Mỹ bán súng cho đơn vị cảnh sát Brazil liên quan vụ bố ráp hơn 120 người chết

Chính phủ Mỹ đã phê duyệt việc bán súng bắn tỉa cho một đơn vị cảnh sát khét tiếng ở Brazil vào năm ngoái, bất chấp lo ngại của đại sứ Mỹ và một số nhà ngoại giao rằng số vũ khí này có thể được sử dụng trong các vụ giết người phi pháp.

Thông tin trên được Reuters dẫn lại từ ba quan chức Mỹ đương nhiệm và đã nghỉ hưu cùng các tài liệu mà hãng này thu thập được.

BOPE, đơn vị cảnh sát bang Rio de Janeiro mua số súng nói trên, đóng vai trò chủ chốt trong cuộc bố ráp khiến 121 người thiệt mạng, trong đó có 4 cảnh sát, vào tuần trước.

Các tổ chức nhân quyền và các chuyên gia Liên Hợp Quốc đã lên án hành động này, cho rằng một số vụ giết người có thể là phi pháp.

Theo các tài liệu nội bộ của cảnh sát Rio mà Reuters tiếp cận, BOPE đã mua 20 khẩu súng bắn tỉa do công ty Daniel Defense LLC - trụ sở tại bang Georgia, Mỹ - sản xuất, trong một thương vụ bí mật ký vào tháng 5/2023, dưới thời chính quyền Tổng thống Joe Biden.

Số vũ khí này chỉ được bàn giao vào năm 2024, giữa lúc Bộ Ngoại giao Mỹ vẫn đang tranh luận về tính phù hợp của thương vụ, theo các tài liệu nội bộ của cảnh sát Rio và Bộ Ngoại giao Mỹ.

Theo luật Mỹ, các hợp đồng xuất khẩu súng thường phải được chính phủ phê duyệt. Mặc dù Bộ Thương mại thường là cơ quan cấp giấy phép cuối cùng, Bộ Ngoại giao lại đóng vai trò chủ chốt trong quy trình xét duyệt.

Theo một bản ghi nhớ của Bộ Ngoại giao Mỹ vào tháng 1/2024 mà Reuters xem được, Đại sứ Mỹ tại Brazil khi đó là bà Elizabeth Bagley cùng một số nhà ngoại giao phụ trách vấn đề nhân quyền và thực thi pháp luật đã phản đối thương vụ này. Bản ghi nhớ mô tả BOPE là "một trong những đơn vị cảnh sát khét tiếng nhất Brazil về việc giết hại dân thường."

Theo dữ liệu chính thức do Diễn đàn An ninh Công cộng Brazil tổng hợp, lực lượng cảnh sát Rio - trong đó BOPE là đơn vị khét tiếng nhất - phải chịu trách nhiệm cho 703 cái chết trong năm ngoái.

Reuters không thể xác định liệu các khẩu súng bắn tỉa do Mỹ sản xuất này có được BOPE sử dụng trong cuộc đột kích tuần trước hay không.

BOPE cũng mua kèm các bộ giảm thanh cho số súng trên, do công ty Griffin Armament ở bang Wisconsin sản xuất, nhưng lô hàng giảm thanh ban đầu bị chính phủ Mỹ chặn lại, theo các tài liệu và nguồn tin. Reuters không xác định được liệu các bộ giảm thanh này có được gửi đi sau đó hay không.

Trong một tuyên bố, Bộ Ngoại giao Mỹ cho biết không có thiết bị nào trong số này bị từ chối hay trì hoãn dưới thời chính quyền hiện tại. Vào tháng Tư, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã hủy bỏ hướng dẫn ban hành năm 2023 dưới thời ông Joe Biden, vốn áp đặt các hạn chế nghiêm ngặt hơn liên quan đến nhân quyền đối với hoạt động xuất khẩu vũ khí.

"Một chính sách đối ngoại tai hại của chính quyền tiền nhiệm đã tiếp tay cho các băng nhóm bạo lực nhất trong khu vực," người phát ngôn Bộ Ngoại giao nói với Reuters.

"Năm ngoái, Bộ Ngoại giao dưới thời ông Biden đã từ chối cấp thiết bị phòng thủ quan trọng cho các đối tác an ninh đáng tin cậy ở Brazil, trong khi lại đề nghị họ bảo vệ Tổng thống Biden trong chuyến thăm Rio năm 2024. Vì sự an toàn của toàn khu vực, chúng tôi vẫn cam kết bảo đảm rằng các đối tác có đủ phương tiện cần thiết để chống lại tội phạm tàn bạo."

Ông Biden đã đến thăm Brazil vào cuối năm 2024 để tham dự Hội nghị thượng đỉnh G20.

Giới chức thời Trump ủng hộ thương vụ

Thương vụ nói trên, trị giá khoảng 150.000 USD (gần 4 tỷ VND), không phải là lần đầu tiên BOPE mua vũ khí của Mỹ.

Theo các tài liệu của Bộ Ngoại giao Mỹ, đơn vị này trước đó đã nhập khẩu thành công ít nhất 800 khẩu súng do Mỹ sản xuất.

Tuy nhiên, một số nhà ngoại giao đã thay đổi quan điểm sau loạt các cuộc đột kích đẫm máu có liên quan đến đơn vị này trong những năm gần đây, theo lời các quan chức và tài liệu mà Reuters thu thập được.

Trong số những người nhiệt tình ủng hộ thương vụ nhất có ông Ricardo Pita, khi đó là nhân viên phụ trách chính sách khu vực Mỹ Latinh hàng đầu của Ủy ban Đối ngoại Hạ viện Mỹ, vốn do đảng Cộng hòa kiểm soát, theo lời hai quan chức Mỹ yêu cầu giấu tên vì đây là vấn đề nội bộ.

Hiện nay, Pita là cố vấn cấp cao về các vấn đề Tây Bán cầu tại Bộ Ngoại giao Mỹ. Trong vai trò này, ông Pita - người sinh ra ở Venezuela - đã gặp cựu Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro vào tháng Năm vừa rồi. Ông Bolsonaro, hiện đang phải ngồi tù, là đồng minh thân cận của ông Trump và là người công khai bảo vệ hoạt động của BOPE.

Các công ty Daniel Defense, Griffin Armament, cảnh sát Rio, chính quyền bang Rio và Bộ Thương mại Mỹ đều không trả lời yêu cầu bình luận của Reuters.

Các nhà ngoại giao phản đối thương vụ

Theo các quan chức, vào giữa năm 2024, ông Pita (người không trả lời yêu cầu bình luận) đã đến thăm một cơ sở của BOPE ở Rio trong khuôn khổ phái đoàn nhân viên Quốc hội Mỹ. Chuyến thăm này khiến nhiều nhà ngoại giao khó chịu vì Bộ Ngoại giao Mỹ trong nhiều tài liệu công khai từng nêu đích danh việc lực lượng cảnh sát Rio bị cáo buộc vi phạm nhân quyền.

Cuối năm đó, ông Pita tiếp tục thúc ép các nhà ngoại giao phê duyệt việc bán các bộ giảm thanh đi kèm với súng bắn tỉa, các quan chức nêu thêm.

Họ nói rằng cảm thấy ngạc nhiên trước sự kiên trì của ông Pita, nhất là khi vấn đề này chỉ chiếm một phần nhỏ trong phạm vi công việc của ông, vốn trải dài từ biên giới Mỹ–Mexico đến vùng Patagonia.

Sau khi gia nhập Bộ Ngoại giao, ông Pita bắt đầu dò hỏi nội bộ về việc những nhà ngoại giao nào đã phản đối thương vụ, theo lời hai quan chức.

Một số quan chức Bộ Ngoại giao khác lại ủng hộ việc bán.

Theo nhiều quan chức am hiểu quy trình, các thương vụ như vậy thường được phê duyệt, một phần vì nếu bị Mỹ từ chối, cảnh sát nước ngoài thường sẽ mua vũ khí từ quốc gia khác. Họ cũng cho biết thêm rằng BOPE là lực lượng chính của Brazil được giao nhiệm vụ bảo vệ Lãnh sự quán Mỹ ở Rio trong trường hợp có tấn công.

Đơn vị cảnh sát khét tiếng ở Rio

Hoạt động của đơn vị này nhìn chung được người dân Rio ủng hộ rộng rãi, trong bối cảnh nhiều người đã chán ngán tình trạng tội phạm bạo lực, trong đó có các băng nhóm vũ trang hạng nặng.

Theo một cuộc khảo sát toàn quốc do hãng thăm dò AtlasIntel công bố hôm 7/11, 55% người Brazil ủng hộ chiến dịch của cảnh sát, và tỷ lệ này là 62% khi xét riêng số cư dân bang Rio. Theo dữ liệu chính thức do Diễn đàn An ninh Công cộng Brazil tổng hợp, cảnh sát Rio đã mất 55 nhân sự vì các vụ bạo lực trong năm ngoái.

Tuy nhiên, các chuyên gia độc lập thường xuyên chỉ trích hồ sơ nhân quyền của BOPE, và lực lượng cảnh sát Rio nói chung cũng liên tục bị nêu đích danh trong các báo cáo nhân quyền thường niên của Bộ Ngoại giao Mỹ về Brazil.

"Có một mô hình dai dẳng về tình trạng miễn trừ trách nhiệm đối với các chiến dịch của cảnh sát (ở Rio), vốn thường dẫn đến thương vong lớn, những cáo buộc sử dụng vũ lực quá mức, hành quyết ngoài pháp luật, và từ chối chăm sóc y tế cho các nghi phạm bị thương," - theo Báo cáo Nhân quyền năm 2023.

Một bản ghi nhớ của Bộ Ngoại giao Mỹ tháng 1/2024, trong đó khuyến nghị phản đối việc bán vũ khí, cho biết đơn vị này có dính líu đến vụ giết 23 người trong một chiến dịch vào năm 2022. Sự kiện này - được gọi là "thảm sát Vila Cruzeiro" - đã khiến một số nhà ngoại giao đổi ý, không ủng hộ việc phê duyệt thương vụ, dù trước đó BOPE từng được nhận vũ khí do Mỹ sản xuất, theo lời một quan chức.

Vị quan chức này cho biết thêm, cũng có lo ngại rằng số vũ khí được cấp để chống tội phạm có thể bị sử dụng cho các mục đích tội phạm. Năm ngoái, các công tố viên của bang đã khởi tố một số sĩ quan của BOPE vì có quan hệ với các băng nhóm tội phạm có tổ chức gọi là "dân quân" điều hành các đường dây bảo kê và tống tiền khắp thành phố.