố,” Martha nói, giọng cô nghẹn ngào xúc động. “Con biết chúng con yêu thương bố mẹ, và con đã mong chờ ngày này rất nhiều, để có thể được ở bên bố mẹ một lần nữa. Chào mừng bố, Ángel Jiménez.

Những thay đổi theo thời gian

Trong những năm gần đây, lễ kỷ niệm Ngày của Người chết đã chịu ảnh hưởng từ những yếu tố mới, một số yếu tố được lấy từ Hollywood.

Cùng ngày mà gia đình Jiménez chào đón những người thân yêu của họ trong không gian ấm cúng của ngôi nhà, một cuộc diễu hành Ngày của Người chết nổi tiếng đã diễn ra trên đường phố Thành phố Mexico. Phong tục này khá mới: nó được áp dụng sau khi bộ phim James Bond năm 2015 “Spectre” chiếu cảnh Daniel Craig đi qua một cuộc diễu hành Ngày của Người chết sôi động trong cảnh mở đầu.

Ngay cả ở San Andrés Mixquic, nổi tiếng với những lễ kỷ niệm truyền thống, một số người cũng mặc những bộ trang phục Halloween ma quái được bán ở Hoa Kỳ, mặc dù chính các gia đình địa phương không hóa trang.

Đối với gia đình Jiménez, Ngày của Người chết là một truyền thống mang tính cá nhân sâu sắc. Họ tự hào chuẩn bị bàn thờ với trái cây từ chợ địa phương và cẩn thận lau chùi bia mộ của người thân. Martha thậm chí còn tự tay hái hoa từ khu vườn nổi truyền thống của gia đình, một khu vườn nổi truyền thống mà người Aztec đã trồng trọt từ hàng trăm năm trước, khiến nghi lễ này vừa thân mật vừa gắn liền với lịch sử gia đình.

“Đó là một kho báu, đó là một món quà. Đó là một di sản mà chúng ta đang gìn giữ,” Leonor Bernal Roque, mẹ của Martha nói. Ký ức sớm nhất của bà là về ông nội của bà trang trí bàn thờ gia đình khi bà mới năm tuổi.

“Từ năm năm tuổi,” bà nói, “tôi bắt đầu cảm nhận được tình yêu dành cho tổ tiên của mình.”

Ngày của Người chết dạy “rằng cái chết là một sự chuyển tiếp, nó không phải là một hình phạt,” bà nói. Mọi người “phải thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên của họ.”

“Ký ức phải được coi trọng,” Leonor nói.

Những truyền thống cổ xưa của Ngày Lễ Người Chết vẫn tồn tại ở thị trấn nhỏ bé này của Mexico.

Tomás Jiménez đang dọn dẹp và trang trí mộ của cha mình.

Con đường từ thế giới người chết đến San Andrés Mixquic, một thị trấn nhỏ nằm ngay ngoại ô thành phố Mexico, được trải đầy hoa cúc vạn thọ. Ángel Jiménez del Aguila, người đã qua đời năm 2010, chỉ cần đi theo con đường hoa, hương thơm của trầm hương và nhịp điệu nhạc danzón để tìm thấy cánh cửa nhà cũ của mình, nơi vợ và các con đang chờ ông.

Theo truyền thống Mexico, mỗi năm, cánh cửa giữa thế giới người sống và người chết sẽ mở ra trong hai ngày đầu tiên của tháng Mười Một. Đó là Día de los Muertos, Ngày Lễ Người Chết.

Thường bị hiểu nhầm là phiên bản Halloween của Mexico, Ngày Lễ Người Chết là nhiều thứ khác nhau tùy thuộc vào người bạn hỏi.

Đó là một lễ hội để tưởng nhớ những người thân đã khuất, một lễ kỷ niệm bản sắc Mexico, một ngày lễ cổ xưa có nguồn gốc từ Đế chế Aztec, một phiên bản Mexico không quá cổ xưa của Ngày Lễ Các Thánh, bối cảnh của bộ phim "Coco" của Disney – hoặc tất cả những điều trên.

“Đó là một hành động của đức tin, của tình yêu, của hòa bình,” Martha Nashieli Jiménez Bernal, con gái của Ángel nói. Đối với cô, trên hết, Ngày Lễ Người Chết là “một khoảnh khắc kỳ diệu nơi cuộc sống và cái chết hòa quyện vào nhau.”

“Đã 12 giờ rồi, chào mừng bố về nhà!” Martha nói, vẫy lư hương đang tỏa khói qua những bông hoa vàng trải dài từ cổng vườn vào phòng khách của ngôi nhà thời thơ ấu của cô. “Chào mừng bố.”

Martha bẻ những mảnh trầm hương vào lư hương khi cô quỳ trước bàn thờ. Đứng dậy, cô giơ một đĩa bánh pan de Muertos – bánh mì ngọt nướng hình đầu lâu.

“Bố ơi, chào mừng bố về nhà, với các con của bố,” Martha nói, giọng cô nghẹn ngào xúc động. “Con biết chúng con yêu thương bố mẹ, và con đã mong chờ ngày này rất nhiều, để có thể được ở bên bố mẹ một lần nữa. Chào mừng bố, Ángel Jiménez.”

Những thay đổi theo thời gian

Trong những năm gần đây, lễ kỷ niệm Ngày của Người chết đã chịu ảnh hưởng từ những yếu tố mới, một số yếu tố được lấy từ Hollywood.

Cùng ngày mà gia đình Jiménez chào đón những người thân yêu của họ trong không gian ấm cúng của ngôi nhà, một cuộc diễu hành Ngày của Người chết nổi tiếng đã diễn ra trên đường phố Thành phố Mexico. Phong tục này khá mới: nó được áp dụng sau khi bộ phim James Bond năm 2015 “Spectre” chiếu cảnh Daniel Craig đi qua một cuộc diễu hành Ngày của Người chết sôi động trong cảnh mở đầu.

Ngay cả ở San Andrés Mixquic, nổi tiếng với những lễ kỷ niệm truyền thống, một số người cũng mặc những bộ trang phục Halloween ma quái được bán ở Hoa Kỳ, mặc dù chính các gia đình địa phương không hóa trang.

Đối với gia đình Jiménez, Ngày của Người chết là một truyền thống mang tính cá nhân sâu sắc. Họ tự hào chuẩn bị bàn thờ với trái cây từ chợ địa phương và cẩn thận lau chùi bia mộ của người thân. Martha thậm chí còn tự tay hái hoa từ khu vườn nổi truyền thống của gia đình, một khu vườn nổi truyền thống mà người Aztec đã trồng trọt từ hàng trăm năm trước, khiến nghi lễ này vừa thân mật vừa gắn liền với lịch sử gia đình.

Martha Jiménez tự tay hái hoa từ khu vườn nổi truyền thống của gia đình, một khu vườn nổi truyền thống mà người Aztec đã trồng trọt từ hàng trăm năm trước. CNN

“Đó là một kho báu, đó là một món quà. Đó là một di sản mà chúng ta đang gìn giữ,” Leonor Bernal Roque, mẹ của Martha nói. Ký ức sớm nhất của bà là về ông nội của bà trang trí bàn thờ gia đình khi bà mới năm tuổi.

“Từ năm năm tuổi,” bà nói, “tôi bắt đầu cảm nhận được tình yêu dành cho tổ tiên của mình.”

Ngày của Người chết dạy “rằng cái chết là một sự chuyển tiếp, nó không phải là một hình phạt,” bà nói. Mọi người “phải thể hiện lòng biết ơn đối với tổ tiên của họ.”

“Ký ức phải được coi trọng,” Leonor nói.

Bài học lịch sử

Lễ hội Ngày của người chết diễn ra trong ba ngày ở San Andrés Mixquic. Vào ngày 31 tháng 10, gia đình tưởng nhớ linh hồn của trẻ em tại bàn thờ. Ngày hôm sau, ngày 1 tháng 11, họ chào đón những người thân trưởng thành đã khuất, như cha của Martha, ông Angel. Ngày thứ ba, các gia đình tập trung tại nghĩa trang từ sáng đến tối để trang trí mộ và nói lời tạm biệt.

Mặc dù lễ hội này có nguồn gốc từ đế chế Aztec trước khi Tây Ban Nha chinh phục vào năm 1521, nhưng lễ kỷ niệm hiện đại pha trộn các chủ đề bản địa Mexico với truyền thống Kitô giáo châu Âu về Ngày Lễ Các Thánh, khi một số tín đồ Kitô giáo đến thăm những người thân yêu đã khuất của họ tại nghĩa trang.

Ngay sau khi đến châu Mỹ, các tu sĩ Tây Ban Nha nhận thấy người Aztec có những lễ kỷ niệm riêng để tưởng nhớ tổ tiên đã khuất, theo nhà sử học Héctor Zaraus.

“Trong lịch của người Aztec, Zapotec và Maya, một trong những tháng được dành riêng cho người chết, và nó đã được điều chỉnh thành ngày 1 và 2 tháng 11 khi người Tây Ban Nha đến,” Zaraus, một học giả tại Viện Mora ở Thành phố Mexico, cho biết.

Cư dân của San Andrés Mixquic đến thăm nghĩa trang địa phương để tưởng nhớ những người thân yêu đã khuất của họ trong lễ kỷ niệm Ngày của người chết vào ngày 2 tháng 11.

Các yếu tố bản địa là những phần nổi bật nhất của nghi lễ đương đại, Zaraus nói, đặc biệt là những ngôi mộ được trang trí bằng hoa cúc vạn thọ. Ngay cả những bức ảnh trên bàn thờ gia đình cũng có nguồn gốc từ thời cổ đại: Zaraus nói rằng người Aztec “đã sử dụng các hình tượng bằng đất sét để khắc họa người chết.”

Tuy nhiên, có nhiều cách để kỷ niệm Ngày của người chết. María del Carmen Eugenia Reyes Ruiz, giáo sư tại Đại học Tự trị Quốc gia Mexico, lưu ý rằng lễ kỷ niệm này khác nhau trên khắp Mexico. Bà cũng nói rằng, trong khi một số khía cạnh của lễ kỷ niệm hiện đại có thể có nguồn gốc cổ xưa, thì những khía cạnh khác lại là những bổ sung gần đây hơn nhiều so với những gì thường được tin tưởng.

“Đối với cách chúng ta kỷ niệm nó ở Mexico – với màu sắc, nến, bàn thờ và những con đường hoa – tôi nghĩ cũng cần lưu ý rằng nó không phổ biến trên toàn quốc, và chắc chắn nó không cổ xưa như người ta thường nghĩ,” Reyes nói. “Đó là một ý tưởng rất lãng mạn và đẹp đẽ, nhưng không hoàn toàn chính xác.”

Rất nhiều nền văn hóa khác cũng có những nghi lễ tương tự, một số thậm chí còn lâu đời hơn cả nghi lễ của Mexico, Reyes nói. Hàng nghìn năm nay, các gia đình ở Trung Quốc đã tổ chức lễ Thanh minh sau tiết xuân phân, dọn dẹp và trang trí mộ tổ tiên, cúng tế bằng những đĩa bánh bao ngọt.

“Mặc dù nghe có vẻ hơi thiếu lãng mạn, nhưng tôi muốn làm rõ một điều,” Reyes nói. “Ý tưởng về lễ hội Ngày của người chết, mặc dù là một phần của văn hóa Mexico, nhưng không phải là độc quyền của Mexico.”

Cánh cửa đóng lại

Mặt trời đã lặn ở San Andrés Mixquic, nhưng nghĩa trang ở đây vẫn tràn ngập ánh sáng. Hầu hết mọi người trong thị trấn đều có mặt ở đây để tham gia lễ kỷ niệm cuối cùng, đặc trưng của Ngày của người chết. Cánh cửa giữa thế giới này và thế giới bên kia sắp đóng lại, và đã đến lúc nói lời tạm biệt.

Sau nhiều ngày dọn dẹp mộ và trang trí bia mộ, nghĩa trang ngập tràn màu sắc và ánh nến lung linh. Không khí rất náo nhiệt – mọi người vui vẻ trò chuyện, tưởng nhớ những người thân yêu, chơi nhạc, ăn uống và nâng ly chúc mừng bằng rượu mezcal. Chuông nhà thờ gần đó đang ngân vang.

Ngay cả khi khách du lịch từ khắp nơi trên thế giới đi dạo quanh nghĩa trang, gia đình Jiménez vẫn coi ngày lễ này như một nghi thức thiêng liêng, chỉ mời người ngoài đến chứng kiến ​​và tham gia một cách tôn trọng. Martha nói rằng ngay cả những khách du lịch này, một số người đến từ những nơi xa xôi như Nhật Bản, cũng đang đóng góp vào lễ hội: sự tò mò của họ là một phần giúp duy trì truyền thống này.

“Nó trở thành một kiểu giao cảm,” cô trầm ngâm khi đứng trước mộ cha mình. “Một mối liên kết được hình thành, một sự kết nối với họ. Ngay cả khi chúng ta không quen biết họ, chúng ta biết rằng họ đến với sự tôn trọng và mong muốn tìm hiểu về truyền thống của chúng ta. Vì vậy, chúng ta mời họ đến một cách tôn trọng – đến để trải nghiệm truyền thống của chúng ta, để hiểu về nó, để bảo tồn nó, để mang nó về nhà của họ.”

Diana, cháu gái 19 tuổi của Martha, cũng đồng ý. Cô trang điểm khuôn mặt giống như một chiếc đầu lâu và cầm một ngọn nến dưới cằm. “Nếu du khách có người thân trong gia đình, họ cũng có thể tự chuẩn bị lễ vật cúng tế, và bằng cách này, truyền thống này sẽ không bị mai một,” Diana nói. “Gia đình tôi, đặc biệt là dì tôi (Martha), là người đã truyền lại truyền thống này cho chúng tôi rất nhiều.”

Khi đêm kết thúc tại nghĩa trang, gia đình cùng nâng ly mezcal để tưởng nhớ Ángel.

“Gia đình tôi rất vui vẻ và hạnh phúc vì đây là những ngày làm việc vất vả, những ngày nỗ lực hết mình,” Martha nói. “Một số anh chị em đến từ rất xa; những người khác thì không thể có mặt ở đây.”

 

Rocío Muñoz-Ledo