Sau vụ bê bối Watergate đầy hỗn loạn (dưới thời Tổng thống Richard Nixon), Tổng thống Carter - từng là nông dân trồng đậu phộng ở bang Georgia - đã ân xá cho những người trốn nghĩa vụ quân sự trong Chiến tranh Việt Nam và trở thành nhà lãnh đạo đầu tiên của Mỹ coi trọng vấn đề biến đổi khí hậu.
Trên trường quốc tế, ông làm trung gian cho một thỏa thuận hòa bình lịch sử giữa Ai Cập và Israel nhưng ông đã khổ sở để giải quyết cuộc khủng hoảng con tin Iran cũng như cuộc xâm lược Afghanistan của Liên Xô.
Sau một nhiệm kỳ, ông thất bại trước ứng viên Cộng hòa Ronald Reagan trong cuộc bầu cử năm 1980 khi chỉ giành chiến thắng ở sáu tiểu bang.
Sau khi rời Nhà Trắng, ông Carter làm rất nhiều để khôi phục lại danh tiếng của mình: trở thành một người làm việc không biết mệt mỏi vì hòa bình, môi trường và nhân quyền. Những nỗ lực của ông được ghi nhận bằng giải Nobel Hòa bình.
Là vị tổng thống thọ nhất lịch sử Mỹ, ông tổ chức sinh nhật lần thứ 100 vào tháng 10/2024. Trước khi mất, ông được điều trị ung thư và dành 19 tháng cuối đời trong viện dưỡng lão.
James Earl Carter Jr sinh ngày 1/10/1924 tại thị trấn nhỏ Plains, Georgia và là con cả trong gia đình có bốn người con.
Cha ông, một người phân biệt chủng tộc, đã khởi nghiệp trong ngành đậu phộng, còn mẹ ông, Lillian, là một y tá qua đào tạo.
Kinh nghiệm sống qua cuộc Đại Suy thoái và đức tin trung thành với giáo phái Báp-tít góp phần định hình triết lý chính trị của ông.
Ông Carter - cựu ngôi sao bóng rổ trung học - dành bảy năm phục vụ trong Hải quân Mỹ. Trong thời gian đó, ông kết hôn với Rosalynn, một người bạn của em gái mình và trở thành sĩ quan tàu ngầm.
Nhưng sau khi người cha qua đời năm 1953, ông đã trở về điều hành trang trại gia đình vốn đang gặp khó khăn.
Vụ mùa đầu tiên thất bát do hạn hán, nhưng Jimmy Carter đã xoay chuyển tình thế kinh doanh và tự mình trở nên giàu có trong quá trình đó.
Ông bước chân vào chính trường từ cấp cơ sở, được bầu vào một loạt các hội đồng quản trị trường học và thư viện địa phương, trước khi tranh cử vào Thượng viện bang Georgia.
Nhà vận động dân quyền
Chính trường Mỹ bùng nổ sau quyết định của Tòa án Tối cao về việc bãi bỏ phân tách chủng tộc trong trường học.
Với xuất thân là một nông dân miền Nam, người ta có thể kỳ vọng Carter sẽ phản đối cải cách - nhưng ông có quan điểm khác với cha mình.
Trong hai nhiệm kỳ tại Thượng viện Georgia, ông tránh xung đột với những người theo chủ nghĩa phân biệt chủng tộc, bao gồm nhiều người trong Đảng Dân chủ.
Nhưng khi trở thành thống đốc Georgia năm 1970, ông Carter công khai ủng hộ dân quyền hơn.
"Tôi sẽ nói thẳng thắn rằng thời kỳ phân biệt chủng tộc đã kết thúc," ông tuyên bố trong bài phát biểu nhậm chức.
Ông đã treo những bức ảnh của Martin Luther King trên các bức tường của điện Capitol tiểu bang, trong khi Ku Klux Klan, nhóm phân biệt chủng tộc khét tiếng, biểu tình bên ngoài.
Ông hứa đảm bảo rằng người Mỹ gốc Phi sẽ được bổ nhiệm vào các chức vụ công.
Tuy nhiên, ông thấy khó cân bằng giữa niềm tin Cơ Đốc giáo mạnh mẽ và tính cấp tiến của mình khi nói đến luật phá thai.
Mặc dù ủng hộ quyền của phụ nữ trong việc phá thai nhưng ông Carter từ chối tăng ngân sách để điều này trở thành hiện thực.
Khi ông Carter khởi động chiến dịch tranh cử tổng thống năm 1974, cả nước vẫn đang chấn động trước vụ bê bối Watergate.
Ông giới thiệu mình là một nông dân trồng đậu phộng bình dân, không bị thói đạo đức giả của các chính trị gia ở Điện Capitol tác động.
Ngoại tình tư tưởng
Jimmy Carter tranh cử vào đúng thời điểm người dân Mỹ muốn một người ngoài cuộc và ông phù hợp với vai trò đó.
Thật ngạc nhiên khi ông thừa nhận (trong một cuộc phỏng vấn với tạp chí Playboy) rằng ông đã "ngoại tình tư tưởng nhiều lần". Nhưng hóa ra không có gì đáng xấu hổ về quá khứ của ông.
Ban đầu, các cuộc thăm dò cho thấy ông chỉ được khoảng 4% đảng viên Dân chủ ủng hộ. Tuy nhiên, chỉ chín tháng sau, ông đã đánh bại tổng thống đương nhiệm Gerald Ford của phe Cộng hòa.
Vào ngày đầu tiên với cương vị tổng thống, ông đã ân xá cho hàng trăm ngàn người trốn nghĩa vụ quân sự thời Chiến tranh Việt Nam. Họ đã trốn ra nước ngoài hoặc không đăng ký với hội đồng tuyển quân địa phương.
Một nhà phê bình của Đảng Cộng hòa, Thượng nghị sĩ Barry Goldwater, đã mô tả quyết định này là "điều đáng xấu hổ nhất mà một tổng thống từng làm".
Ông Carter từng thú nhận rằng đó là quyết định khó khăn nhất mà ông đưa ra khi tại vị.
Ông bổ nhiệm phụ nữ vào các vị trí chủ chốt trong chính quyền và khuyến khích bà Rosalynn tăng sức ảnh hưởng trên toàn quốc với vị thế là Đệ nhất Phu nhân.
Ông đã ủng hộ (tuy không thành công) Tu chánh án Bình đẳng Quyền lợi đối với Hiến pháp Hoa Kỳ, hứa hẹn bảo vệ pháp lý chống lại sự phân biệt đối xử dựa trên giới tính.
Là một trong những nhà lãnh đạo quốc tế đầu tiên coi trọng vấn đề biến đổi khí hậu, Tổng thống Carter mặc quần jean và áo len trong Nhà Trắng cũng như tắt lò sưởi để tiết kiệm năng lượng.
Ông cho lắp các tấm pin mặt trời trên mái - sau đó đã bị người kế nhiệm Ronald Reagan tháo dỡ - và thông qua các luật để bảo vệ hàng triệu mẫu đất hoang sơ ở bang Alaska khỏi sự khai thác.
Nhiệm vụ giải cứu thảm khốc
Những "cuộc trò chuyện bên lò sưởi" (bài nói chuyện với nhân dân của tổng thống Mỹ) được truyền hình của ông Carter được đạo diễn theo một cách thoải mái có chủ ý, nhưng cách tiếp cận này có vẻ quá bình dị khi mà các vấn đề ngày càng gia tăng.
Khi nền kinh tế Mỹ rơi vào suy thoái, sự ủng hộ dành cho Tổng thống Carter bắt đầu giảm sút.
Ông đã cố gắng thuyết phục cả nước chấp nhận các biện pháp nghiêm ngặt để đối phó với khủng hoảng năng lượng - bao gồm cả việc hạn chế xăng dầu - nhưng vấp phải sự phản đối kịch liệt của Quốc hội.
Kế hoạch giới thiệu một hệ thống chăm sóc sức khỏe phổ quát cũng thất bại trong cơ quan lập pháp, cùng lúc đó thì tỷ lệ thất nghiệp và lãi suất đều tăng vọt.
Chính sách về Trung Đông của ông bắt đầu gặt được thành tựu khi Tổng thống Ai Cập Sadat và Thủ tướng Israel Begin ký kết Hiệp định Camp David năm 1978.
Nhưng thành công ở nước ngoài không kéo dài được lâu.
Cuộc cách mạng ở Iran, dẫn đến việc bắt giữ con tin Mỹ, và cuộc xâm lược Afghanistan của Liên Xô là những thử thách nghiêm trọng.
Tổng thống Carter đã cắt đứt quan hệ ngoại giao với Tehran và áp đặt các lệnh trừng phạt thương mại trong một nỗ lực tuyệt vọng để giải cứu người dân Mỹ.
Nỗ lực giải cứu bằng vũ lực đã trở thành thảm họa, khiến tám quân nhân Mỹ thiệt mạng.
Sự cố này gần như chắc chắn đã chấm dứt mọi hy vọng tái đắc cử cho ông Carter.
Thất bại trước Reagan
Ông Carter đánh bại đối thủ đáng gờm là Thượng nghị sĩ Edward Kennedy để trở thành ứng viên tổng thống của Đảng Dân chủ năm 1980 và giành 41% số phiếu phổ thông trong cuộc bầu cử sau đó.
Nhưng điều đó vẫn chưa đủ để đánh bại ứng viên Cộng hòa Ronald Reagan.
Cựu nam diễn viên tiến vào Nhà Trắng với chiến thắng áp đảo trong số phiếu đại cử tri đoàn.
Vào ngày cuối nhiệm kỳ, ông Carter tuyên bố đã hoàn tất suôn sẻ các cuộc đàm phán để thả các con tin.
Iran trì hoãn thời gian thực hiện cho đến sau khi Tổng thống Reagan tuyên thệ nhậm chức.
Khi rời nhiệm sở, Tổng thống Carter có một trong những tỷ lệ ủng hộ thấp nhất trong số các tổng thống Mỹ. Trong những năm sau đó, ông làm rất nhiều việc để khôi phục lại danh tiếng của mình.
Thay mặt cho chính phủ Mỹ, ông đã thực hiện một sứ mệnh hòa bình tới Triều Tiên, cuối cùng đã đưa đến Khung thỏa thuận, một nỗ lực ban đầu nhằm đạt được thỏa thuận về việc tháo dỡ kho vũ khí hạt nhân của nước này.
Thư viện của ông, Trung tâm Tổng thống Carter, đã trở thành một trung tâm trao đổi ý tưởng và chương trình có ảnh hưởng nhằm giải quyết các vấn đề và khủng hoảng quốc tế.
Năm 2002, ông Carter trở thành tổng thống Mỹ thứ ba, sau Theodore Roosevelt và Woodrow Wilson, được trao Giải Nobel Hòa bình - và là người duy nhất được trao giải thưởng này sau khi rời nhiệm sở.
"Vấn đề nghiêm trọng và phổ biến nhất là khoảng cách ngày càng lớn giữa những người giàu nhất và người nghèo nhất thế giới," ông phát biểu khi nhận giải Nobel.
Cùng với Nelson Mandela, ông đã thành lập tổ chức The Elders, một nhóm các nhà lãnh đạo toàn cầu cam kết hoạt động vì hòa bình và nhân quyền.
Lối sống bình dị
Khi nghỉ hưu, ông Carter đã chọn một lối sống giản dị.
Ông từ chối các buổi diễn thuyết có thù lao cao cũng như các vị trí trong hội đồng quản trị công ty để có một cuộc sống đơn sơ với bà Rosalynn ở thị trấn Plains - nơi cả hai chào đời.
Ông Carter không muốn sử dụng thời gian của mình tại Phòng Bầu dục để kiếm tiền.
"Tôi không thấy có gì sai trái trong việc đó. Tôi không chê trách người khác khi họ làm điều đó. Chỉ là tôi không có tham vọng để trở nên giàu có," ông trả lời Washington Post.
Ông là vị tổng thống hiện đại duy nhất trở về ngôi nhà mà ông đã sống trước khi tham gia chính trường, một ngôi nhà một tầng, hai phòng ngủ.
Ngôi nhà của gia đình Carter được định giá 167.000 USD - thấp hơn cả giá trị xe của Mật vụ đỗ bên ngoài để bảo vệ họ, theo Washington Post.
Năm 2015, ông tuyên bố rằng mình đang được điều trị ung thư, căn bệnh đã giết chết cả cha mẹ lẫn ba người em gái của ông.
Chỉ vài tháng sau khi phẫu thuật gãy xương hông, ông đã trở lại làm việc tình nguyện với tổ chức Habitat for Humanity.
Cựu tổng thống và vợ ông bắt đầu làm việc với tổ chức từ thiện này vào năm 1984 và đã giúp sửa chữa hơn 4.000 ngôi nhà kể từ đó.
Ông tiếp tục giảng dạy tại một trường học Chủ nhật tại Nhà thờ Báp-tít Maranatha ở Plains, đôi khi đón cả những ứng viên tổng thống của Đảng Dân chủ đến lớp học của mình.
Vào tháng 11/2023, bà Rosalynn Carter qua đời. Để tỏ lòng tôn kính, cựu tổng thống đã nói rằng người vợ 77 năm của ông là "người bạn đồng hành ngang hàng với tôi trong mọi thứ mà tôi từng đạt được".
Khi tổ chức sinh nhật lần thứ 100 vào năm 2024, ông Carter cho thấy mình vẫn còn theo dõi chính trị.
"Tôi sẽ bỏ phiếu cho Kamala Harris," ông nói.
Ông đã làm như vậy, dù chiến thắng sau cùng ở tiểu bang Georgia thuộc về ông Donald Trump.
Triết lý chính trị của ông Carter chứa đựng những yếu tố đôi khi xung đột giữa nền giáo dục bảo thủ ở một thị trấn nhỏ và bản năng cấp tiến tự nhiên của ông.
Nhưng điều thực sự thúc đẩy ông phục vụ cộng đồng suốt đời là niềm tin tôn giáo mãnh liệt.
"Không thể tách rời niềm tin tôn giáo khỏi việc phụng sự cộng đồng," ông nói.
"Tôi chưa bao giờ thấy bất kỳ xung đột nào giữa ý muốn của Chúa và nghĩa vụ chính trị của tôi. Nếu bạn vi phạm một trong hai, bạn sẽ vi phạm cả hai."
***
Jimmy Carter: Vị Tổng Thống của Thuyền Nhân
No comments:
Post a Comment
Note: Only a member of this blog may post a comment.