BM: Biển hồ Tonle Sap và vấn đề sống còn

Wednesday, March 9, 2016

Biển hồ Tonle Sap và vấn đề sống còn

Ở làng hẻo lánh Kompong Khleang ở Campuchia, người dân từ lâu đã biết thích nghi với cuộc sống ở các cánh đồng ngập lụt ở hồ lớn nhất Đông Nam Á.

Một biển nhà

Kompong Khleang, một biển nhà sàn nhỏ trên cọc bằng tre 55km về phía Đông của Xiêm Riệp, là làng lớn nhất và xa nhất ở đồng bằng ngập lụt của hồ Tonle Sap, một khu bảo tồn sinh thái của Unesco cung cấp hơn nửa số cá được tiêu thụ ở Campuchia.

Qua nhiều thế kỷ hồ này là một phần cộng sinh của sự tồn tại, văn hoá và bản sắc của đất nước.

Một thế giới bất ổn

Nhưng cuộc sống ở khu bảo tồn lớn lao này không dễ dàng chút nào. Những thay đổi mức nước một cách khủng khiếp của hồ cho nó cái tên “trái tim Campuchia”. Vào mùa khô, sông Tonle Sap đổ vào sông Mekong. Trong mùa mưa (tháng 5 đến tháng 10) nước hồ dâng lên 12m và mở rộng tới khoảng 20.000km2, gấp 5 lần diện tích hồ vào mùa khô.

Cuộc sống ở đây khó khăn về mọi mặt kể cả tài chính, thuyền và nhà luôn phải với chống trả thiên nhiên.

Sống trên nhà sàn

Phần lớn các nhà trong cộng đồng đánh cá là các lều bằng tre một gian được dựng trên những cọc rất lớn. Trong mùa khô những nhà trên cọc cao chót vót trên mặt nước và người dân leo lên nhà nhờ các thang dài.

Đi lại xung quanh

Khi làng bị ngập lụt, việc đi lại quanh Kompong Khleang là bằng thuyền gỗ, người dân đỗ thuyền trước các quán, trường học, phòng khám bệnh, kể cả chùa, tất cả đều dựng trên cọc.

Trò chơi của trẻ em

Kể từ lúc đứa trẻ có thể đủ khỏe để nâng mái chèo là nó phải chèo thuyền đi học. Sông Tonle Sap là sân chơi của chúng, chúng nhảy từ thuyền này sang thuyền khác và chơi trốn sau các ghế của thuyền dài của gia đình chúng.

Sống chung với mực nước

Những nhà không được làm trên cọc thì được làm để nổi, nên khi nước lên thì nhà lên theo. Nhà nổi,thường được làm bằng gỗ và tre, thường nhỏ hơn nhà sàn trên cọc và chiếm nhiều diện tích nước hơn. Nhà này an toàn trong mùa khô khi mực nước thấp, nhưng nước lên xuống mạnh trong mùa mưa khiến nhà không ổn định. Một số nhà có gắn mô tơ nhỏ, nhưng phần lớn là trôi tự do theo hồ và di chuyển ra nơi khác khi hồ mở rộng hoặc thu hẹp.

Tầm quan trọng của hồ

Tổng số có hơn 3 triệu dân sống ở ven hồ, 90% trong số họ kiếm sống bằng nghề đánh bắt cá hoặc làm nông. Cá của hồ Tonle Sap cung cấp 3/4 chất đạm động vật cho người dân ở một đất nước mà gần 40% trẻ em dưới 5 tuổi thiếu dinh dưỡng trường diễn.

Mối đe dọa đối với sông Tonle Sap

Nhưng hồ này đang phải đối mặt với nhu cầu lớn của một đất nước đang phát triển nhanh. Với nhân khẩu tăng mạnh thì việc đánh cá quá mức đang trở thành một vấn đề, và các đập thủy điện được xây dựng trên sông Mekong có thể ảnh hưởng đến số lượng cá và các loài khác. Điểm quan trọng nhất là biến đổi khí hậu gây ra thời tiết nóng hơn và khô hơn, kéo theo nhiều lũ lớn hơn, đe dọa việc sinh sản và di chuyển của cá trên hồ Tonle Sap.

Nhìn về tương lai

Để góp phần cứu giúp sông Tonle Sap và những người sống dựa vào sông này, một nhóm nghiên cứu quốc tế đã hợp tác cùng với Campuchia năm 2012. Nhà sinh thái học Roel Booumans cùng các nhà khoa học khác thiết lập một mô hình máy tính phức tạp của hệ thống sinh thái Tonle Sap, theo dõi mối liên kết và tác động tương hỗ giữa hoạt động của con người (như đánh cá) với các hệ tự nhiên (nghĩa là các chu kỳ dinh dưỡng) trong khi diễn ra những thay đổi.

Tất cả các nhà nghiên cứu cùng đối tác địa phương hy vọng sẽ tìm ra được mô hình giúp dự đoán được tương lai của hồ. Tìm được giải pháp có tình có lý (giữa duy trì nguồn sống và cung cấp đủ thức ăn cho người dân) là vấn đề sống còn để đảm bảo tương lai của trái tim đang còn đập tại Campuchia.

Angela Altus