Những kế hoạch 5 năm của Trung cộng đã thay đổi thế giới ra sao?

Hàng năm, cơ quan chính trị cao nhất của đất nước, Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Trung cộng, sẽ triệu tập một tuần họp, còn được gọi là Hội nghị toàn thể.

Những quyết định của hội nghị này cuối cùng sẽ hình thành nền tảng cho Kế hoạch 5 năm tiếp theo của Trung cộng - bản thiết kế mà nền kinh tế lớn thứ hai thế giới sẽ tuân theo trong giai đoạn 2026-2030.

Kế hoạch đầy đủ sẽ không được công bố cho đến năm sau, nhưng các quan chức có thể sẽ hé lộ nội dung vào ngày 22/10 và trước đây họ từng cung cấp thêm chi tiết trong vòng một tuần sau đó.

"Chính sách của phương Tây hoạt động theo chu kỳ bầu cử, nhưng việc hoạch định chính sách của Trung cộng hoạt động theo chu kỳ lập kế hoạch," Neil Thomas, nhà nghiên cứu về chính trị Trung cộng tại Viện Chính sách Xã hội châu Á, cho hay.

"Các Kế hoạch 5 năm nêu rõ những gì Trung cộng muốn đạt được, chỉ ra hướng đi mà giới lãnh đạo muốn theo đuổi và hướng các nguồn lực của nhà nước theo những kết luận đã được xác định trước này," ông nói thêm.

Từ bên ngoài, hình ảnh hàng trăm quan chức mặc âu phục bắt tay nhau và vạch ra kế hoạch có vẻ nhàm chán - nhưng lịch sử cho thấy những quyết định của họ thường có tác động to lớn đến thế giới.

Sau đây là ba lần Kế hoạch 5 năm của Trung cộng đã định hình lại kinh tế toàn cầu.

1981-1984: "Cải cách và Mở cửa"

Việc xác định chính xác thời điểm Trung cộng bắt đầu hành trình trở thành một cường quốc kinh tế là rất khó, nhưng nhiều người trong Đảng thường nói rằng đó là vào ngày 18/12/1978.

Trong gần ba thập kỷ, nền kinh tế Trung cộng bị nhà nước kiểm soát chặt chẽ. Tuy nhiên, mô hình kế hoạch hóa tập trung kiểu Liên Xô đã không thể nâng cao sự thịnh vượng và nhiều người vẫn đang phải vật lộn trong đói nghèo.

Đất nước vẫn đang trong quá trình phục hồi sau sự cai trị tàn khốc của Mao Trạch Đông. Cuộc Đại nhảy vọt và Cách mạng Văn hóa - những chiến dịch do người sáng lập Trung cộng Cộng sản lãnh đạo nhằm định hình lại nền kinh tế và xã hội quốc gia - đã khiến hàng triệu người thiệt mạng.

Phát biểu tại Hội nghị Trung ương 3 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa 11 tại Bắc Kinh, nhà lãnh đạo mới khi đó của đất nước, Đặng Tiểu Bình, tuyên bố rằng đã đến lúc phải tiếp nhận một số thành tố của thị trường tự do.

Chính sách "cải cách và mở cửa" của ông đã trở thành một phần không thể thiếu trong Kế hoạch 5 năm tiếp theo, bắt đầu từ năm 1981.

Việc thành lập các Đặc khu Kinh tế tự do thương mại - và nguồn đầu tư nước ngoài mà các khu này thu hút - đã làm thay đổi cuộc sống của người dân Trung cộng.

Theo ông Thomas, các mục tiêu của Kế hoạch 5 năm đó đã đạt được một cách rõ ràng.

"Trung cộng ngày nay đã vượt xa những giấc mơ táo bạo nhất của những người trong thập niên 1970," ông nói.

"Xét về việc khôi phục lòng tự hào dân tộc cũng như khẳng định vị thế của mình giữa các cường quốc trên thế giới."

Nhưng kế hoạch đó cũng đã định hình lại nền kinh tế toàn cầu một cách cơ bản. Đến thế kỷ 21, hàng triệu việc làm sản xuất ở phương Tây đã được chuyển giao cho các nhà máy mới ở các vùng ven biển tại Trung cộng.

Các nhà kinh tế gọi đây là "cú sốc Trung cộng" và đó là một trong những động lực thúc đẩy sự trỗi dậy của các đảng dân túy ở các khu vực công nghiệp trước đây của châu Âu và Hoa Kỳ.

Ví dụ, các chính sách kinh tế của Tổng thống Mỹ Donald Trump - thuế quan và chiến tranh thương mại - được thiết kế để khôi phục lại số việc làm sản xuất của Mỹ đã mất vào tay Trung cộng trong vài thập kỷ trước.

2011-2015: "Các ngành công nghiệp mới nổi mang tính chiến lược"

Vị thế công xưởng của thế giới của Trung cộng càng được củng cố sau khi nước này gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) vào năm 2001. Tuy nhiên, vào đầu thế kỷ này, ban lãnh đạo Đảng Cộng sản đã lên kế hoạch cho bước đi tiếp theo.

Họ lo ngại Trung cộng sẽ rơi vào cái gọi là "bẫy thu nhập trung bình". Tình trạng này xảy ra khi một quốc gia đang phát triển không còn có thể cạnh tranh bằng mức lương cực thấp nữa, nhưng đồng thời lại chưa đủ khả năng đổi mới để tạo ra các loại hàng hóa và dịch vụ cao cấp như những nền kinh tế tiên tiến.

Vì vậy, thay vì chỉ sản xuất giá rẻ, Trung cộng cần tìm ra "các ngành công nghiệp mới nổi mang tính chiến lược" - một thuật ngữ được sử dụng chính thức lần đầu tiên vào năm 2010.

Đối với các nhà lãnh đạo Trung cộng, điều này đồng nghĩa với công nghệ xanh, chẳng hạn như xe điện (EV) và tấm pin mặt trời.

Khi biến đổi khí hậu ngày càng trở nên quan trọng trong chính trị phương Tây, Trung cộng đã huy động một lượng nguồn lực chưa từng có vào các ngành công nghiệp mới này.

Ngày nay, Trung cộng không chỉ là quốc gia dẫn đầu thế giới về năng lượng tái tạo và xe điện, mà còn gần như độc quyền về chuỗi cung ứng đất hiếm cần thiết để sản xuất các mặt hàng này.

Việc Trung cộng nắm giữ những nguồn tài nguyên quan trọng - vốn cũng rất cần thiết đối với ngành sản xuất chip và trí tuệ nhân tạo (AI) - giờ đây đã đưa quốc gia này vào một vị thế quốc tế hùng mạnh.

Đến mức động thái gần đây của Bắc Kinh nhằm thắt chặt kiểm soát xuất khẩu đất hiếm đã bị ông Trump gọi là một nỗ lực "giam cầm thế giới".

Mặc dù "các lực lượng chiến lược mới nổi" đã được đưa vào Kế hoạch 5 năm tiếp theo vào năm 2011, nhưng công nghệ xanh thì trước đó đã được Chủ tịch Hồ Cẩm Đào xác định là động lực tiềm năng cho tăng trưởng và quyền lực địa chính trị vào đầu những năm 2000.

"Mong muốn Trung cộng tự chủ hơn về kinh tế, công nghệ và tự do hành động đã có từ rất lâu - đó là một phần cốt lõi trong hệ tư tưởng của Đảng Cộng sản Trung cộng," ông Neil Thomas giải thích.

2021-2025: 'Phát triển chất lượng cao'

Mong muốn đó có thể giải thích tại sao các Kế hoạch 5 năm của Trung cộng gần đây lại tập trung vào "phát triển chất lượng cao" - điều được Chủ tịch Tập Cận Bình chính thức đưa ra vào năm 2017.

Điều này đồng nghĩa với việc thách thức sự thống trị của Mỹ trong công nghệ và đưa Trung cộng lên vị trí hàng đầu trong sân chơi này.

Những câu chuyện thành công trong nước như ứng dụng chia sẻ video TikTok, gã khổng lồ viễn thông Huawei và thậm chí cả mô hình AI DeepSeek, đều là minh chứng cho sự bùng nổ công nghệ của Trung cộng trong thế kỷ này.

Nhưng các nước phương Tây ngày càng coi đây là mối đe dọa đối với an ninh quốc gia. Các lệnh cấm hoặc nỗ lực cấm sau đó đối với công nghệ phổ biến của Trung cộng đã ảnh hưởng đến hàng triệu người dùng internet trên toàn thế giới và gây ra những tranh cãi ngoại giao gay gắt.

Cho đến nay, Trung cộng đã thúc đẩy thành công công nghệ của mình bằng cách tận dụng sự đổi mới của Mỹ, chẳng hạn như chất bán dẫn tiên tiến của Nvidia.

Do việc bán hàng cho Trung cộng hiện đã bị Washington chặn, người ta kỳ vọng "phát triển chất lượng cao" sẽ chuyển thành "lực lượng sản xuất chất lượng mới" - một khẩu hiệu mới được ông Tập đưa ra vào năm 2023, tập trung nhiều hơn vào niềm tự hào quốc gia và an ninh quốc gia.

Điều này có nghĩa là Trung cộng đặt mục tiêu đi đầu trong sản xuất chip, điện toán và AI - không phụ thuộc vào công nghệ phương Tây và không bị cấm vận.

Tự chủ trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là ở cấp độ đổi mới cao nhất, có thể sẽ là một trong những nguyên tắc cốt lõi của Kế hoạch 5 năm tới.

"An ninh quốc gia và độc lập công nghệ hiện là sứ mệnh quyết định của chính sách kinh tế Trung cộng," ông Thomas bình luận.

"Một lần nữa, điều này quay trở lại chủ nghĩa dân tộc, nền tảng của chủ nghĩa Cộng sản ở Trung cộng, nhằm đảm bảo quốc gia này không bao giờ bị ngoại quốc thống trị."

 

 

Nick Marsh