Ngày
11 tháng 3 năm 2011, vụ động đất 9.0 độ Richter kéo theo sóng thần (Tsunami)
tràn vào miền Đông Bắc của Tokyo gây thương vong rất lớn cho Nhật Bản.Tổng số
thương vong và mất tích, tính đến hạ tuần tháng 3 lên đến gần 20,000 người. Ảnh
hưởng của vụ động đất này rất lớn, không những gây thiệt hại đến khoảng 300 tỉ
đôla, mà còn hăm dọa dân Nhật và các quốc gia có chung bờ biển với Nhật về tác
hại của phóng xạ khi hai lò nguyên tử bị rò rỉ và nổ. Ngoài ra, việc đất động
làm cho cư dân trên thế giới lo ngại những cuộc động đất tương tự sẽ xẩy ra
trong tương lai, nhất là tại tiểu bang California
Thực tế,
theo UCERF (Uniform California Earthquake Rupture Forecast), cơ quan theo dõi
địa chấn bao gồm các nhà khoa học và kỹ sư, tiên đoán rằng trong vòng 30 năm
tới, sẽ có 67% cơ nguy một trận động đất trên 6.7 độ Richter sẽ rung chuyển
vùng Los Angeles, 63% có thể xẩy ra tại San Francisco Bay Area, nhưng chỉ có
53% nguy cơ xẩy ra tại đường nứt San Andreas mà thôi. Trong khi đó, tại miền
Bắc California, chỉ có 31% cơ hội xẩy ra một cuộc địa chấn tương đương với vụ
động đất năm 1989 tại Loma Prieta và vụ đất động năm 1994 tại Northridge, Nam
California. Dù cho còn khá lâu mới thấy lời tiên đoán kia đúng hay sai, nhưng
qua những cuộc động đất đã từng xẩy ra và dựa vào những lời tiên đoán ấy, cư
dân tại tiểu bang California
Vậy,
động đất hay địa chấn là gì? Tại sao lại xẩy ra động đất?
Vỏ
quả đất chúng ta đang sinh sống không phải liền lạc như vỏ quả cam, mà tách rời
thành từng mảng (plate tectonics) nổi giữa các đại dương và hai cực của quả
đất, Bắc Cực và Nam Cực. Trên những mảng đó là các đại lục là nơi con người
sinh sống. Một điều rất quan trọng mà con người ít chú ý là các mảng đó vẫn
trôi, vẫn chuyển động từ hàng triệu triệu năm nay. Vì di chuyển như thế, mảng
trôi về Nam
Để có thể hiểu được việc cong và bật này,
chúng ta phải tưởng tượng ra lúc ta cầm tay cầm của bàn chải đánh răng, bẻ cong
lên rồi buông tay ra, cái tay cầm đó sẽ bật trở lại. Đá cũng thế. Đá không phải
cứng vĩnh viễn như chúng ta tưởng, mà đá cũng bị đẩy cong khi hai mảng vỏ địa
cầu đụng vào nhau. Dĩ nhiên là sự cong của đá khi bị va đụng không nhanh như
khi ta bẻ cái tay cầm của bàn chải đánh răng, mà kéo dài rất lâu. Cho đến nay,
chưa ai đo được thời gian một cạnh của mảng vỏ địa cầu cong và bật trở lại là
bao lâu, chỉ biết rằng, khi đá bị bật trở lại, một sức ép (stress) được tạo
thành gây ra những làn sóng (Wave) chấn động chạy lan ra xa, cũng giống như khi
ta ném một hòn đá xuống nước vậy. Những làn sóng chấn động này, chạy tới đâu
thì giật đổ các kiến trúc trên mặt đất đến đấy, và người ta gọi sự chấn động ấy
là “Động Đất” hay “Địa Chấn”.
Thường
thì những cơn địa chấn không bao giờ đi lẻ loi, mà kéo theo hàng loạt những cơn
hậu địa chấn khác. Chúng ta hãy tưởng tượng hai con tầu đậu ở cảng, tầu A bị
sóng nhồi đập vào tầu B làm bể vỏ tầu B và cả vỏ tầu A. Nhưng sau khi đập vào
nhau rồi, hai con tầu giống như hai cái lò xo, lại bung ra xa rồi từ từ lại đập
vào nhau thêm lần nữa, rồi lần nữa. Dĩ nhiên, những lần đập sau nhẹ hơn và chậm
dần cho đến khi không còn sự va đụng nào. Cũng như thế, hai mảng địa chất va
vào nhau không phải một lần mà nhiều lần, nhưng lần sau nhẹ hơn lần trước, và
cứ thế, các sức ép dần dần giảm đi và ngưng lại. Đó là lý do tại sao có “hậu
chấn”.
Đôi
khi động đất lại xẩy ra dưới hình thức “cọ xát và trượt ”. Tương tự
như khi ta cầm hai viên đá cuội chà xát vào nhau rồi cho chúng trượt đi để tạo
ra một ngọn lửa bật ra giữa hai viên đá, hai mảng vỏ quả đất chạm vào nhau và
cứ thế đè nghiến vào nhau, không rời, rồi sau cùng trượt đi, tạo ra một cơn địa
chấn khủng khiếp vì trước khi trượt đi, lớp đá ở hai bên đường đụng chạm
(fault) cong lên. Sau khi hai mảng trượt đi, vỏ quả đất lại trở lại bằng phẳng
và êm lặng như trước. Do đó, không có nhiều cơn hậu chấn như khi hai mảng bồng
bềnh đập vào nhau rồi dội ra.
Tại
sao địa chấn lại giật sập nhà cửa và các công trình kiến trúc, cho dù xây cất
kiên cố? Như đã viết ở trên, địa chấn xẩy ra khi có các làn sóng di chuyển từ
trung tâm lan ra ngoài. Các làn sóng “mặt đất” này (surface wave) cũng không
khác các làn sóng ở dưới nước khi ta ném gạch xuống nước, nghĩa là cũng lan ra
từ trung tâm điểm, lớp lớp chạy theo nhau dưới dạng vòng tròn, vòng trong nhỏ,
vòng ngoài lớn. Nếu chỉ có một lớp sóng chạy ào qua mau rồi mất luôn thì có lẽ
nhà cửa không sập, mà vì vừa xong đợt sóng này, lại tới đợt sóng khác, liên tục
và rất nhanh, khiến các cấu trúc trên mặt đất vừa ngả nghiêng chưa kịp dừng
lại, thì lớp sóng khác đã nhào tới, giật đổ luôn. Nếu chúng ta cầm một cái lò
xo mà trẻ em hay chơi và nhồi lên nhồi xuống, thì sẽ hiểu các làn sóng mặt đất
chuyển động như sau: một “chùm sóng” dính sát vào nhau lan nhanh từ đầu nơi tay
chúng ta cầm chạy ra tới đầu kia. Chùm này chưa chạy tới đầu kia thì chùm khác
đã lan nhanh đến…Mắt thường của con người khó mà nhận ra các chùm sóng này chạy
rần rần dưới chân đâu vì nó chạy rất nhanh. Thực tế, khi chúng ta thấy nhà cửa
tự nhiên rung rung rồi đồ đạc trên kệ thi nhau rơi xuống đất là lúc các cơn
sóng địa chất chạy qua dưới chân như con rắn trườn dưới chân ta đấy!
Tại
sao lại có vùng bị địa chấn tàn phá dữ dội trong ở vùng khác lại đổ vỡ vừa
phải? Đó là do kết cấu của lục địa. Chỗ nào mà cấu trúc dưới đất gồm toàn sỏi
đá, đá lớn, đá nhỏ.. thì làn sóng phá hoại này bị cản lại nhiều, do đó mà ít đổ
vỡ. Còn chỗ nào mà kết cấu đất lại gồm toàn đất thiệt hay đất sét, bùn nhão,
hoặc là do đất bồi (fill in) thì cơn sóng địa chất tha hồ tung hoành. Los
Angeles có kết cấu đa phần là đất sét và cát, nên người ta tiên đoán là nếu mà
có một trận động đất xẩy ra ở đây, và vì có rất nhiều nhà cao tầng xây từ xưa,
thì số lượng người chết phải lên tới cả trăm ngàn, còn nhà cửa thì bị phá hoại
y như vụ động đất rồi cháy nhà năm xưa tại San Francisco vào năm 1906. Hồi đó
nhà cửa nếu không bị giật sập cũng bị cháy tiêu với vụ cháy kéo dài mấy ngày.
Vì thế, những người cẩn thận, trước khi mua nhà, thường đi tìm Bản Đồ Địa Chấn
(Earthquake Map) để biết dưới lòng đất là kết cấu gì: đá, cát, hay đất sét và
cũng để tìm hiểu xem có đường nứt nào chạy ngang qua đó không.
Tại
khu vực Nam California, có rất nhiều đường nứt lớn nhỏ. Hầu như tỉnh nào cũng
có, nhưng ở khu vực gần biển như Huntington Beach ,
Seal Beach … có nhiều đường nứt lớn hơn tại các
tỉnh Westminster , Orange ,
hay Santa Ana Garden Grove Malibu Malibu
Trong các trận động đất ở gần núi đá, điều đáng sợ hơn cả
sập nhà, bùn đổ mà là đá chạy! Những khối đá to nhỏ rùng rùng chuyển động, chạy
ầm ầm xuống chân núi theo những khe núi với tốc độ khoảng 50 dậm một giờ, sẽ
nghiến nát tất cả mọi cây cối, nhà cửa trong nháy mắt, và không một sinh vật
nào ở trong vùng đó mà sống sót được. Tại các nơi động đất ở bình nguyên, còn
có hy vọng sống sót nếu được một cái đà cản, núp dưới một cái bàn cứng, hay một
bức tường đổ xuống biến thành một cái mái nhà, hoặc chạy kịp ra sân trống mà
không vướng dây điện… Ở vùng núi đá, nếu xẩy ra động đất, toàn bộ một ngôi
làng, một tỉnh sẽ biến thành bình địa!
Người
ta có thể tiên đoán được động đất không? Có thể và không có thể! Những chuyên
gia địa chất thường tiên đoán được động đất khi đo đạc những đường nứt theo
thời gian, thí dụ như ở đường nứt San Andreas lộ liễu ngay trên mặt đất, mỗi
năm di chuyển và nứt thêm trung bình 2 cm. Các chuyên gia địa chấn sẽ dựa vào kết
cấu địa chất tại từng vùng, dựa vào “lịch trình” động đất mà những con số trong
quá khứ đã xẩy ra, mà “phỏng định” thời gian mà hai mảng vỏ địa cầu sẽ đụng
nhau, để từ đó mà tiên đoán thời gian sẽ xẩy ra động đất. Ngoài ra, để biết
những cơn địa chấn gần đến, các chuyên gia cắm xuống dưới đất sâu một hệ thống
“nghe” chấn động với những hệ thống “cảm ứng” (sensors) để dò ra những chuyển
động dù rất nhỏ, rất xa, và rất sâu hầu thông báo kịp thời cho bà con chạy! Bên
cạnh đó, còn sự quan sát bề mặt, theo dõi sự thay đổi sinh hoạt của thiên nhiên
mà tiên đoán. Gần đây, thấy hàng triệu con cá dạt vào bãi biển, chết ngộp, môt
số nhà địa chất đã vội cho rằng cuối tháng 3 sẽ có một trận địa chấn tại
California làm bà con hoảng hốt, ngưng mọi hoạt động kinh tế, tài chánh. Thực
tế, có nhiều dấu hiệu cho thấy có địa chấn sắp tới: dê núi tự nhiên kéo nhau
nhẩy tuốt lên trên ngọn, những con cá nuôi trong nhà đột nhiên quay cuồng kỳ
lạ, rắn rết rủ nhau chạy lên cao, côn trùng dưới mặt đất bỗng nhiên bò cả lên
mặt đất...
Thường thì những dấu hiệu này cho thấy mặt đất đang chuyển động,
hoặc nóng lên bất thường vì sự cọ xát của vỏ địa cầu. Nhưng cũng có phán đoán
sai, như hiện tượng cá chết ở bãi biển trong đầu tháng 3 không phải là báo hiệu
cơn địa chấn mới mà chỉ là hậu quả của cơn động đất cũ, nước biển ấm lên, các
luồng nước ấm, nước lạnh thay đổi, khiến cho cá hoảng hốt, chạy càn và dạt vào
bờ biển.
Thực
tế nữa, cho đến nay, chưa có thể dựa vào các dữ kiện khoa học để báo trước một
cơn động đất sẽ xẩy ra trong tương lai xa một cách chính xác được. Người ta chỉ
có thể nói đến những cơn địa chất sắp xẩy ra tức thì dựa theo các bộ cảm ứng ở
dưới đất mà thôi. Những vụ tiên đoán trúng của một nhà địa chất nào đó, chỉ là
kết quả của những quan sát tình cờ rồi suy luận theo kinh nghiệm của cá nhân
mình, chứ không phải là một lời giải của một bài toán khoa học, nên lúc trúng
lúc trật.
Con người hoàn toàn bó tay trước thiên nhiên. Bằng chứng
là tại nước Nhật, luôn có hàng vạn nhà thiên văn, địa chất tài giỏi, có hàng
ngàn dụng cụ đo lường tinh vi, nhưng có ai tiên đoán được ngày 11 tháng 3? Bởi
vậy, như các cụ vẫn nói: “Trời kêu ai, người nấy dạ”. Chỉ có Thượng Đế mới
quyết định được số phận của nhân loại, con người chỉ có một cách tránh động đất
là “ăn ngay, ở lành” thì thiên tai đến cũng không run sợ.
*****
Ở QUÊ ANH ĐỘNG ĐẤT
HOÀI HOÀI
(Trả lời người bạn Mỹ.)
-Ở
quê anh có động đất không?
-Có
chứ, Linda, nếu động đất là ngả nghiêng, kinh hãi
Là
uà cả ra đường, là chân rầm rập chạy
Không
bom đạn mà tưởng như lửa cháy
Không
cuớp bóc mà mất nghiệp, trắng tay
Thì
quê anh...biết nói sao đây?
Cả
chục, cả trăm lần động đất !
Một
đêm nào, vừa đặt mình, nhắm mắt
Bỗng..."
Giới nghiêm! Cấm tất cả ra đường !
Đổi
tiền ! Một đồng mới bằng năm trăm đồng thường!
Mà
chỉ được sở hữu hai trăm đồng mớí!"
Người
ta chạy, người ta gọi nhau ơi ới
Ai
cũng phát điên, nhà cưả sụp, còn đâu?
Chỉ
một lời phán truyền, cả nước xôn xao
Xe
đạp phóng, xe hơi hú còi, xích lô chạy thục mạng...
Cứ
như vậy, đất nước anh đã nhiểu lần rung mạnh
Chưa
kể những lần chặn cổng chợ, bịt kín đường
Công
Anh Tỉnh , Công An Quận, Công An Phường
Cùng
Phường Đội ào vô hốt của
Bà
già khóc mếu, thiếu nữ dẫy dụa
"Bỏ
hàng tôi ra, trả lại chén cơm tôi!"
Con
nít hoảng kinh, nửa đứng, nửa ngồi
Mắt
ướt lệ mà chân lăm le chạy loạn
Tiếng
đổ vỡ ầm ầm, tiếng quát, Aka lên đạn
Có
khác gì động đất đâu, Linda?
Và
những lần chính sách vừa ban ra
Dân
hí hởn đầu tư được dăm mười bữa
Chợt
lại cấm , lại ngưng , chờ tu sửa...
Ngươì
mếu máo, kẻ sụt xùi, than thở
Thiếu
gì vụ chính quyền lừa dân vỡ nợ
Tiền
dành dụm bao năm không cánh mà bay
Anh
chạy Trường Sơn Đông, em chạy Trường Sơn Tây
Lo
gỡ gạc chút nào hay chút đó...
Rồi
những chiến dịch tảo thanh, bắt bớ..
Ở
một tầng vẫn luôn sợ mất nhà
Về
miền quê, nghe dân khổ khóc la
Bọn
cưỡng chiếm vừa tràn qua, động đất
Chúng
đánh đập dân, lùa dân ra đường, khóc ngất
“Kệ
mẹ chúng bay! Ông cứ lấy đất xây nhà
Xây
biệt thự cho quan, xây sân gôn, vi-la
Chúng
bay chết, ông còn mừng chiến thắng!
Cộng
Sản mà bay, của cải gộp cho Đảng
Để
Đảng phân chia cho cán bộ trước tiên.
Còn
dân oan, chúng bay được tí tiền
Khỏi
chết đói ngay đơ, thế là Cộng Sản!”
-Vâng!
Linda ơi!
Nếu
động đất xẩy ra trên nước bạn
Chết
chục người, chẳng thấm thía vào đâu!
Quê
hương anh từ cực Bắc đến Cà Mâu
Vẫn
động đất chết cả triệu người, em ạ.
Chết
sớm, chết chiều, chết bây giờ, chết tàn tạ
Chết
trong lòng, chết khốn khổ, cháy tương lai
Mà
động đất quê anh, vẫn cứ xẩy ra hoài
Chẳng
biết kiếp nào mới an lành, em ạ!
Thượng đế nào quyết định số phận con người? Con người tạo nghiệp thì lảnh quả thôi.
ReplyDelete