Trước khi Assad nhậm chức vào năm 2000, người cha quá cố của ông là Hafez đã làm tổng thống trong ba thập kỷ.
Hiện tại, trong khi quân nổi dậy do nhóm chiến binh Hồi giáo Hayat Tahrir-al Sham (HTS) lãnh đạo đang thành lập một chính phủ chuyển tiếp, tương lai của vị tổng thống bị phế truất cùng vợ và ba đứa con đang trở nên bất định.
Hiện họ đang ở Nga, và đã được cấp quyền tị nạn, nhưng điều gì đang chờ đợi họ ở phía trước?
Tại sao Assad chạy sang Nga?
Nga là một đồng minh kiên định của Assad trong cuộc nội chiến Syria và có hai căn cứ quân sự quan trọng ở quốc gia Trung Đông này.
Năm 2015, Nga đã phát động một chiến dịch không kích để hậu thuẫn cho Assad, giúp thay đổi cục diện chiến tranh theo hướng có lợi cho chính phủ.
Một nhóm giám sát có trụ sở tại Anh cho biết có hơn 21.000 người, trong đó có 8.700 thường dân, đã thiệt mạng trong các chiến dịch quân sự của Nga trong chín năm tiếp theo.
Tuy nhiên, bị phân tâm bởi cuộc chiến ở Ukraine, Nga đã không muốn hoặc không thể giúp chính phủ Assad ngăn chặn cuộc tấn công chớp nhoáng của quân nổi dậy hồi cuối tháng 11.
Vài giờ sau khi lực lượng nổi dậy giành quyền kiểm soát Damascus, truyền thông nhà nước Nga đưa tin rằng Assad và gia đình đã đến Moscow và họ sẽ được cấp quy chế tị nạn vì "lý do nhân đạo".
Nhưng khi người phát ngôn Điện Kremlin Dmitry Peskov được các phóng viên hỏi về nơi ở và yêu cầu tị nạn của Assad hôm thứ Hai, ông chỉ nói: "Tôi không có gì để nói với các bạn... vào lúc này. Tất nhiên, quyết định như vậy về việc cấp quy chế tị nạn không thể được đưa ra nếu không có sự đồng ý của nguyên thủ quốc gia. Đó là quyết định của lãnh đạo."
Mối quan hệ của Assad với Nga, cụ thể là Moscow, đã được ghi nhận rõ ràng.
Một cuộc điều tra năm 2019 của tờ Financial Times phát hiện gia đình Assad đã mua ít nhất 18 căn hộ sang trọng ở thủ đô Nga, nhằm giữ hàng chục triệu USD ngoài tầm kiểm soát ở Syria trong thời gian nội chiến.
Trong khi đó, con trai cả của Assad, Hafez, hiện đang là nghiên cứu sinh tại thành phố này - một tờ báo địa phương vừa đưa tin về luận án tiến sĩ của thanh niên 22 tuổi này vào tuần trước.
Giữa tình trạng hỗn loạn vào cuối tuần, đài truyền hình nhà nước Nga đưa tin các quan chức ở Moscow đang đàm phán với "phe đối lập vũ trang Syria" để đảm bảo an toàn cho các căn cứ và cơ quan ngoại giao của Nga ở nước này.
Vợ và con của Assad là ai?
Assad kết hôn với Asma - người mang hai quốc tịch Anh-Syria, sinh ra và lớn lên ở phía tây London, có cha mẹ là người Syria.
Bà Asma học phổ thông và đại học ở London trước khi trở thành một chuyên gia ngân hàng đầu tư.
Asma chuyển đến Syria năm 2000 và kết hôn với Assad vào thời điểm ông kế nhiệm cha mình làm tổng thống.
Tiến sĩ Nesrin Alrefaai, một học giả thỉnh giảng tại Trường Kinh tế và Khoa học Chính trị London (LSE), nói với BBC News rằng Asma "có hộ chiếu Anh, vì vậy có thể trở về Anh" thay vì ở lại Nga.
"Tuy nhiên, Hoa Kỳ đã áp đặt lệnh trừng phạt đối với cha bà, Fawaz al-Akhras, mà ông này cũng được cho là đang ở Nga," bà nói - gợi ý bà Asma có thể muốn ở lại Moscow trong thời điểm này.
Trong một bài báo trên Mail Online, những người hàng xóm được trích dẫn nói rằng cha của Asma, một bác sĩ tim mạch, và mẹ bà là Sahar, một nhà ngoại giao đã nghỉ hưu, muốn ở Moscow để "an ủi" con gái và con rể của họ.
Ông Assad và vợ có ba con: Hafez - nghiên cứu sinh, Zein và Karim.
Một báo cáo của Bộ Ngoại giao Mỹ gửi Quốc hội năm 2022 cho biết giá trị tài sản ròng của gia đình Assad nằm trong khoảng từ một đến hai tỷ USD – mặc dù báo cáo lưu ý rằng rất khó ước tính chính xác vì tài sản của họ được cho là 'được phân tán và che giấu trong nhiều tài khoản, danh mục bất động sản, các công ty và các nơi trú ẩn thuế ở nước ngoài'.
Theo báo cáo, Bashar và Asma duy trì 'mối quan hệ bảo trợ chặt chẽ với các doanh nghiệp kinh tế lớn nhất của Syria, sử dụng các công ty của họ để rửa tiền từ các hoạt động bất hợp pháp và chuyển tiền về cho chính quyền của Bashar al-Assad.
Báo cáo cũng cho biết bà Asma có 'ảnh hưởng đối với ủy ban kinh tế quản lý khủng hoảng kinh tế đang diễn ra ở Syria' - và đã đưa ra các quyết định quan trọng về 'chính sách trợ cấp thực phẩm và nhiên liệu, các vấn đề thương mại và tiền tệ' của Syria.
Bà này cũng có ảnh hưởng đối với Quỹ Phát triển Syria, tổ chức chuyển giao phần lớn viện trợ nước ngoài cho việc tái thiết ở các khu vực do chính quyền của Bashar al-Assad kiểm soát.
Vào năm 2020, Ngoại trưởng Mỹ khi đó là ông Mike Pompeo cáo buộc bà Asma đã 'trở thành một trong những kẻ trục lợi chiến tranh nổi tiếng nhất ở Syria' với sự hậu thuẫn của chồng và gia đình.
Một quan chức cấp cao khác của chính quyền Trump mô tả bà là 'người đứng đầu các hoạt động kinh doanh trong gia đình' và là một 'tài phiệt' cạnh tranh với người họ hàng của Bashar, Rami Makhlouf.
Ông Rami Makhlouf là một trong những người giàu nhất Syria và mối rạn nứt trong gia đình được công chúng biết đến sau khi ông đăng các video trên mạng xã hội phàn nàn về cách đối xử của họ với ông.
Liệu Assad có thể bị truy tố ?
Sau sự sụp đổ của triều đại Assad, Tổng thư ký Tổ chức Ân xá Quốc tế Agnès Callamard cho biết người dân Syria đã phải chịu đựng những gì bà gọi là 'một danh mục kinh hoàng các vi phạm nhân quyền, gây ra nỗi đau khôn xiết cho con người trên quy mô rộng lớn'.
Trong số này có cả 'các cuộc tấn công bằng vũ khí hóa học, bom thùng và các tội ác chiến tranh khác, cũng như giết người, tra tấn, bắt cóc cưỡng bức và diệt chủng, tất cả đều là tội ác chống lại nhân loại'.
Bà Agnès Callamard kêu gọi cộng đồng quốc tế cần phải điều tra và truy tố đối với những người bị tình nghi vi phạm luật pháp quốc tế cũng như các vi phạm nghiêm trọng khác về nhân quyền.
Vào thứ Ba, thủ lĩnh quân nổi dậy Hồi giáo ở Syria cho biết bất kỳ quan chức cấp cao nào của chế độ bị lật đổ bị phát hiện có liên quan đến việc tra tấn tù nhân chính trị sẽ bị công khai tên tuổi.
Abu Mohammed al-Jolani cũng cho biết cái gọi là Chính phủ Cứu tế Syria của ông sẽ tìm cách hồi hương các quan chức mà họ xác định đã trốn sang một quốc gia khác.
Tại Pháp, các thẩm phán điều tra đã yêu cầu một lệnh bắt giữ Assad với cáo buộc ông này đồng lõa trong các tội ác chống lại loài người và tội ác chiến tranh, liên quan đến một cuộc tấn công hóa học chết người ở Syria năm 2013, căn cứ vào khái niệm pháp lý về quyền tài phán phổ quát.
Nga không dẫn độ công dân của mình - một quá trình pháp lý theo đó một người bị trả về một quốc gia hoặc tiểu bang khác để ra tòa xét xử vì tội danh bị tình nghi.
Ít có khả năng Assad rời khỏi Nga để đến một quốc gia nơi ông ta có thể bị dẫn độ trở lại Syria hoặc bất kỳ quốc gia nào khác có thể buộc tội ông.
Sam Hancock
